Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 145 yazmasıdır. Bədii üslubu formalaşdırıb, dolğunlaşdıran mənbələr cərgəsində, yuxarıda gördük ki, folklor poetikasının, folklor ənənə və motivlərinin rolu İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığında olduqca güclüdür. Tənqidçi - ədəbiyyatşünas, professor Yaşar Qarayev yazırdı ki, "əlbəttə, mübahisə etmək olar ki, İlyas Əfəndiyev daha çox nasirdir, ya dramaturq? Hətta mübahisə etmək olar ki, nəsrdə də, daramaturgiyada da o, daha çox ədibdir, yoxsa şairdir? Lakin bir şey mübahisəsizdir: İlyas Əfəndiyev hər şeydən əvvəl, bir lirikdir, şairanə istedada və üsluba malikdir." (Bax: Qarayev Y. Boy çiçəyinin ətri (ön söz). Əfəndiyev İ. ―Seçilmiş əsərləri‖. 6 cilddə, 1-ci cild, s.5.) İlyas Əfəndiyev əsərlərinin bədii siqlətinin məna çalarını onun özünəməxsus fərdi üslubu təşkil edir. Bu cəhəti vurğulayan, görkəmli dilçi-alim, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Tofıq Hacıyev düzgün qeyd edir ki, ―lirizmi, bir tərəfdən, dramaturqun dilindəki şeiriyyəti qidalandırır, о biri tərəfdən hadisə və obrazlarındakı psixologizmi şərtləndirir. Bu lirizm oradan başlanır ki, yazıçı təbiətdə də, cəmiyyətdə də, insanda da gözəlliyin vurğunudur; bu gözəlliyi tapa və görə bilir. Gözəlliyin də lirika ilə dil açması təbiidir. Buna görə də İlyas Əfən- diyevin dilində güclü şeiriyyət var. Bu şeiriyyət təkcə sevgi səhnələrinin təsvirində, lirik qəhrəmanların emosional söhbətlərində deyil, bütövlükdə İlyas Əfəndiyevin bədii sənətindədir, nəsrində və drama- turgiyasındadır. (Bax: Hacıyev T. ―Şerimiz, nəsrimiz, ədəbi dilimiz.‖ Bakı, Yazıçı, 1990, s.65.) İlyas Əfəndiyevin yaradıcılıq üslubundakı lirizmin təkcə dil hadisəsi olmadığını xalq artisti Əli Zeynalov da duymuş, hətta bu fikri güya bir oxucu kimi, amma www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 146 ədəbiyyatçı səriştəsi ilə belə ifadə etmişdi: ―Ümumiyyətlə, bir oxucu kimi mənə elə gəlir ki, İlyasda lirik əhval-ruhiyyə dəmir ağacın həyat eşqi kimi güclüdür. Amma yaxşı ki, heç vaxt lirikaya nə isə lirik bir səhnə və yaxud vəziyyət yaratmaq xatirinə meyl etmir. Onun lirikası qəhrəmanların psixoloji vəziyyəti ilə və bilavasitə yaranmış zəruri situasiya ilə bağlı olur. (Bax: «Sən həmişə mənimləsən» // «Ədəbiyyat və incəsənət», 1974, 23 noyabr.) Dramaturgiya janrının tədqiqatçısı kimi tanınan filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Arif Səfiyev İlyas Əfən- diyevin nəsrində də lirik, poetik bir dramatizmin mövcudluğundan söhbət açır: ―Yazıçının nəsr əsərlərində psixologizmin ardıcıllığı və dramatizmin gərginliyi poetik bir ovqat yaradır. İlyas Əfəndiyev ən kiçik hekayələrində də dramaturqdur - obrazların fərdi psixoloji və ictimai dramatizminin ifadəsində, onların bir-birinə münasibətində və dərin sarsıntılarının, içəridəki "mən" yaşantışının ziddiyyətlərinin monoloq siqlətli daxili nitq kimi səsləndirilməsində bu özünü tam biruzə verir. ( Bax: Səfiyev A. ―Azərbaycan dramaturgiyası müasir mərhələdə‖, Bakı, Ozan, 1999, s.68.) Bu cəhətdən Yusif Seyidovun, Musa Adilovun, Əbdülhəmid Bağırovun, müasir, gənc dilçilərimizdən Aynurə Paşayevanın fikir və tədqiqləri diqqətimizi cəlb etdi. Aynurə Paşayeva ―İlyas Əfəndiyevin Qarabağ mövzusundakı dramlarının bəzi sənətkarlıq xüsusiyyətləri‖ məqaləsində yazır: ―Dil – bədii ədəbiyyatın əsas vasitəsidir. Kamil obrazlı bədii dilin rəngarəng parıltısı, işığı, ahəngi, musiqisi olmasa, bədii yaradıcılıqdan söhbət açıla bilməz. Onun bədii dilindəki www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 147 şirinlik, təbiilik, musiqilik bütövlükdə yazıçının təsvirlərinə bir şairanəlik, mühakimələrinə axıcılıq və ahəngdarlıq gətirir. İ.Əfəndiyevin bədii yaradıcılıq portreti üçün nəzərdə tutula biləcək cizgilər çoxdur, onlar sayılmaqla qurtarmaz. Lakin həmin cizgilərin hamısı üçün ümumi olan, onların hamısına aşılanmış bir keyfiyyət var: vüsət və şairənəlik!‖ (Bax: Yazar: ―Admin‖ saytı . Bölmə: Ədəbi tənqid .Tarix: 10 iyul, 2010.) Bu cəhətdən Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Mingəçevir filialının dosenti, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun doktorantı Flora Namazovanın ―İlyas Əfəndiyevin dramaturgiya dilində sözün seman- tikası və funksiyaları‖ tədqiqat-məqaləsi də diqqətimizi cəlb elədi. (Bax: ―Pirsultan‖ dərgisi, say-16.) Məqalədə Azərbaycan xalq yazıçısı İlyas Əfəndi- yevin dramaturgiya dili nəzərdən keçirilir. Bu dilin əsasını təşkil edən söz və onun bədii dəyəri, semantik və funksional aspektləri fakt və dəlillər əsasında təhlil edilir. Sözün estetik funksiyasının dialoqlarda əhatə olunduğu məna imkanları əsaslandırılır. Tədqiqatda əsas problemlərdən biri dram dilinin inkişafında yeni faza ilə əlaqədardır. Yəni yazıçının bu istiqamətdə virtuoz bədii ustalığıdır. Başlıcası İ.Əfəndiyevin Azərbaycan ədəbi bədii dilinin inkişafındakı rolu, bu inkişafda dramaturqun hər kəsə nəsib olmayan gördüyü işlərdir. Tədqiqat konkret bir yazıçı-dramaturqun – İlyas Əfəndiyevin sözdən istifadənin sistem xarakterini açıb göstərir. Bədii vasitələrin janr spesifikliyi, dramaturqun üslub təkamülü, semantik üslubi qanunauyğunluqlar, ümumi semantik prinsiplər, dialoqların quruluşu və Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|