Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 139 söz). Əfəndiyev İ. ―Seçilmiş əsərləri‖, 3 cilddə, 1-ci cild, s. 7.) İlyas Əfəndiyevin səhnə əsərləri arasında tarixi mövzulara həsr edilən ―Xurşidbanu Natəvan‖, ―Şeyx Xiyabani‖, ―Mahnı dağlarda qaldı‖, ―Tənha iydə ağacı’’ kimi pyesləri də ədəbi tənqid tərəfindən yüksək fikir axını ilə qarşılanmışdır. Bu isə səbəbsiz deyildi. Çünki bu əsərlər Azərbaycan xalqının çox mühüm tarixi faktlarının bədii tərcümanına çevrilmiş, olduqca milli vətənpərvərlik ruhunda yazılmışdı. Birinci pyes keçən əsrdə öz zərif, həm də həzin şeirlərilə Azərbaycan poeziyasnı zənginləşdirmiş Xan qızı Natəvana, onun xalqın rifahı üçün gördüyü nəcib və xeyirxah əməllərə həsr edilmiş, Qarabağlı, Şuşalı Xan qızının möhtəşəm obrazı yaradılmışdır! İkinci pyesin baş qəhrəmanı isə İranda ictimai ədalət uğrunda mübarizə tarixinə parlaq səhifələr yazmış, milli- azadlıq hərəkatına başçılıq etmiş Azərbaycanın mübariz oğlu Şeyx Məhəmməd Xiyabanidir. Bu əsərdə inandırıcı epizodlar əsasında göstərildiyi kimi, Səttar xan öldürüldükdən sonra onun mübarizə bayrağını yerə düşməyə qoymayan Xiyabani Rusiyada monarxiyanın süqutündan ruhlanaraq bu bayrağı daha qətiyyətlə ucaltmış, şah rejiminə qarşı, imperializm müdaxiləsi əleyhinə mübarizəyə ləyaqətlə başçılıq etmişdir. Dramaturq onu gözlənilməz hadisələr labirintində ruhdan düşməyən, düşünüb-daşınan, axtaran və tapan, istədiyini, konkret vəziyyətdə lazım оlanı tapmayanda isə həyəcanlar qoynunda çırpınan həyati bir obraz olaraq canlandırmışdır... Cənub mövzusuda olan bu əsər onun ilk əsəri deyildi. Dramaturqun yaradıcılığında Cənub mövzusu xüsusi www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 140 bədii tədqiqat obyektidir. «Unuda bilmirəm» əsərilə bu mövzu ilk dəfə olaraq səhnəmizdə öz bədii təcəssümünü tapmışdı.Ədəbiyyatda, ümumən ictimai fikir tariximızdə bu mövzu qadağan olduğu bir dövrdə səhnəyə gəldi. Bu əsərə müxtəlif təzyiqlər olsa da, 17 il repertuardan düşmədi və 500 dəfədən çox tamaşası oldu. Milli Akademik Dram Teatrının səhnəsində uzun illərdir ki, hər mövsümün ilk tamaşası olan ―Hökmdar və qızı‖ əsəri isə dramaturqun tarixi mövzuda yazılmış sonuncu kamil səhnə əsəridir. Güman edirik ki, bu faciə əsasında teatrımızın xalqa bəxş etdiyi sənət ―Qarabağnamə‖sinin sədası Qarabağ düşmən tapdağından azad edildikdən sonra da həmişə eşidiləcəkdir! «Hökmdar və qızı» pyesində dramaturq nələrdən söhbət açmır?.. Qarabağın tarixini səhifələyir, vaxtilə buraxılmış səhvləri yada salır, Qarabağla əlaqədar yaranmış faciənin səbəbkarları ilə bizi tanış edir, bu məsələnin həllində ağıllı addımlar atmağımızı məsləhət görür. Yazıçının İbrahim xanın dili ilə dediyi: «Mən istərdim bu dostluq gözəl Azərbaycan torpağını yüz yerə parçalanmış, bir-birinə düşmən kəsilmiş bədbəxt xanlarımızı birləşdirib vahid, müstəqil bir dövlət yaratmaqda mənə kömək etsin» - fikri də müəllifin vahid Azərbaycan, bütöv Azərbaycan dövlətini qüdrətli görmək arzusundan irəli gəlirdi. Bütün bu deyilənlərlə yanaşı, dramaturq əsərdə çox mühüm bir məsələyə toxunaraq, erməni xəyanətini, onun ikiüzlü, yaltaq, qorxaq, satqın xislətini göstərmək üçün Vanya obrazını yaradır. Erməninin kim olduğunu bilmək istəyən oxucu və tamaşaçının Vanya obrazı ilə tanış www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 141 olması kifayətdir! Koxa Vanya obrazı erməni xislətinin, erməni məkrinin daşıyıcısı kimi nifrət doğurur. İlyas müəllim verdiyi son müsahibələrində bir fikri özünəməxsus müdrikliklə dilə gətirmişdi: «Bütün ömrüm boyu yazılarımda ədəbi həqiqətin deyilməsinə çalışdım. Elə, əsər yazmağın bir mənası da həqiqət axtarmaq deməkdir. Bir növ avtobioqrafik xarakter daşıyan «Geriyə baxma, qoca» əsərində mənim məqsədim o olmayıb uşaqlığımı təsvir eləyəm, çalışmışam ki, Azərbaycan xalqının taleyi, keçmişi, mərdliyi, alicə- nablığı, yüksək mədəniyyəti haqqında söz deyim. Mənim üçün həmişə ağır idi ki, işğalçı çar mayoru Lisaneviç Şuşadan bir qədər aşağıda, Ağa körpüsünün yanında dincələn İbrahim xanı uşaqdan tutmuş qadına kimi bütün ailə üzvləri ilə heç bir səbəb olmadan rus əsgərlərinə doğratdırır. Biz isə onları tərənnüm etməliydik. Mən bunu bacarmadım.» 1989-cu ildə Qarabağa Xalq Yardımı Komitəsinin orqanı kimi nəşrə başlayan «Azərbaycan» qəzetinin (bu qəzet Şərqdə ilk demokratik Azərbaycan Cümhuriyyətinin rəsmi mətbu orqanı olmuşdu – red.) yenidən işıq üzü görməsi ilə əlaqədər İlyas Əfəndiyev öz qürurunu, istəklərini belə dilə gətirirdi: «Azərbaycan xalqının azadlıq uğrunda apardığı mübarizə tarixi barədə düşünərkən Qarabağ igidlərinin, Gəncə qəhrəmanlarının, Təbriz fədailərinin, Naxçıvan mübarizlərinin xəyalları sanki uzaq, romantik bir aləmdə gözlərimin qarşısından gəlib keçir və mən Xəzinə qayasının sıldırımları üzərində Şuşa qalasının yaradılmasına hökm verən Pənah xanı görürəm, baltagirməz qalın meşələr arasından Şuşa qalasına şirin su çəkdirən dərdli şairə Xurşidbanu Natəvanın nəcib xəyalını görürəm və fikirləşirəm ki, indi Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|