320
arasında ortak bir han seçerken ona, insanlar arasındaki tartışmaların doğru
ve yanlışlığını haletme şartını koymaktadır.
Bunun yanı sıra daha önceki dönemlerde Merkezi Asya’da kurulan devlet-
lerin hukuk sistemlerinin etkisi büyük olsa gerektir. Mesela Hunlarda, “suçu
küçük olanların kemikleri kırılır, büyük suç işleyenler ise ölümle cezalandırı-
lırdı. Hapiste kalma süresi on günü bile bulmaz, ülkede mahkum sayısı birkaç
kişiyi geçmezdi.”
30
Kök Türk Kaganlığı kurulmadan önce Merkezi Asya’da hakim olan Ju-
an-juanlarda da hukuka benzetilecek kurallar vardı. Örnek olarak savaş sı-
rasında iyi savaşanları ödüllendirmek, kaçanları taşlama şeklinde öldürerek
cezalandırmak gibi.
31
Bu çağlardaki Moğol asıllı halklar kendi yöneticileri olan Kök Türk ve
Uygurların hukuklarına uymak zorunda idiler. Kök Türklerde, ceza hukuku
hususunda, asiler, katiller ve evli bir kadına tecavüz edenler ya da atların
koşum takımlarını çalanlar ölüme mahkum ediliyorlardı. Başkalarının kızla-
rına tecavüz edenler, ağır para cezasına çarptırılıyor ve malına el konuluyor,
suçu işleyen de hemen mağdura evlenmeye mecbur ediliyordu. Kavgada bi-
rini yaralayan ise, yaranın ciddiyetine göre, işlediği suçun karşılığını, verdiği
mallarla tazmin etmek suretiyle cezalandırılıyordu.
32
At ya da buna benzer
eşya hırsızları, ceza olarak çaldıkları malların on katından fazlasını kaşılamak
zorundaydılar.
33
Sonuçta, Kök Türk ve Uygur çağının Moğol asıllı halklar için bir sosyal
değişik getirmiş olduğunu anlamaktayız. Ayrıca bu durum daha sonra ger-
çekleşecek bazı sosyal yeniliklere de yol açmıştır. Bu bakımdan 5. yüzyıl
ortalarından itibaren Türk ve Moğol toplumları arasındaki ilişkilerin farklı
ve yeni bir döneme girmiş olduğu sonucunu çıkarabiliriz.
Moğol asıllı bu
halklar patriarkal toplum yapısını korumakta ve yarı feodal toplum düzeninde
yaşamaktaydılar.
30 Onat, Orsoy, Ercilasun, Han Hanedanlığı Tarihi Hsiung-Nu (Hun) Monografisi,
Ankara 2004, s. 8.
31 Suhbaatar, Mongol Nirun Uls (330-555), Ulaanbaatar 1992, s. 95.
32 Pei-shi adlı kaynak şunu ekliyor: Bir başkasının gözünü yaralayan kişi, kızını tazminat
olarak vermek zorundaydı; kızı yoksa karısını ve para vermek zorundaydı. Bir başkasının
kolunu ya da bacağını kıran, tazminat olarak atlar vermek zorundadır. Liu, a.g.e., s. 22.
33 Liu, a.g.e., s. 22; Suhbaatar, Mongoliin Tuuhiin Deej Biçig, Ulaanbaatar 1992, s. 59.
Kök Türk ve Uygur Dönemindeki Moğol Asıllı Halkların Siyasi ve Sosyal Teşkilatı
(6 ve 9. Yüzyıllarda)
321
Enkhbat AVIRMED
Bu arada Kıtanlar ve Hilerden T’ang İmparatorluğu sarayında bazı dönem-
lerde başvezir, vezir, askeri genel vali, askeri vali vazifesinde bulunan soylu
ailelerden gelen adamlar da vardı. Onlar genellikle “Li” soyadın taşırladı. Bu
şekilde T’ang hükümetinde yüksek rütbeli görev yapan ailelerin olması son-
raları Moğol toplulıklarında siyasetin gelişmesinde etkili olmuştur.
Kök Türk ve Uygur çağında Moğol kabilelerinin sosyal bakımdan geliştik-
lerini söyleyebiliriz. Bu da Türk hakimiyetinin tesiri olduğu gibi, Çin saldı-
rıları yüzünden iç mücadeleler azalmış, sosyal dayanışma artmıştır. Aynı dili
konuşan ve hayat tarzı benzer olan insanların birleşmelerinin önü açılmıştır.
Shi-wei, Kıtan, Hi ve Moğol Tatarları; Kök Türk ve Uygur sosyal, siyasi ve
askeri teşkilatlarından azami ölçüde yararlanmayı bilmiştir.
Kaynakça
Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarihi-I Cihan Güşa, Çev. M. Öztürk, An-
kara 1999
Alınge, C. Moğol kanunları, Cev, C. Üçok, Ankara tarihsiz
.
Barthold, V. Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. Hazırlayan, H. D. Yıl-
dız, Ankara 1990
Batsuren, B. Uigar ba Baiirku, Ysyn Tatar Nar 747-751 Ond,
J
ournal
of
E
urasian
s
tudiEs
, Volume II., Issue 2./April-June 2010
D’ohsson, M. Moğol Tarihi, Haz. E. Kalan-Q. Şükürov, İstanbul 2006
Eberhard, W. Çin Tarihi, Ankara 1987
Eberhard, W. Çin’in Şimal Komşuları, Çev. N. Uluğtuğ, Ankara 1942
Enkhbat, A. “Bodonçar-Munghuh” Adı Hakkında, Uluslararası Sosyal
Araştırmalar Dergisi, Volume 3/11 Spring 2010
Gökalp, C. Çin Kaynaklarına göre Shih-wei Kabileleri (Proto-Moğol-
lar Üzerinde Bir Etüd Denemesi),
Doçentlik Tezi, Ankara 1973
Gömeç, S. “Bazı Çingiz Yasalarının Tarihi ve Sosyal Dayanakları”, Türk
Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Türk Kültürü Dergisi, Sayı 521-522, Ankara
2006
Gömeç, S.
Kök Türk Tarihi, 3. Baskı, Ankara 2009
Liu, M. T. Çin kaynaklarına göre Doğu Türkleri, Çev. E. Kayaoğlu, D.
Banoğlu, İstanbul 2006
Moğolların Gizli Tarihi, Cev, A. Temir, 3. Baskı, Ankara 1995
Mongol Ulsiin Tuuh, Terguun Boti, (Moğolistan Bilimler Akademisi, Ta-
rih Enstitüsü, Ortak çalışması) Ulaanbaatar 2004
Onat, A. Orsoy, S. Ercilasun, K. Han Hanedanlığı Tarihi Hsiung-Nu
(Hun) Monografisi, Ankara 2004
322
Perlee, H. Hyatan Nar, Tednii Mongolçuudtai Holbogdson Ni, Tomus 1.
Fasc I. Ulaanbaatar 1959
Sinor, D. Erken İç Asya Tarihi, Derleyen: Deniz Sinor, İstanbul 2000
Suhbaatar, G. Mongol Nirun Uls (330-555), Ulaanbaatar 1992
Suhbaatar, G. Mongoliin Tuuhiin Deej Biçig, Ulaanbaatar 1992
Suhbaatar, G. Syanbi Nariin Ugsaa Garal, Soyol, Aj Ahui, Niigmiin Ba-
iguulal (Nen Ertnees M. E. IV Zuun), Ulaanbaatar 1971
Kök Türk ve Uygur Dönemindeki Moğol Asıllı Halkların Siyasi ve Sosyal Teşkilatı
(6 ve 9. Yüzyıllarda)