Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
Basdı + qaralar + məni. 12. Mısraları 1 + 3 + 3 əəklində olan bayatılar: Yük + üstünd ə + yumurta, Ay + qız məni + unutma. Ay qız məni unutsan, Göz + yaəını + kurutma. 13. Mısraları 4 + 2 + 1 əəklində olan bayatılar: əzizinəm + qara + mən, Oxumuəam + qara + mən. Yar üzün ə bxmaqdan, Oldum üzü + qara + m ən. 14. Mısraları 2 + 2 + 3 əəklində olan bayatılar: Könlüm + quəu + dondadı, əçüb + qona + qondadı. Ay yalnız yatan oəlan, M ənim + gözüm + səndədi. Az ərbaycan bayatılarında üçüncü mısranın göstərdigi xüsu- siyy ətlər: Bayatıları quruluəundakı xüsusiyyətləri yuxarıda təfsilatilə izah ed ərkən dörd mısra içində bir, iki və dördüncü mısralar bölm ələri ilə bir-birinin eynini göstərdigi halda, üçüncü mısranın bu mısralardakı bölmə əəkillərindən uzak kaldıəını gördik. T ədqiqimiz təmam olmaq üçün bayatılardakı üçüncü mısra- ların xüsusiyyətlərini də meydana çıxarmaq lazımdır. Bu tədqiqi material üz ərində təkib edə bilmək üçün misalları yenə yukarı- dakı bayatıların üçüncü mısralarından seçdik. O biri misallar da kitabımızın içindəki materiallardadır. 1. 2 + 2 + 2 = m ənim + xumar + gözlüm 2. 1 + 2 + 2 + 2 = m ən + ölsəm + sənə + qurban 3. 1 + 2 + 1 + 3 = yar + m ənim + öz + yarımdır 4. 2 + 2 + 1 + 2 =qohum + qardaə + bir + yana. 5. 3 + 1 + 3 = s ındırma + yar + qəlbini 6. 3 + 4 = yatmıədım + xəyalınla 7. 1 + 1 + 2 + 3 = ay + qız + məni + unutsan. 221 8. 1 + 3 + 3 = yar + üzün ə + baxmaqdan 9. 1 + 3 + 2 + 1 = can + verirs ə + qıza + ver 10. 1 + 2 + 4 = m ən + səndən + ayrılmaram 11. 2 + 1 + 2 + 2 = bülbül + t ək + aəlar + aəıq 12. 2 + 3 + 2 = çıxım + sinənin + üstə 13. 3 + 1 + 2 + 1 = üzünd ə + bir + busə + ver 14. 1 + 1+ 2 + 1 + 2 = bu + qız + bizə + yar + olmaz 15. 1 + 3 + 1 + 2 = dul + arvatdım + ər + dutdum 16. 3 + 2 + 2 = otaəı + xəlvət + eylə 17. 1 + 1 + 2 + 2 = g əl + bir + qol + boyun + olaq 18. 2 + 1 + 1 + 3 = çox da + qaə + göz + eləmə. 19. 1 + 1 + 2 + 2 + 1 = h ər + nə + desən + qıza + de 20. 4 + 3 = dadanmamıə + kəkliyim 21. 3 + 1 + 1 + 2 = d əryada + bir + gül + bitib əçüncü mısranın göstərdigi xüsusiyyətin ədədcə çox olma- sına səbəb heç bir mısra bölgüsünə tabe olmadan təkbaəına sər- b əst olmasıdır. Bölgülərin çoxu o biri üç mısranın bölmələrinin eynidir. Bu eyniyy ət heç bir zaman müəyyən bölgülü bayatılarda görünm əyir. Yəni üçüncü mısra bayatılarda heç bir ümumi əəklə tabe d əgildir. əçüncü mıranın baəqa bir xüsusiyyəti də kəmiyyətcə kısa və uzun olmasıdır. Bəzi bayatılarda üçüncü mısra ümumi vəzndən azalır. Bu azlıq altı hecadan aəaəı enməz. Bəzi bayatlıarda da üçün- cü mısra vəzndən ümumi uzun olur. Səkkiz hecalı olanlar çoxdur. əçüncü mısrası altı hecalı olanlara misal: Yarım çıxdı qabaqdan, əəvki gəldi damaqdan. Bir öpüə ver alım, Dild ən, diədən, dodaqdan. əçüncü mısra səkkiz hecalı olanlara misal: əzizim sərpa çalar, Av uzun s ərpa çalar. Niqab götürüldü üzünd ən. Görüldü s ərparçalar. 222 əçüncü mısrası altı hecalı olanlara daha az təsadüf edilir. əçüncü mısrası uzun olanlar ona nisbətdə daha çoxdur. Belə olmasına səbəb üçüncü və dördüncü mısralarda toplanan ana fikrin əsas məksədin kütləvi bir surətdə təsir yapmasıdır. Bunda bayatının musikisinin də təsiri olmaq ehtimalı var. Dəstənin sona doəru coəəun əəkil alması güftəyə təsir yapır. 4. Az ərbaycan bayatılarında dördüncü mısraların xüsusiyyəti: əmumiyyətlə dördüncü mısralar vəzncə yeddili olduəu hal- da b əzən bunlarda bir vəzn taəkınlıəına təsadüf edilir. Bu taə- kınlıəın da musiki sayəsində vücuda gəldiginə qane olmaq olur. Dördüncü mısralarda taəkınlık mısranın bəzən nəsr halına salacak əəkildə tamam bir cümlə halındadır. əzizinəm gözü yandı, Kababın közü yandı. Oəul öldü, göz çıxdı, G əlin öldü, elin bir üzü yandı. V ə yaxud: əzizinəm yaxəudur, Yaxəı danıə, yaxəı dur. Yaxəı igidin yurdunda, Pis oəlun kaldıəından, qalmadıəı yaxəıdır. B əzi bayatılarda da dördüncü mısranın çaəqınlıəı doəru ölçülü mısralara ayrı bir parça ilavəsi ilə olur. Məsəla, aəaəıdakı bayatıda dördüncü mısranın baəına yalnız bir ay bivəfa xitabı ilav ə olunmuədur: S ən gedəni il oldu, Yandı baərım kül oldu. S ənilən üçan quəlar, Ay biv əfa, oxudu bülbül oldu. əmumiyyətlə bayatılar içində dördüncü mısrası bu kibi xü- susiyy ət göstərən azdı. Yerivan sahəsində söylənilən bayatılarda mısranın sonuna bir də hakıəda nidası ilavə olunur. Bu nida bəzən bütün mısraların sonunda təkrar edilir. Az ərbaycan bayatıları bütün türk və tatar mahnıları içərisində mövzu etibaril ə xüsusiyyətə malikdir. Tədqiq əsasında onların xalq 223 ədəbiyyatı nevləri içində ictimai və iqtisadi hadislər qarəısında çox h əssas olduəu anlaəılmaqdadır. Hər nə qədər əlimizdə olan baya- tıların üstündən əsrlər keçməklə onların texnikasında olduəu kibi m əvzununda da aəınma və xarablık hasil olmuədur; fəkət bununla b ərabər bayatılarda müxtəlif cəmiyyət quruluəlarının və müxtəlif sınıfların dünyagörüəü tərzini seçmək mümkün bir haldadır. Sıra ilə əəirət dövründən baəlayıb feodalizm, kapitalizm və inqilabi c əmiyyət quruluəlarının izləri, bayatıların buniyəsində özün ə yer bulmuədur. Bu kibi bayatılarda bu quruluə əəkilləri ya doərudan doəruya məəzu halındadır, ya da baytının ifadə əəklin- d ə, təəbeh və dekorasiyasındadır. Hər iki əəkil həyat əsasının (bazasının) əsərdə təcəllisindən baəqa bir əey dəgildir. əzahımızı v əsiqələrə baəlamaq üçün əəirət dövrini alalım. əəirət cəmiyyət quruluəunun ən tipik cəhəti, köçərilik halında iktisadi ehtiyacları t əmin etmək sistemidir. Bu sistem hər nə qədər qədim dövrə aidirr əsə də Azərbaycanda imdi belə təsadüf edildigindən baya- tılarda bütün çıplaklıəı ilə yaəamaqdadır. Aəıq, el gəli daəlar. Dibi kölg əli daəlar. Oturdum yol aəzında, Haç an eli g əli, daəlar. Yaxud: əzizim əah əsmayıl, Niəanlısı gögçək əsmayıl, B əhar fəsli gəlibdir, G əl daəa köçək, əsmayıl. Kibi bayatılar əəirət həyatının çizgilərini havidir. Bir qism bayatılarda feodalizm quruluəunun bütün zəvki hakim bir əəkildə yaəamaqdadır. Qızına elçi gələn ana tələb edə- nin yüks əgligində ölçü olarak xan ilə bəyi iələdir: Qızım, qızlar aəası, Baəında var tuması. Qızıma elçi gəlibdir, Xanlar, b əylər aəası. 224 Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|