Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 148 onların qanunauyğunluqları, sözün mənaca dəyişmə istiqamətləri, dramaturgiya və onun dil üslub ənənələri, yeni tipli dramların lirik psixoloji səpkiləri, sözün məna keçidləri, struktur dəyişmə (əvəzolunma) və s. bu tipli problemlər pyeslərin nitq materialına əsasən öyrənilir, tədqiq edilir. Tədqiqat göstərir ki, bədii sözün semantik funksio- nallaşmasının əsas xüsusiyyətləri İ.Əfəndiyevin dramlarında sonsuz və müxtəlifdir. Sözün üslubi təbiəti bu funksional cəhətlərin öyrənilməsini şərtləndirir. Mətnaltı məna özündə dərin və fərdi mənanı birləşdirir. Bu mənalar İ.Əfəndiyevin dram dili üçün xarakterik cəhətlərdəndir. Onun qurduğu dialoqlar təkcə həyatı təsvir etmək üçün deyil, həm də mətnaltının gizli potensial, emosional fikirlərini açıb ortaya çıxarır. Bütün bu dilçilik problemləri dramaturqun əsərlərindən gətirilən konkret faktlar, misallar əsasında sübuta yetirilir və təcrübi-praktik cəhətdən əsaslandırılır... Nəzərdən keçirdiyimiz bu fikir və mülahizələri ümumiləşdirəsi olsaq, görərik ki, İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığında doğma dilimizin böyük ictimai və estetik həqiqətləri, güclü fikir və ehtirasların vüsəti, insan qəlbinin ancaq böyük sənətkarların işıqlandıra bildiyi incəliklərini yüksək bədii səviyyədə əks etdirmək baxımından geniş imkanları üzə çıxır və yüksək ustalıqla əks etdirilir. **** Məhz bu keyfiyyətlərinə görə İlyas Əfəndiyevin əsərləri onların nəşr olunmasından və tamaşaya www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 149 qoyulmasından on illər keçməsinə baxmayaraq öz fikri- bədii təravətini həmişə qoruyur, oxucu və tamaşaçıların, tənqidçi və tədqiqatçıların yeni-yeni nəsillərinin mənəvi dünyasında və ədəbiyyatımızın tarixində öz şərəfli mövqeyini qoruyub saxlayır. Elə bu ədəbi-bədii keyfiyyətlərinə görə İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının tanınma və yayılma coğrafiyası olduqca geniş və əhatəlidir. Bu proses hələ sovet dövründən başlamış, respublikamızın müstəqillik illərində isə daha da güclənmişdir. Ədəbi tənqidin nəzərindən İlyas Əfəndiyev irsinin bu populyarlığı da yayınmamışdır. Bu barədə ikicə faktı xatırlatmaqla kifayətlənirik. Ədəbiyyatşünas, şair-tənqidçi, filologiya elmlər doktoru Qasım Qasımzadə keçən əsrin 80-ci illərində İlyas Əfəndiyevin ―Söyüdlü arx‖, ―Dağlar arxasında üç dost‖, ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖, ―Üçatılan‖, ―Geriyə baxma, qoca‖ kimi əsərlərindən söz açaraq, onu da xatırladırdı ki, ―nasirin ən gözəl povest və romanları qardaş (?! – red.) sovet xalqlarının – Ukrayna, gürcü, erməni, eston, litva, latış, özbək və b., eləcə də dünyanın – ingilis, fransız, alman, ərəb, macar, polyak, bolqar, çex, slovak və b. dillərində nəşr edilmişdir.‖ (Bax: Qasımzadə Q. Tarixə müasir baxışın yeniliyi. ―Ədəbiyyatımız, mənəviyyatımız‖ kitabı, Bakı, Yazıçı, 1988, s.234.) Filoligiya elmlər doktoru, professor, teatrşünas- tən- qidçi Məryəm Əlizadə isə İlyas müəllimin əsərlərinin Türkiyə Cümhuriyyətində nəşri münasibətilə bu faktları yenidən oxuculara xatırladır: ―Ən önəmlisi budur ki, onun əsərləri yalnız Azərbaycan oxucularına və seyrçilərinə yox, həmçinin dünya xalqlarının ədəbiyyatsevər nümayəndələrinə də yaxşı məlumdur. Müəllifin nəsrinin və dramaturgiyasının əcnəbi dillərə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 150 tərcümə tarixi keçən əsrin 50-ci illərindən başlayır. İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının işığını, poetikasını, bədii- estetik siqlətini, İlyas Əfəndiyev dünyasının mənəvi parametrlərini bütövlükdə özündə əks etdirə bilmiş ən bariz, xarakterik örnəklər ingilis, rus, alman, tacik, ispan, fransız, çex, eston, slovak, litva, gürcü dillərində nəşr olunmuşdur. Hətta kumık ədəbiyyatında da İlyas Əfəndiyevin tərcümə edilmiş əsərləri özünə layiqli yer almışdır. Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra isə İlyas Əfəndiyev sözün əsl mənasında dünya masştabında, dünya çapında tanınan bir yazar, bir dramaturqdur. Odur ki, İlyas Əfəndiyevin əsərlərinin türkcə nəşri Azərbaycan milli mədəniyyəti üçün son dərəcə əhəmiyyətli bir hadisə kimi qiymətləndirilməlidir. Azərbaycan xalqının ədəbi- bədii irsi ilə türkiyəli oxucu arasında körpü yaratmaq baxımından da bu addım önəmli mahiyyət kəsb edir.‖ (Bax: Əlizadə M. Azərbaycan teatrında İlyas Əfəniyev amili. ―525-ci qəzet‖, 01.10. 2011.) İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının xaricdə öyrənilməsi və tədqiqini təsdiq edən bir faktı da nəzərə çatdırmaq istərdik. ―525-ci qəzet‖ 26.06. 2011-ci il tarixli sayında belə bir məlumat verir: ―Son illərdə klassik ədəbiyyatımız, folklorumuz xarici ölkələrin də ədəbiyyatşünaslarının tədqiqat obyektinə çevrilir. Bu baxımdan xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin əsərləri bir çox xarici dillərə tərcümə olunub, onun bədii yaradıcılığı haqqında elmi-nəzəri məqalələr, tədqiqat işləri yazılıb. Böyük ədibimizin yaradıcılığı Türkiyədə də geniş yayılıb. Son illərdə qardaş ölkənin oxucuları İlyas Əfəndiyevin türk dilində nəşr edilmiş ―Geriyə baxma, Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|