Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 100 O zaman mən Yazıçılar İttifaqının katibi işləyirdim və o «MK tələbi»nin bütün təfərrüatı mənim yaxşı yadımdadır. İmran Qasımovu tez-tez MK-ya çağırırdılar, izahat tələb edirdilər, MK-nın ideoloji katibi, bilmirəm, romanı oxumuşdu, ya yox, amma İmran Qasımova: «Bu roman inkişaf etmiş sosializm cəmiyyətinə (o zaman belə bir termin dəbdə idi– E.) yad bir əsərdir» – deyirdi, İmran Qasımov isə, heç bir izahat verməyəcəklərini bildirir və romanı müdafiə edirdi. Nəhayət, rəhmətlik İmran Qasımov, görəndə ki, Yazıçılar İttifaqından da, «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetindən də əl çəkmirlər, təlimat almış peşəkar «keçi suyu bulandırma mütəxəssisləri» artıq fəaliyyətə başlayıb və məsələ «Sarıköynəklə Valehin nağılı»na qarşı əməlli- başlı bir ideoloji «ifşa» kompaniyası ərəfəsinə gəlib çatıb, MK-nın o zamankı birinci katibi Heydər Əliyevin yanına getdi, məsələdən onu agah etdi və Heydər Əliyevin də elə İmranın yanındaca selektorun düymələrini basıb hadisəyə çox kəskin reaksiya verməsi ilə, həmin «izahat» tələbləri yox oldu... Bununla bağlı bir maraqlı (və səciyyəvi!) epizod da yadıma düşür. Elə o günlərdən birində mən nə üçünsə MK-ya getmişdim və arakəsmədə mədəniyyət şöbəsinin müdiri ilə rastlaşdım. Məni sidq-ürəkdən qucaqlayıb rusca: «–Sağ olsun Heydər Əliyeviç!– dedi.– Filankəsi (MK-nın ideoloji katibinin adını çəkdi) yaxşı yerində oturtdu! İlyas müəllimə mənim təbrikimi çatdır!» Halbuki, həmin yoldaş Filankəsin qulağını elə bu adamın özü doldurmuşdu və «Sarıköynəklə Valehin nağılı» ətrafinda yaranmış o hay-küyün də səbəbkarı elə o özü idi. Bu adam 1968-ci ildə İlyas Əfəndiyevin «Unuda www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 101 bilmirəm» pyesinin tamaşasını da «millətçilik» təbliğ etdiyinə görə qadağan etmək istəyirdi. Bu gün bütün bunları xoş bir əhvalla xatırlamaq da, eləcə bir əhvalla oxumaq da mümkündür, çünki bu gün bunların hamısı artıq tarixin səhifələridir, o vaxt isə həmin bu tarixin yarandığı günlər idi və əhvalı pozurdu, qanı qaraldırdı, əsəbləri gərginləşdirirdi, bir sözlə, həyatı zəhərləyirdi... Amma o vaxt da həyat davam edirdi... Və İlyas Əfəndiyev həmişəki səliqə-səhmanıyla öz yazı mizinin arxasında idi. «Xan qızı Gülsənubərlə tarzən Sadıqcanın nağılı» adlı povestini o, yuxarıda göstərdiyim tərzdə yazırdı...‖ (Bax: Elçin.«Seçilmiş əsərləri», 10 cilddə, c.5, s.304-305.) Beləliklə, ―Körpüsalan‖larda olduğu kimi, ―Sanköynəklə Valehin nağılı‖ da təxminən eyni tərzdə ədəbi mübahisələr doğurmuşdu. Azərbaycan bədii nəsrinin klassik nümunələri sırasında layiqli yer tutmuş bu romanın da yolu, dediyimiz kimi, şahrah olmamışdı. Əlbəttə, İlyas müəllimin digər əsərləri kimi ―Sarı- köynəklə Valehin nağılı‖ da oxucular və tənqidçilər arasında geniş maraq doğurmuşdu. Dövrün tanınmış tənqidçisi Bəkir Nəbiyev bu əsər barəsində də, xatirə janrında olsa da həmin məsələləri belə təsvir edir: ―Mən də bu əsərdən çox mütəəssir olmuş və о zaman Yazıçılar İttifaqına rahbərlik edən İmran Qasımova müraciət edərək romanın Yazıçılar İttifaqının Natəvan klubunda geniş müzakirəsini keçirmək haqqında təşəbbüs irəli sürmüşdüm. Təşəbbüs qəbul edilmiş, ədibin özü ilə razılaşdırılmış, həmin tədbirdə məruzə etmək də mənə həvalə olunmuşdu. Həm təcrübəli, həm də gənc qələm sahiblərinin fəal iştirak etdiyi müzakirə yüksək səviyyədə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 102 keçdi və əsər layiq olduğu qiyməti aldı, onun fikri-bədii keyfiyyətləri geniş təqdir olundu, məruzə və çıxışlar ―Ədəbiyyat və incəsənət‖ qəzetinin 14 may 1977-ci il tarixli nömrəsində dərc edildi. Lakin müəllif də, məruzəçi olaraq mən də bu hadisənin fərəhini əməlli-başlı yaşamamışdıq ki, birdən- birə bu romanın taleyinin üzərini qara buludlar aldı. İlyas Əfəndiyevin istedadına qısqananlardan kimsə yuxarılara məlumat vermişdi ki, ―bu roman inkişaf etmiş sosializm cəmiyyətinə yad bir əsərdir‖. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖nda о zamankı hüquq mühafızə orqanlarında yuva salmış çox ciddi neqativ hallar kəskin bədii tənqidin hədəfı olmuşdur. Bəli, Yazıçılar İttifaqının, ―Ədəbiyyat və incəsənət‖ qəzetinin rəhbərlərindən ızahatlar tələb olundu, MK-da ideoloji işə başçılıq edənlər bu məsələ ilə əlaqədar olanlara, о cümlədən də, təbii ki, təşəbbüskara və məruzəçiyə əyri-əyri baxmağa başladılar. Nəhayət, İmran Qasımovun xahişi ilə о zaman Respublika partiya təşkilatına rəhbərlik edən Heydər Əliyev işə qarışandan sonra ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖ ətrafında qızışan təqib və təxribata son qoyuldu...‖(Bax: Əfəndiyev İ. Seçilmiş əsərləri, 3 cilddə, 1 cild, səh. 12.) Ədəbi tənqidimizin gəldiyi qənaətə görə İlyas Əfəndiyevin ―Söyüdlü arx‖, ―Körpüsalanlar‖, ―Sarı- köynəklə Valehin nağılı‖ kimi yazıldığı dövrün gerçəkliyini əks etdirən əsərlərinin qəhrəmanları mərkəzdən uzaq rayonlarda təzə binalar tikən, dağlar qoynundakı fermalara yol çəkən, gur çaylar üstündən körpülər salаn, bu binalar, yollar, körpülər vasitəsilə kəndə mədəniyyət aparan, adamların rifahını Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|