Xarajatlarni faoliyat turlari, javobgarlik markazlari kalkulyatsiya moddalari bo`yicha tahlili
Faoliyat turlari bo`yicha xarajatlar quyidagi turlarga ajratiladi:
- ishlab chiqarish (ish bajarish, xizmat ko`rsatish) xarajatlari;
- tijorat xarajatlari;
- boshqaruv xarajatlari.
Asosiy faoliyat turi sifatida mahsulot ishlab chiqarish va tushumning eng yuqori ulushiga ega bo`lgan faoliyat turi belgilanadi.
Ishlab chiqarish xarajatlarini faoliyat turlari bo`yicha tahlili
Ko`rsatkichlar
|
O`tgan yil
|
Hisobot yili
|
Farqi (+/-), ming so`m
|
O`sish darajasi,
%
|
summasi, ming so`m.
|
tarkibi, %
|
summasi, ming so`m
|
tarkibi, %
|
Umumxo`jalik faoliyati bo`yicha jami xarajatlar Shu jumladan:
|
752016
|
100,00
|
988669
|
100
|
236653
|
131.46
|
1. Jami ishlab chiqarish xarajatlari
|
541131
|
71.95
|
686079
|
69.39
|
+144948
|
126.78
|
2. Tijorat xarajatlari, ming so`m
|
125640
|
16.72
|
186540
|
18.87
|
+60900
|
148.47
|
3. Boshqaruv xarajatlari, ming so`m
|
85245
|
11.33
|
116050
|
11.74
|
+30805
|
136.13
|
2. Sotilgan mahsulot hajmi, ming so`m
|
572661
|
-
|
717416
|
-
|
+141755
|
125.27
|
4. Bir so`mlik sotilgan mahsulotga to`g`ri keladigan ishlab chiqarish xarajatlari
|
0.9449
|
-
|
0.9563
|
-
|
+0.0114
|
101.2
|
5. Bir so`mlik sotilgan mahsulotga to`g`ri keladigan tijorat xarajatlari
|
0.2193
|
-
|
0.2600
|
-
|
+0.0407
|
118.5
|
6. Bir so`mlik sotilgan mahsulotga to`g`ri keladigan boshqaruv xarajatlari
|
0.1488
|
-
|
0.1617
|
-
|
+0.0129
|
108.6
|
Javobgarlik markazlari bo`yicha xarajatlar tahlili. Javobgarlik markazlarining odatda foydaga, xarajatga va investitsiyaga nisbatan turlari tarkiblanadi.
Foyda bo`yicha javobgarlik markazlari daromad va xarajatlarni o`rganish va foydani maksimallashtirishni, xarajatlarni o`rganish esa faqat xarajatlarni minimallashtirishga qaratilgan. Investitsiyaga nisbatan esa nafaqat daromad va xarajatlar, balki foydaning ishlatilishi ham baholanadi.
Ishlab chiqarish hisobi bo`yicha javobgarlikning quyidagi markazlari belgilanadi: ta`minot; ishlab chiqarish; sotish va boshqaruv.
Korporativ boshqaruv nazariyasi va amaliyotiga ko`ra korxonalar tarkibiy birliklari, bo`limlar, do`konlar, xizmatlar yoki guruhlar moliyaviy javobgarlik markazlari hisoblanadi. Ularning rahbarlari muayyan yo`nalish va menejment vazifalarini bajarish uchun mas`uldirlar.
Xarajatlar bo`yicha javobgarlik markazlari – xarajatlarni byudjetlash bo`yicha vazifalarni bajarish uchun mas`ul bo`lgan bo`linma (birliklar to`plami) dir.
Korxonada xarajatlar bo`yicha javobgarlik markazlari quyidagi bo`limlarda tashkil topadi:
- boshqaruv faoliyati;
- marketing faoliyati;
- informatsion texnologiyalar;
- logistika;
- ombor faoliyati;
- ta`minot;
- ishlab chiqarish.
Daromad markazlari javobgarlik markazlari:
- sotish (tovarlar turlari bo`yicha);
- filiallar, bo`limlardan iborat.
Xarajatlar bo`yicha javobgarlik markazlari – sex, uchastka, brigada va bo`limlardan iborat.
Javobgarlik markazlari bo`yicha xarajatlar tahlili (mln so`m)
Nazorat qilinadigan xarajatlar
|
Xarajatlar
|
Xarajatlarning o`zgarishi, (+,-)
|
Smeta bo`yicha
|
Haqiqatda
|
Oy davomida
|
Yil boshidan
|
№1-bo`lim masteri hisoboti
|
1. Materiallar
|
100,0
|
98,0
|
-2,0
|
-1,0
|
2. Ish haqi
|
50,0
|
51,0
|
+1,0
|
+0,5
|
3. Xizmat ko`rsatuvchi tarkib ish haqi
|
22,0
|
22,5
|
+0,5
|
+0,3
|
4. Yoqilg`i va elektr energiya
|
18,0
|
19,0
|
+1,0
|
+0,7
|
5. Uskunalar ishlatish va ta`mirlash xarajatlari
|
20,0
|
19,5
|
-0,5
|
-0,5
|
6. Boshqa xarajatlar
|
10,0
|
10,5
|
+0,5
|
-0,3
|
7. Jami xarajatlar
|
220,0
|
220,5
|
+0,5
|
-0,3
|
№1 sex boshlig`i hisoboti
|
1. Sex boshqaruvi apparatini saqlash xarajatlari
|
40,0
|
41,0
|
+1,0
|
-
|
2. Boshqa sex tarkibini saqlash xarajatlari
|
30,0
|
29,0
|
-1,0
|
-2,0
|
3. Bino, inshoot va inventarlarni joriy saqlash xarajatlari
|
100,0
|
102,0
|
+2,0
|
-1,0
|
4. Samaradorlikka ta`sir etmaydigan xarajatlar
|
X
|
2,0
|
+2,0
|
+5,0
|
5. Sexning boshqa xarajatlari
|
30,0
|
29,0
|
-1,0
|
-3,0
|
6. Sex bo`yicha jami xarajatlar
|
200,0
|
203,0
|
+3,0
|
-1,0
|
Bo`limlar bo`yicha xarajatlar
|
№1 bo`lim
|
220,0
|
220,5
|
+0,5
|
-0,3
|
№2 bo`lim
|
200,0
|
205,0
|
+5,0
|
+7,0
|
№3 bo`lim
|
280,0
|
278,0
|
-2,0
|
-3,0
|
7. Bo`limlar bo`yicha jami xarajat
|
700,0
|
703,5
|
+3,5
|
+3,7
|
8 Sex bo`yicha barcha xarajatlar
|
900
|
906,5
|
+6,5
|
+2,7
|
Iqtisod bo`yicha direktor o`rinbosari hisoboti
|
1. Korxonani boshqaruvi xarajatlari
|
200,0
|
206,0
|
+6,0
|
+10,0
|
2. Umumxo`jalik xarajatlari
|
200,0
|
195,0
|
-5,0
|
-7,0
|
3. Soliqlar, yig`imlar va ajratmalar
|
100,0
|
100,0
|
-
|
+1,0
|
4. Samaradorlikka ta`sir qilmaydigan xarajatlar
|
x
|
50,0
|
+50
|
100
|
5. Jami (korxona bo`yicha barcha) xarajatlar
|
500,0
|
551,0
|
+51
|
104
|
6. Sexlar bo`yicha xarajatlar
|
|
|
|
|
№1 Sex
|
900,0
|
906,5
|
+6,5
|
+2,7
|
№2 Sex
|
800,0
|
790,5
|
-9,5
|
-2,7
|
№3 Sex
|
1000,0
|
1005,0
|
+5
|
10
|
Sexlar bo`yicha jami:
|
2700,0
|
2702,0
|
+2
|
10
|
7. Korxona bo`yicha barcha xarajatlar
|
3200,0
|
3253,0
|
+53
|
114
|
Kalkulyatsiya moddalari bo`yicha tahlil. Mahsulotlarning ishlab chiqarish bilan bog`liq bo`lgan xarajatlari tarkibini iqtisodiy elementlari va kalkulyatsiya moddalari bo`yicha quyidagi tarkibda berish mumkin.
Ishlab chiqarish xarajatlarining iqtisodiy elementlari va kalkulyatsiya moddalari bo`yicha turkumlanishi
Xarajatlarning iqtisodiy elementlari
|
Mahsulot tannarxini kalkulyatsion moddalari
|
1
|
2
|
Ishlab chiqarish xarakteridagi bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar
|
Xomashyo
|
Yoqilg`i
|
Elektr quvvati
|
Ehtiyot qismlar
|
Idishlar va hokazo
|
Ishlab chiqarish xarakteridagi bevosita va bilvosita mehnat haqi xarajatlari
|
Asosiy ish haqlari
|
Qo`shimcha ish haqlari
|
Ish haqiga ustamalar
|
Ishlab chiqarishga taalluqli mehnat haqidan ajratmalar
|
Ijtimoiy ta`minot bo`limiga
|
Mehnat birjasiga
|
Kasaba uyushmasiga
|
Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi, eskirish xarajatlari
|
Asosiy vositalarning eskirishi
|
Nomoddiy aktivlarning eskirishi
|
Asosiy vosita va nomoddiy aktivlarni ijara haqlari
|
Ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa xarajatlar
|
Turli ishlar va xizmatlar
|
Soliqlar, yig`imlar va hokazo.
|
Korxona bo`yicha jami xarajatlar faqat iqtisodiy elementlari bo`yicha o`rganiladi. Mahsulotlar turi va turkumi bo`yicha ishlab chiqarish xarajatlari kalkulyatsiya moddalari bo`yicha o`rganiladi. Tahlil etishda ishlab chiqarish xarajatlarining jami o`zgarishi va uning tarkibi bo`yicha o`zgarishlari mutlaq va nisbiy jihatdan o`rganiladi.
Xarajatlarni moddalari bo`yicha tahlili
№
|
Xarajat moddalari
|
Haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, ming so`m
|
Farqlanishi (+,-)
|
Reja tannarxi bo`yicha
|
Haqiqiy tannarxi bo`yicha
|
Ming so`m
|
% da
|
Rejaga nisbatan
|
Jami reja tannarxiga nisbatan
|
A
|
B
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1
|
Xomashyo va materiallar
|
43 456
|
37 865
|
-5 591
|
-12,9
|
-2,75
|
2
|
Qaytarilgan chiqitlar
|
-96
|
-107
|
-11
|
+11,5
|
-0,01
|
3
|
Xomashyo va materiallar sarfi chiqitlar qaytarilgan holda (1-2)
|
43 360
|
37 758
|
-5 602
|
-12,9
|
-2,75
|
4
|
Korxona va tashkilotlardan sotib olingan buyumlar, yarim fabrikatlar va ishlab chiqarish xarakteridagi xizmatlar
|
19 344
|
17 134
|
-2 210
|
-11,4
|
-1,09
|
5
|
Texnologik maqsadlar uchun elektr energiya va yoqilg`i sarfi
|
1 006
|
1 024
|
+18
|
+1,8
|
+0,01
|
6
|
Moddiy xarajatlar jami
|
63 710
|
55 916
|
-7 794
|
-12,2
|
-3,83
|
7
|
Ishchilarning asosiy ish haqi
|
46 783
|
42 424
|
-4 359
|
-9,3
|
-2,14
|
8
|
Ishchilarning qo`shimcha ish haqi
|
8 561
|
8 545
|
-16
|
-0,2
|
-0,01
|
9
|
Ijtimoiy sug`urta xarajatlari
|
23 730
|
21 353
|
-2 377
|
-10,0
|
-1,17
|
10
|
Ish haqi va ajratmalarga xarajatlar jami
|
79 074
|
72 322
|
-6 752
|
-8,5
|
-3,32
|
11
|
Ishlab chiqarishga tayyorlash va o`zlashtirish xarajatlari
|
2 561
|
2 549
|
-12
|
-0,5
|
-0,01
|
12
|
Uskunalarni saqlash va ishlatish xarajatlari
|
10 716
|
10 329
|
-387
|
-3,6
|
-0,19
|
13
|
Sex xarajatlari
|
13 170
|
12873
|
-297
|
-2,3
|
-0,15
|
14
|
Umumxo`jalik xarajatlari
|
18 420
|
18 515
|
+95
|
+0,5
|
+0,05
|
15
|
Ishlab chiqarishni tayyorlash va o`zlashtirish xarajatlari jami
|
44 867
|
44 266
|
-601
|
-1,3
|
-0,30
|
16
|
Brakdan yo`qotishlar
|
X
|
72
|
+72
|
X
|
+0,04
|
17
|
Boshqa ishlab chiqarish xarajatlari
|
15 903
|
19 554
|
+3 651
|
+23,0
|
+1,79
|
18
|
Tovar mahsulotining jami ishlab chiqarish tannarxi
|
203 554
|
19 2130
|
-11 424
|
-5,6
|
x
|
Korxonada moddiy xarajatlar reja tannarxiga nisbatan 7 794 ming so`mga, nisbiy ifodada 12,2%ga kam sarflangan, jami reja tannarxida moddiy xarajatlar o`zgarishining salmog`i 3,38%ga teng bo`lgan.
Ish haqi va ish haqidan ajratmalar reja tannarxiga nisbatan 6 752 ming so`mga, nisbiy ifodada 3,32%ga kam sarflangan.
Mahsulotning reja tannarxi 11 424 ming so`mga kam bo`lgan, nisbiy ifodada mahsulotning to`liq tannarxi 12,2%ga arzonlashtirishga erishilgan. Bu o`zgarishlarni albatta ijobiy deyish mumkin.
Dostları ilə paylaş: |
