Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 124 və folklor‖, Dil və ədəbiyyat, say: 2(27), Bakı, 2000, səh.77-80; ―İlyas Əfəndiyev yaradıcılığında əfsanə, rəvayət, nağıl, dastan süjetlərindən və motivlərindən istifadə‖, Dil və ədəbiyyat, say:4(38), Bakı, 2003, s.49- 53; ―İlyas Əfəndiyev yaradıcılığında bayatı, aşıq yaradıcılığı və xalq mahnılarından bəhrələnmə‖, Dil və ədəbiyyat, say: 4(38), Bakı, 2003, s.53-58.) Bu münasibətlə İlyas Əfəndiyevin özü yazırdı: "Uşaq vaxtı eşitdiyim nağıllar, əfsanələr uzun illər boyunca mənimlə olmuşdur və qəribədir ki, illər keçdikcə elə bil ki, onlar mənim üçün yeni boyalar, çalarlar əldə etmişdir. Sonralar məlum olmuşdur ki, mənim uşaq təfəkkürümü tamam sehrli bir aləmə çəkib aparan həmin əhvalatların bir qismi Azərbaycan nağıllarından, qədim inam və ayinlərimizdən, bir qismi də hədislərdən, dini şərhlərdən gəlir, onların bəzisini qələmə alarkən mən ilkin mənbələri yox, öz yaddaşımı, hisslərimi əsas götürmüşəm." (Bax: Əfəndiyev İ. Sən ey böyük yaradan. Bakı, 1997, s.10.) Bu cəhətdən tənqidçi, ədəbiyyatşünas, şair, filologiya elmlər doktoru Qasım Qasımzadənin müşahidəsi, elə bil ki, ədəbi tənqidimizin bu problemlə bağlı fikirlərini, mülahizələrini yığcam bir şəkildə ümumiləşdirmişdir. Müəllif ―Tarixə müasir baxışın yeniliyi‖ məqaləsində yazır: ―Sənətkarın müasirliyi elə ancaq onun əsərlərinin ideya-məzmun vacibliyində deyil, həm də əhvalatın, fikrin ifadəsindəki üslub müasirliyindədir. ...İ.Əfəndiyev üslubu həmişə daxili yeniləşmə gedişatlı, milli xüsusiyyəti ilə seçilən üslubdur. Nağıl-dastan şirinliyi də, klassik poeziya nəfəsi də, müasair nəsrin bir sıra novator axtarışları da müəyyən ölçü dairəsində burada məskundur. 60-70-ci illər ədəbiyyatında, xüsusən, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 125 nəsrindəki yenilikləri, psixologizmi, yazı manerasındakı orijinallığı çox zaman həmin dövrdə ədəbiyyata gələnlərin adı ilə bağlayırlar. Lakin İlyas Əfəndiyevin bu bölgüdə yaşlı nəslin nümayəndəsi kimi yeniləşmə prosesində öz yeri var və gənc qüvvələrə istiqamət verənlərdəndir. Bədii ədəbiyyatda, xüsusən xalq yaradıcılığında bir növ, ―calaq etmə‖ mənasında işlənən ―kontaminasiya‖ termini var. Yəni zaman keçdikcə, əsrlər ötdükcə xalq öz yaratdıqlarına bir də qayıdıb nəzər yetirir, onu köhnəlikdən təmizləyir, dövrə müvafiq əlavələrlə təzələyir. İlyas Əfəndiyev də böyük sənətkarlıq intuisiyası ilə qələmini dövrə uyğun üslubi məziyyətlərlə zənginləşdirib təzələyir, həmişə ədəbiyyatın ön sıralarında gedir.‖ (Bax: Qasımzadə Qasım. ―Ədəbiyyatımız, mənənəviyyatımız‖, Bakı, Yazıçı, 1988, s.243-244.) Tənqidçi-ədəbiyyatşünas ―bu zənginləşmə‖ prosesinin ən güclü amilini görkəmli nasirin folklora müraciətində görərək fikrini belə davam etdirir: ―Bizcə ədibin indi nağıla, folklora müraciətini (bunu ən çox müəllifin son illərdə yazdığı üç əsərə - ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖, ―Geriyə baxma, qoca‖, ―Üçatılan‖ romanlarına aid edirik) səbəblərindən biri müasir texniki tərəqqinin təsiri ilə xalqın bir çox nəcib qənaətləri – mərdlik, namus, vəfa barədəki poetik dünyası xələldar olmuş, yaxud başqa məzmun kəsb etmişdir, bir növ ötən günlərdə qalan xatirəyə - nağıla çevrilmişdir. Öz estetik idealına həmişə sadiq qalan bir ustad kimi tanıdığımız ədib belə bədii zərurət hallarında folklordan, nağıl tərzindən bəhrələnib vəziyyətdən məharətlə çıxır.‖ (Bax: Yenə orada, s.244.) www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 126 Beləliklə, ədəbi tənqidin müşahidələrindən (Bəkir Nəbiyev, Yəhya Seyidov, Yaqub İsmayılov, Yaşar Qarayev, Əmin Əfəndiyev və b.) məlum olur ki, yarım əsrdən çox yaradıcılıq yolu keçən İlyas Əfəndiyev öz dərin məzmunlu əsərlərində xalqımızın keçdiyi tarixi yolun milli həyatımızda, məişətimizdə, şüurumuzda, psixologiyamızda baş verən hadisələri işıqlandırmışdır. Bu prosesi görkəmli tənqidçi Yaşar Qarayev belə şərh edir: ―İlyas Əfəndiyev əfsanə, mahnı və nağıl kimi qələmə aldığı ilk hekayələrlə nəsrə gəlmişdir... Özü də ―nağıl‖, ―əfasnə‖ sözlərini müəllif zahirən də gizlətmir, onu hətta başlığa, sərlövhəyə çıxarır. ―Sarıköynəklə Valehin nağlı‖nda belə səciyyəvi ―nağıl ifadələri‖, təhkiyyə və kompozisiya əlamətləri də vardır: - ―aldı Valeh, aldı Sarıköynək‖ və s. Sanki aşıq dastan danışır.‖ (Bax: Qarayev Y. Boy çiçəyinin ətri (ön söz). Əfəndiyev İ. ―Seçilmiş əsərləri‖, 6 cilddə,1 cild, Bakı, Yazıçı, 1984, s.5. – 364 səh.) Beləliklə məlum olur ki, yazıçının əsərlərini oxucuya sevdirən, onu xalqın sevimli sənətkarına çevirən əsas amillərdən biri, məhz onun xalq yaradıcılığına dərindən bələd olması və ondan yaradıcı surətdə bəhrələnməsidir ki, bunu da ilk dəfə ədəbi tənqid üzə çıxarmış, ədəbiyyatşünaslıq isə tədqiqatlarla bu istiqaməti elmi- nəzəri şəkildə sübuta yetirmişlər. Tanınmış dilçi alim, akademik Tofiq Hacıyev yazır: ―İlyas Əfəndiyev yaradıcılığı əsasən milli ədəbi ənənələrimizin yeni forma və məzmununda davam və inkişaf etdirilmişdir. Bədii əsərlərinin dili əfsanə, rəvayət, nağıl və dastanların leksikasından gələn üslubi çalarlarla zəngindir. El ədəbiyyatından gələn dərin hikmət, hər bir Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|