Yer tuzishning ilmiy asoslari

etadigan hududni va y e r bilan ajralm as bog'liq ishlab chiqarish
vositalarini m aqsadli tashkil etish jarayonidir,
deb aytish mum kin.
Taklif etilayotgan ta ’rif quyidagi asosiy ustunliklarga ega. Birin- 
chidan, ,u har xil ijtim oiy - iqtisodiy form atsiyalarda q o ‘llanishi 
m um kin. Ikkinchidan, u yer tuzish jam iyat rivojlanishining iqtisodiy 
qonuniyatlari bilan aniqlanadigan, hududni tashkil etishning har 
xil shakllaridan foydalanishda ko ‘rinadigan, obyektiv xarakterga ega 
ekanligini hisobga oladi. U chinehidan, u yer tuzish davlat organlari 
tom onidan o ‘tkazilishi m um kinligini, biroq u ular bilan majburiy 
bog‘lanm aganligini nazarda tutadi. T o'rtinchidan, u hududni tashkil 
etish ilm iy anglash davom ida ochiladigan m a ’lum qonunlarga 
b o ‘ysinishini nazarda tutadi.
Va nihoyat, bu ta ’rif yer tuzish va melioratsiyani aniq ajratib 
beradi. M elioratsiyaning obyekti u yoki bu tadbir natijasida o'zgara- 
digan, m a’lum fizik va kimyoviy xususiyatlarga ega tabiiy jism sifatidagi 
yer hisoblanadi. M elioratsiyaning maqsadi - m a’lum yer uchastka- 
sining unum dorlik xususiyatlarini yaxshilashdir, bu esa belgili kapital 
xarajatlarni va joriy ekspluatatsiya xarajatlarini talab etadi. Yer tu ­
zishning obyekti esa xo'jalik va uning hududi hisoblanadi, uning 
asosiy m aqsadi xo‘jalikni rivojlantirish uchun hududning tashkil 
etilishini yaxshilashdir. Yer tuzish jarayonida birinchi navbatda 
yerning hududiy xususiyatlari (yer turlari tarkibi, m aydoni, joyla­
shishi, chegaralari, shakllari, yer massivlari shakllari) o'zgaradi. 
Bunday o ‘zgarish xo'jalik faoliyatidan ajratilib qaralishi m umkin 
emas. Shuning uchun yer tuzishda ishlab chiqarishga nisbatan ikkita 
bir-biri bilan bog‘liq masala yechiladi: hududni uning talablariga 
moslash va ishlab chiqarishning o ‘zini hududga moslash.
H ududni tashkil etishning obyektlari har xil; texnik tashkil etishda 
bu asosiy ishlab chiqarish vositasi sifatida yer, iqtisodiy tashkil etishda
- yer egaliklari va yerdan foydalanishiar, ijtimoiy tashkil etishda esa
- yer m ulkdori, yer egasi yoki yerdan foydalanuvchidir.
Yer tuzish nafaqat yerdan foydalanishning hozir mavjud usul- 
lariga tartib kiritadi, balki xo‘jalikning rivojlanish yo ‘nalishlarini
62

---

;miqlaydi (m eliorativ, yo'l, ishlab chiqarish qurilishlarini q o ‘shib). 
Shu boisdan yerdan foydalanishda va uni muhofaza qilishda q o ‘pol 
xatolarga y o i q o ‘ymas!ik uchun barcha vaziyatlarda yuqorida aytilgan 
masalalarni yechish mutaxassis yer tuzuvchilarning ishtirokida yoki 
yer organlari bilan kelishilgan holda amalga oshirilishi kerak. Bu 
ishlab chiqarishni hududiy rejalashtirish masalalariga ham taalluqlidir.
Bizning m am lakatim izda yer tuzish qator tarixiy bosqichlarni 
bosib o ‘tdi. U larni o ‘rganish zam onaviy yer m unosabatlarining 
tabiatini chuqur tushunish va ularni takom illashtirishning optim al 
y o ilarin i belgilash im konini beradi.