Ю -в о в. In V e s t it s iy a L a r h is o b I
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 10.5. Dividendlar hisobi
Bizga m a’lumki, Aksiyadorlik jamiyatlari so f foydasidan aksiyadorlarga dividend to ‘laydi. Dividend - aksiyalar bo‘yicha to ‘lanishi lozim bo‘lgan daromad, aksiyadorlik jam iyati tomonidan uning muassislari o ‘rtasida taqsimlanadigan so f foydaning bir qismi. Dividend - bu kompaniya aksiyadorlari sinfiga to ‘langan, boshqaruv kengashi tomonidan belgilanadigan kompaniya daromadlarining bir qismini taqsimlash. Dividendlar naqd to ‘lov sifatida, aksiya yoki boshqa mol-mulk sifatida berilishi mumkin57. Dividend aksiyadorlar o‘rtasida ularga tegishli aksiyalaming soni va turiga mutanosib ravishda taqsimlanadi. M uayyan turdagi imtiyozli aksiyalar bo ‘yicha dividendlar jam iyatning maxsus m o‘ljallangan zaxiralari hisobidan to ‘lanishi mumkin. Dividendlar to ia s h muddati va tartibi jam iyat ustavida yoki aksiyadorlaming umumiy yig‘ilishi qarori bilan belgilanadi. Dividendlar 57 Financial and m anagerial accounting, I2e, Carl S.W arren, Jam es M .Reeve, Jonathan E.D uchac, 753-page, 2014 301 to ia s h muddati shunday qaror qabul qilingan kundan e ’tiboran 60 kundan kech bo‘lmasligi lozim. Dividendlar to ‘lash vaqtida birinchi navbatda imtiyozli aksiyalar bo‘yicha, so ‘ngra oddiy aksiyalar bo‘yicha dividendlar to ‘lanadi. Imtiyozli aksiyalar bo‘yicha qat’iy belgilangan dividendlami to ‘lash uchun yetarli miqdorda foyda mavjud bo‘lgan taqdirda jam iyat mazkur aksiyalami saqlovchilarga dividendlar to ‘lashni rad etishga haqli emas. Jamiyat rad etgan taqdirda aksiyadorlar dividendlar to ‘lashni sud orqali talab qilishlari mumkin. Jamiyat yetarli miqdorda foydaga ega bo‘lmasa yoki zarar ko‘rib ishlagan bo ‘lsa, imtiyozli aksiyalar bo‘yicha dividendlar ana shu maqsad uchun tashkil etilgan jamiyat zaxira kapitali hisobidan va ana shu zaxira doirasidagina to‘lanishi mumkin. Taqsimlanmagan foyda bu hisobot davri yakunida x o ‘jalik yurituvchi subyekt ixtiyorida qoladigan so f foydadir. Hisobot davridagi so f foyda taqsimlanmagan foydani oshiradi va u quyidagicha provodka bilan rasmiylashtiriladi: Debet 9900 - “Yakuniy moliyaviy natija” Kredit 8710 - “Hisobot davridagi taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar)” Korxonaning ta ’sischilar oldida dividendlar bo‘yicha va chiqib ketayotgan ta’sischilar oldida ulaming ulushlari bo‘yicha joriy majburiyatlari to ‘g ‘risidagi axborotlami umumlashtirish quyidagi schyotlarda amalga oshiriladi: 6610 “To‘lanadigan dividendlar”; 6620 “Chiqib ketayotgan ta ’sischilarga ulushlari bo‘yicha qarzlar”. Korxona rahbariyati tomonidan aksiyalarga dividendlar to ‘lash to ‘g ‘risida qaror e ’lon qilingandan so‘ng, dividend summasi joriy majburiyat sifatida aks ettiriladi. Dividendlar aksiyalar bo‘yicha qonunchilikka muvofiq taqsimlanadi. 6610 “T oianadigan dividendlar” schyoti hisoblangan dividend summasiga 8710 “Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi (qoplanmagan zarari)” schyoti bilan bog‘langan holda kreditlanadi. 302 6620 “Chiqib ketayotgan ta’sischilarga ulushlari b o ‘yicha qarzlar” schyotining kredit tomonida korxonaning chiqib ketayotgan ta’sischisi ulushlari bo‘yicha hisoblangan majburiyatlari summasi 8330 “Pay va ulushlar”, 8610 “ Sotib olingan xususiy aksiyalar - oddiy”, 8610 “Sotib olingan xususiy aksiyalar - imtiyozli” schyotlari bilan bog‘langan holda aks ettiriladi. 6610 “T o‘lanadigan dividendlar”, 6620 “Chiqib ketayotgan ta’sischilarga ulushlari bo‘yicha qarzlar” schyotlari bo‘yicha analitik hisob (ko‘rsatuvchiga aksiyalardan tashqari) har bir ta ’sischi bo‘yicha alohida yuritiladi. Qimmatli qog‘ozlarga dividend hisoblanganda xalqaro moliyaviy hisobotlar standartlarga muvofiq ikkita usuldan foydalanish mumkin: 1. Qiymat usuli. Ushbu usul qo'llanganda. Investor o ‘z mablag‘ini boshqa korxonaga dastlabki qiymati bo‘yicha qo‘yadi. U ning asosiy tamoyillari shundan iboratki, investitsiyalar qiymati shu’ba tuzilmalarining moliyaviy ahvolidan qat’iy nazar o ‘zgarmaydi, ulardan olinadigan dividendlar bosh jam iyat daromadi sifatida hisobga olinadi. Bu usulni quyidagi hollarda qo‘llash tavsiya etiladi: - shu’ba jam iyatini keyinchalik yaqin kelajakda sotish uchun olingan va uni nazorat qilish ham vaqtinchalik bo ‘lganda; - shu’ba jam iyati uning bosh jamiyatiga m ablag‘ o ‘tkazish qobilyatini jiddiy darajada kamaytirilgan belgilangan uzoq muddatli muhim sharoitlar doirasida faoliyat yuritganda. M asalan, shu’ba jamiyatiga qarz bergan tashkilot tomonidan qo‘yiladigan dividendlami to ‘lashda cheklashlar mavjud bo‘lishi mumkin. 2. Ulushbay ishtirok usuli. Bu usulni bosh jam iyat tomonidan shu’ba jam iyatiga sezilarli darajada ta ’sir o ‘tkazish va nazorat qilish hollarida qo‘llash tavsiya qilinadi, u quyidagilardan iborat: - investitsiyalaming joriy qiymati shu’ba jam iyatining xo‘jalik faoliyati natijalariga bog‘liqlikda o ‘zgaradi: u foyda olganda investitsiyalar qiymati oshadi, zarar esa kamayadi; - bosh jam iyat investitsiyalardan foydani egalik ulushiga munosib 303 ravishda aks ettiriladi: uning shu’ba jamiyatidagi ulushi qancha ko‘p bo‘lsa, bosh jam iyat balansida investitsiyalar qiymati shuncha ko‘p summaga oshiriladi; - olingan dividendlar daromad sifatida qaralmaydi, balki investitsiyalar qiymatini kamaytirish tarzida ifodalaydi. Aksiyadorlik jamiyatining umumiy y ig‘ilishi qaroriga binoan dividend pul mablaglari yoki boshqa qonuniy to ‘lov vositalari bilan to ‘lanishi mumkin. Dividendlar hisoblanganida quyidagicha pro vodka beriladi: Debet 8710 - “Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi (qoplanmagan zarari)” Kredit 6610 - “ToManadigan dividendlar” Hisobot yilidagi taqsimlanmagan foyda summasi dividendlar hisoblanganidan so‘ng 8720 - “Jamg‘arilgan foyda (qoplanmagan zarar)” hisobvarag‘iga o ‘tkaziladi. Foyda olingan holatda: Debet 8710 - “ Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi (qoplanmagan zarari)” Kredit 8720 - “Jam g‘arilgan foyda (qoplanmagan zarar)” Zarar ko‘rilganda: Debet 8720 - “Jam g‘arilgan foyda (qoplanmagan zarar)” Kredit 8710 - “ Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi (qoplanmagan zarari)”. ToMov manbaida soliq solinmagan dividendlar tarzidagi daromadlar oluvchi yuridik shaxslar bankda ochilgan maxsus hisobvaraqda ushbu mablagMami jamlaydilar. Dividendlar tarzidagi daromadlar tushumi yuridik shaxsning buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi: - hisoblangan dividendlar: Debet 4840 - “Olinadigan dividendlar” Kredit 9520 - “Dividendlar ko‘rinishidagi daromadlar” - dividendlami maxsus hisobvaraqqa kelib tushishi: 304 Debet 5530-“Boshqa maxsus hisobvaraqlar” Kredit 4840 - “Olinadigan dividendlar”. Dividendlar tarzida daromadlar olgan yuridik shaxslar maxsus hisobvaraqdagi m ablagiam i o ‘z ustav kapitalini kapitallashtirishga yo‘naltirganda, jam langan summa maxsus hisobvaraqdan hisob-kitob varag'iga kapitallashuv summasi miqdorida o ‘tkaziladi. 10.6-jadval Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|