Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын

Yol düədü, kamal, yeri, 
R
əfikdən kam al, yeri. 
Kamal s
ərf eylə aəık, 
Düədükcə kam al, yeri. 
8. Bayatı qafiyəli olduəu rədifli cinas əəkli: 
əzündə xal kimindi? 
Getdigim yol kimindi? 
L
əblərin sal aəzıma, 
D
əhanın bal kimindi. 
9.H
əm qafiyə və həm də rədifdə cinas əəkli: 
əzziyəm yarım gilə, 
Yem
əgə yarım gilə. 
Baə ayaəa minnət eylər, 
Getm
əgə yarım gilə. 
Radloff türk xalq 
ədəbiyyatına aid böyük küllüyatın Osmanlı 
l
əhcəsinə aid olan cildində əqnat  Kunoədan  nəqlən göstərdigi 
yüzl
ərcə maniləri
98
 
iki  kısma  ayırmıədır:  mani  sərlöhəsi  altında 
302 d
ənə ələladə mani qeyd edilmiədir. əkinci kısımda 229 dənə 
kiç ik m
ənzum parçalar cinaslı manilər sərlöhəsi ilə göstərilmiədir. 
Bu  kısımda  göstərilən manilər istər qafiyəcə, istərsə mısraların 
ədədicə bizim cinaslı manilardan çox fərqlidir. Bu parçalar: dört 
mısradan  -  səkkiz  mısrayə qədər böyüklikdə mənzuməciklərdən 
ibar
ətdir. Bir çoxlarının qafiyələrində cinas olmadıəı halda yanlıə 
olarak  cinaslı  sayılmıədır.
99
 
Bizim  bayatılarla  qarəılaədırmaq 
kolay olmaq üç ün buraya 
ən xarakteristik bir-iki nümunə aldıq: 
Abalar, 
Kısa-kısa abalar. 
S
ən bənimsən, bən sənin 
El nafil
ə çabalar. 
98
 
əəəəəəə əəəəəəə əəəəəəəəəə əəəəəəəə əəəəəə, əəəə. VIII, əəə.436-535, 
ə.əəəəəəəəə, 1904 ə. 
99
 
Baxınız: eyni məxəzdə 2,3,8 və digər parcalar. 
217 
 
                                                 

---

Bu qit
əyi Radloff cinaslı olarak göstərir; halbuki bunda ci-
nas yokdur. Aəaəıdakı nümunələr cinaslıdır, fəkət əəkli bir xüsu-
siyy
ət havidir: 
Adana, 
Ahbab il
ə ye, iç, əylən, 
Duəmana mal adama. 
Canımı kurban edəyim, 
Asilzad
ə adama. 
Altı mısralıya nümunə: 
Ara bana, 
Keç  gönül arabana, 
Yoruldum, yolda qaldım, 
Bin
əyim arabana; 
əsmərdən aldım arzum 
Bir b
əyaz ara bana. 
S
əkkiz mısralıya nümunə: 
Daəıdır, 
Sular çaylar, daəıdır. 
əıkdım bir daə baəına, 
Sordum bu n
ə daəıdır? 
Dedim: əu də nə daəı? 
Dedi: F
ərhad daəıdır! 
Alsam ya
rı qarəıma. 
B
əlki qəmim daəıdır. 
Bu  misallardan  açıkcasına  anlaəılır  ki,  Radlofun  Kunoəun 
yalnıə təsiratına  qapılarak  cinaslı  manilər deyə göstərdigi tama-
mil
ə baəka  mahiyyət də mənzumcıklardır.  Mani  deyə göstərilən 
beə yüzə qədər mənzum parça arasında yalnız on bir dənəsi qu-
ruluəca ərak bayatılarını (sadələrini) xatırlatır.  
3. Az
ərbaycan bayatılarının göstərdigi xüsusiyyətlərdən biri 
d
ə mısraların göstərdigi bölmə əəklidir. Tadueə Kovalski əsərində 
maninin v
əzn və ahənginə aid verdigi məlumatda mani nevinin 
v
əznində üç tip bulur: 
a) yeddi hicalı mısrası 4 + 3 durəulu olanlar. 
b) mısraları 3 + 4 durəulu olanlar. 
218 
 

---

c) mısrası 2 + (3 + 2) və 2 + 5 durəulu olanlar. 
Halbuki  Kovalskinin  çıxardıəı  nəticə bəncə çox  əksikdir. 
T
ədqiq əsasında Azərbaycan bayatılarının vəzn etibarilə on dört 
əəkil göstərdigini  meydana  çıxara  bildim  ki,  Kovalskinin  çıxar-
dıəı nəticəyə görə çox böyük bir yekun tutur. 
Bunu da 
əvvəlcədən qeyd edəlim ki, qafiyəli havi olan bi-
rinci, ikinci v
ə dördüncü mısralar eyni müəyyən bölmələrə malik 
o
lduəu  halda,  üçüncü  mısra  daima  xüsusi  bölmələr göstərir. Bu 
c
əhət də aəaəıda ayrı olarak tədqiq edilmiədir.  
Az
ərbaycan  bayatılarında  əldə edə bildigim vəzn xüsusiy-
y
ətlərindəki bölmələr bunlardır: 
1. Mısraları 3 + 2 + 2 əəklində olan bayatılar. 
Saəalah + qardan + doymaz, 
X
əstələr + nardan + doymaz. 
B
ənim xumarlı gözlərim, 
Baxdıkca + yardan + doymaz. 
 
2. Mısraları 3 + 4 əəklində olan bayatılar: 
Zülfünü + daramısan, 
Yumusan + daramısan. 
əox da gögçək degilsən, 
Gönlüm
ə + yaramısan. 
 
3. Mısraları 4 + 3 əəklində olan bayatılar: 
Kalyanından + çəkmərəm, 
Doldurmaram + ç
əkmərəm. 
Bir 
əlim gəncin üstə, 
əahmar vursa + çəkmərəm. 
 
4. Mısraları 3 + 1 + 2 + 1 əəklində olan bayatılar: 
əzizim + vay + mənim + çün, 
D
əryalar + say + mənim + çün. 
M
ən ölsəm sənə qurban, 
S
ən ölsən + vay + mənim + çün. 
 
5. Mısraları 3 + 3 + 1 əəklində olan bayatılar: 
Getm
ərəm + ləzgiyə + mən, 
219 
 

---

Baxmaram + özg
əyə + mən. 
Yar m
ənim öz yarımdır, 
Verm
ərəm + özgəyə + mən. 
 
6. Mısraları 3 + 2 + 2 əəklində olan bayatılar: 
Mollanın + azan + yeri, 
M
əscidi + azan + yeri. 
Dilim il
ə yalaram, 
Ayaəın + gəzən + yeri. 
 
7. Mısraları 2 + 2 + 2 + 1 əəklində olaln bayatılar: 
əldə + qəlyan + kibi + gəz, 
əöldə + tərlan + kibi + gəz. 
Analıəı unutgilən, 
əzün + ceyran + kibi + gəz. 
 
8. Mısraları 3 + 1 + 3 əəklində olan bayatılar: 
əzizim + nar + əirindir, 
H
əyvadan + nar + əirindir. 
Qohum-
qardaə bir yana, 
Hamıdan + yar + əirindir. 
 
9. Mısraları 2 + 2 + 1 + 2 əəklində olan bayatılar. 
Maəın + gəlir + boə + gəlir, 
əçi + dolu + quə + gəlir. 
Oəlanın dolu dəsmalı, 
Yarına + necə + xoə + gəlir. 
 
10. Mısraları 1 + 2 + 2 + 2 əəklində olan bayatılar: 
M
ən + aəik + yaman + olur, 
Ay + g
əlir + orman + olur. 
Sındırma yar gönlünü, 
Yar + ahı + yaman + olur. 
 
11. Mısraları "2 + 3 + 2" əəklində olan bayatılar. 
Aəıq + qaralar + məni, 
Xalın + qaraldar + məni. 
Yatmıədım xəyalınla, 
220 
 

---