Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 121 müəyyənləşməsində ciddi rol oynayan duyğuları lirik- romantik planda işıqlandıra bilsin. Bu duyğular yazıçının gerçək həyatla, dərindən müşahidə etdiyi insanlarla, hadisələrlə bağlı duyğuları idi. Yazıçının subyektiv ―mən‖ində baş qaldıran duyğular onun qəlb və ürək süzgəcindən keçir, gerçək həyatın təsviri və təhlilinə yönəlirdi.‖ (Bax: Seyidov Y. ―İ.Əfəndiyev‖. Bakı: Azərnəşr, 1975, s. 19.) Məlum səbəblər üzündən vaxtilə bizim bir sıra əsərlərimizdə vulqar sosiologizm təzahürləri çox qüvvətlənmiş, bu da öz növbəsində diqqəti insan mənə- viyyatının dərin psixoloji şərh və təhlilındən uzaq- laşdırmışdı, ―konfiliktsizlik‖ deyilən anlayış meydana çıxarmışdır. Bu zaman İlyas Əfəndiyevin əsərləri ilə nəsr və dramaturgiyamıza əsl həyati konfliktlər əsasında yaradılmış qəhrəmanların, təmiz ürəkli, prinsipial və mərd adamların yeni bədii surətləri gəldi və bunlar ədəbi tənqidin süzgəcindən, təhlilindən uğurla keçdi. ―Ədəbi tənqidimizin gəldiyi qənaətə görə İlyas Əfəndiyevin ―Söyüdlü arx‖, ―Körpüsalanlar‖, ―Sarıköy- nəklə Valehin nağılı‖ kimi yazıldığı dövrün gerçəkliyini əks etdirən əsərlərinin qəhrəmanları ...adamların rifahını yaxşılaşdıran, onların qəlbinin dərinliklərinə işıq salan nufzlu adamlardır; ...ədibin qəhrəmanları öz böyük qayəsi, bu qayə uğrunda mübarizədə təzahür edən ehtirası, xarakterinin bütövlüyü, yaşadığı hisslərin, daxili təlatümün təbiiliyi ilə yaddaşlara həkk olunmuşlar. Bu xüsusiyyətlər keçmiş həyatımızın, tariximizin ən tipik lövhələrini əks etdirən ―Üçatılan‖, ―Geriyə baxma, qoca‖ romanları üçün də səciyyəvidir...‖ (Bax: Bəkir Nəbiyevin göstərilən məqaləsi.) www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 122 Ədəbi tənqidin diqqət mərkəzində olan mühüm problemlərdən biri də İlyas Əfəndiyev yaradıcılığındakı psixologizm problemidir. Bu problemlə bağlı tənqidçi- tədqiqatçılardan Vilayət Quliyev, Məriyəm Əlizadə, İlham Rəhimli, Rəhim Əliyev, Muxtar İmanov, Vəli Nəbiyev, Nizaməddin Şəmsizadə, Vaqif Yusifli, Şirindil Alışanov, Vəfa Xanoğlan öz məqalə və tədqiqatlarında qiymətli fikirlər söyləmiş, bu problemi ətraflı işıqlandırmış, psixologizmi İlyas Əfəndiyevin mühüm və aparıcı, onun üslubunu başqalarından fərqləndirən, orjinallığını təmin edən yaradıcılıq maneralarından hesab etmişlər. Ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslıq psixologizmi bir bədii üsul kimi ədəbi janrlarda (roman, povest, hekayə, ssenari, dram) bədii ifadə vasitəsi kimi işlənərək mahiyyətcə yeni forma almasını xüsusi olaraq bir ədəbi prinsip kimi təqdim edir. Psixologizm problemini 60-70- ci illər Azərbaycan nəsrinin əsasında tədqiq edən filologiya elmləri doktoru Muxtar İmanov nəsrdə psixologizmi həyat həqiqətlərini ədəbi-bədii əksetdirmənin üsul və prinsiplərindən biri kimi təqdim edir: ―Psixologizmin üstünlük qazandığı nəsr əsərlərində özünütəhlilin ətraf aləmin təhlillə bağlılığı özünü təkcə onda göstərmir ki, müəllif ara-sıra qəhrəmanının düşüncələrinin ifadəsində baş verən əhvalatların bilavasitə təsvirinə keçir. Ən başlıcası onda göstərir ki, ətraf aləm qəhrəmanın fikir dünyasında, daxili hekayə və dramında daimi iştirakçı kimi çıxış edir.‖ (Bax: İmanov M. ―Müasir Azərbaycan nəsrində psixologizm (60-70-ci illər)‖. Bakı,1991, s.31.) www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 123 Tədqiqatçı Vəfa Xanoğlan ―İlyas Əfəndiyevin nəsrin- də psixologizm və polifonizm‖ adlandırdığı məqaləsində yazır: ―İlyas Əfəndiyev nəsrinin ən səciyyəvi cəhətlərindən biri ondakı psixologizmdir, insanların daxili aləmini, onların mənəvi dünyasındakı ziddiyyətləri nəsrin obyektinə çevirməsidir. Roman və povestlərində yazıçının əsas məqsədi şəxsiyyətin daxili aləminin mübhəm çalarlarını, insan taleyinin zaman axarında başqalaşmasını, başqa sözlə, zaman-insan-tale problemini aydınlatmaqdan, mənəvi suverenliyi ifadə etməkdən ibarət olub. Qəhrəmanın dərin psixoloji aləminə nüfuz etmək yazıçının həm nəsrinə, həm də dramaturgiyasına xas olan ən əlamətdar xüsusiyyətlərdən biridir.‖ (Bax: ADMİU-nun ―Əsərləri‖, 30 mart 2011-ci il, 5-ci sayı, s.21.) **** Tənqidçi və ədəbiyyatşünasların qeyd etdiklərinə görə yazıçının üslubundakı lirizm ovqatını və psixologizm axarını şərtləndirən cəhələrdən biri də onun xalq təfəkkürünə, folklora dərindən bələdliyi olmuşdur. (Bax: Şükürova G.V. "İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığında folklor" (namizədlik dissertasiyası). Bakı. 2006; ―İlyas Əfəndiyev yaradıcılığında xalq ədəbiyyatı, "Dil və ədəbiyyat" jurnalı, 1999, say 3, s.25; Əlavə bax: Şükürova G.V. İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığında folklor motivləri. Filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın Avtoreferatı. Bakı, 2007, 28 səh.; ―İlyas Əfəndiyevin hekayələrində mifizm‖, Dil və ədəbiyyat, say: 1(26), Bakı, 2000, s.61- 63; ―İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığında Qarabağ mövzusu Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|