Pedagogik uyinlar
tg
Faoliyat moxiyatiga kura
-L L
TG
TG
tg
Jismoniy
Intellektual
Mednat
Ijtimoiy
Psixologik
Pedagogik jarayonning xarakteriga kura
tg
Urgatuvchi, mashklantiruvchi, nazorat kiluvchi, umumlashtiruvchi
Ta’limiy,
tarbiyaviy,
rivojlantiruvchi
Produktiv;
reproduktiv;
ijodiy
Mulokotga asoslanuvchi; tashxislovchi; kasbga yunaltiruvchi; psixologik-texnik
Uyin metodikasiga kura
tg
TG
TG
TG
TG
TG
Didaktik Syujetli
Rolli
Ishbilarmonlik Imitatsion Dramatik
Fan soxalariga kura
TG
TG
tg
tg
tg
Matematik,
biologik,
kimyoviy,
fizik,
ekologik
Musikiy,
teatr
tomoshasi;
badiiy
Mednat,
texnik,
ishlab
chikarishga
doir
Jismoniy,
sport,
darbiy,
sayyodlik,
xalkona
Ijtimoiy,
boshkaruv,
iktisodiy,
tijorat
xarakteridagi
^TT~LJ~ N
Predmetli
Predmetsiz
tg
Uyin muxitiga kura
tg
tg
Stol uyinlari; xona uyinlari; kucha uyinlari; joy bilan boglik uyinlar
Kompyuter; televizon; texnik vositalarga asoslangan uyinlar ch U
Texnik,
Xdrakatni
ta’minlovchi
uyinlar
51-rasm. Pedagogik uyinlar tipologiyasi (G.K.Selevko)
Ayni urinda uyin metodikasiga kura gurudlangan uyin texnologiyalarining modiyati xususida suz yuritiladi.
161
Didaktik uyinlar - urganilayotgan ob’ekt, x,odisa, jarayonlarni modellashtirish asosida ukuvchilarning bilishga bulgan kizikishlari, faolliklarini oshiradigan ukuv faoliyati turi x,isoblanadi. Bu kabi uyinlar ukuvchilar tomonidan ijtimoiy-foydali mex,nat va ukish kunikmalarini faol uzlashtirishda mux,im ax,amiyatga ega bulib, ularning ax,amiyati natijalar bilan emas, balki jarayonning mazmuni va kechishi bilan belgilanadi; bu kabi uyinlar bolalarni ijtimoiy munosabatlar jarayonida faol ishtirok etishga tayyorlaydi, ulardagi turli psixologik zurikishlarni kamaytiradi.
Syujetli uyinlar - pedagogik vokelik, x,odisalar bayonining muayyan izchilligi va unda ishtirok etayotgan shaxslar faoliyatining uzaro boglikligiga asoslangan uyinlar sanaladi. Bu kabi uyinlar odatda pedagogik muammolarning yechimini izlash, ta’lim-tarbiya jarayonida yuzaga kelgan muammoli vaziyatlarni bartaraf etish, shaxsni kayta tarbiyalash maksadida kullaniladi.
Rolli uyinlar - ma’lum bir shaxsning vazifa va majburiyatlarini bajarishdagi rux,iy x,olati, xatti-x,arakatlar mox,iyatini ochib berishga yunaltirilgan uyinlar, ularda rollar majburiy mazmuni bilan taksimlanadi. Rolli va ishbilarmonlik uyinlari ukuvchilarni muayyan jarayonga tayyorlash, ularda ma’lum x,ayotiy vokelik, xodisalar jarayonida bevosita ishtirok etish uchun dastlabki kunikma-malakalarni x,osil kilishga xizmat kiladi. Ta’lim jarayoni ishtirokchilari (m: ukuvchilar, ota- onalar, pedagogik jamoa a’zolari, ta’lim muassasalarining rax,barlari, jamoatchilik tashkilotlarning vakillari va b.) sifatida turli rollarni bajarish talabalarga pedagogik faoliyat mazmuni bilan yakindan tanishish imkoniyatini yaratsa, ukuvchilarga ma’lum faoliyatni samarali tashkil etishga nazariy, amaliy, eng mux,imi, rux,iy jix,atdan tayyorlanishga yordam beradi.
Ishbilarmonlik uyinlari - ma’lum faoliyat, jarayon yoki munosabatlar mazmunini yoritish, ularni samarali, tugri, okilona uyushtirishga doir kunikma, malaka x,amda sifatlarni uzlashtirish maksadida tashkil etiladigan uyinlar. Bu turdagi uyinlar ta’lim oluvchilarda anik faoliyat yunalishida zarur BKM va sifatlarni shakllantirish yoki rivojlantirish maksadida tashkil etiladi. Shu jix,atdan ishbilarmonlik
162
uyinlari ishlab chikarish jarayoni, kasbiy faoliyatining model- lashtirilishini anglatadi. Ishbilarmonlik uyini talabalarda kasbiy sifatlarni x,osil kilish bilan birga shaxsiy sifatlarni x,am tarbiyalaydi, ularning ijtimoiylashuvini ta’minlaydi.
Imitatsion uyinlar - ishlab chikarish korxonalari, ish urinlari, firmalar, tashkilotlarda xodimlar tomonidan amalga oshiriladigan faoliyatni imitatsiyalash (taklid kilish, kuchirish) asosida talabalarni muayyan amaliy yoki kasbiy faoliyatga samarali tayyorlashga yunaltiradigan uyinlar. Bu turdagi uyinlar ssenariyasi, syujetidan tashkari, imitatsiya jarayon, ob’ektlarning tarkibiy tuzilmasi va axdmiyatini tula ochib berish maksadia modellashtiriladi. Imitatsion uyinlar jarayonida ta’lim oluvchilar muayyan operatsiyalarni, m: masalalar yechish, ma’lum bir usulni uzlashtirish imkoniyatiga ega buladi.
Dramatik uyinlar (psixologik va ijtimoiy dramalar) - psixologik x,amda ijtimoiy masalalarni x,al kilishga yunaltirilgan uyinlar bulib, ular tashkil etilishi, metodik xususiyatlariga kura rolli va ishbilarmonlik uyinlariga yakin. Odatda psixologik va ijtimoiy xarakterdagi dramatik uyinlar jamoadagi mux,itni yaxshilash, shaxslararo munosabatlarning ijobiy bulishiga erishish, mulokotga kirisha olish, jamoada yagona birlikni karor toptirish, uzgalarning rux,iy x,olatini tugri bax,olash, ogir vaziyatlarga duch kelgan sub’ektlarga yordam kursatish x,amda samarali, unumli faoliyat kursatish uchun zarur sharoitni yaratishga xizmat kiladi.
Barcha uyinlarda bulgani kabi pedagogik uyinlar jarayonida x,am ishtirokchi-talabalar faol x,olatda buladi, sheriklari bilan uzaro munosabatga kirishadi, shuningdek, uz karashlarini sheriklariniki bilan takkoslash, jamoa bilan zarur munosabatni urnatish orkali uzini uzi urganadi.
Pedagogik jarayonda uyinlardan foydalanishda ayrim
jixdtlarga e’tibor karatish lozim. Jumladan:
g ~\
uyin ssenariysini tayyorlash;
yuriknomalar tuzish;
auditoriyani uyin mo^iyatiga muvofik ji^ozlash
163
Ssenariy va uning moxiyati muxim axamiyatga ega. Zero, aynan ssenariygina tegishli ta’lim, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maksadlarga erishish imkoniyatini ta’minlaydi. Ukituvchilar uyin ssenariylarini tayyorlashga aloxida e’tibor karatishlari, ssenariyni tayyorlash malakasiga ega bulishlari zarur.
Pedagogik xarakterdagi uyinlarning tarkibiy tuzilmasi kuyidagilardan iborat:
G L
ukuv maksadi;
uyinning vazifasi;
urganiladigan muammo tafsiloti;
uyin vaziyatining tafsiloti; ishtirokchilarning tasnifi ^
Ta’lim jarayonida uyin texnologiyalari kullash kuyidagilarga asoslanadi:
G "\
guruxni shakllantirish;
mashgulotlarning bosh maksadini ifodalash;
muammo va vaziyatni vujudga keltirish;
rollarni taksimlash,
uyin reglamentini urnatish;
materiallar, yuriknomalar, koidalar va kursatmalar tuplamini tarkatish;
maslaxat berish.
Uyin texnnologiyalarini kullashda rollar kur’a tashlash yuli bilan taksimlanadi. Bunda rollar nomi yozilgan kichik kogozchalarda foydalanish mumkin. Rollarning talabalar urtasida kur’a asosida taksimlanishi kelib chikish extimoli bulgan noroziliklarning oldini oladi. Uyin jarayonida belgilangan vakt (reglament)ga, mulokot odobiga rioya etish, faollik kursatish xamda uyinni oxirigacha davom ettirish kutilgan natijani kafolatlaydi. Shuningdek, kuyidagi omillar pedagogik maksadlarda uyin texnologiyalaridan samarali foydalanish imkoniyatini ta’minlaydi:
Dostları ilə paylaş: |
