Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 115 Əfəndiyevin əsərləri ilə yaxından tanış olmuş, pyeslərinin tamaşalarına baxmış, çıxışlarından birində bildirdiyi kimi, onun yaradıcılığını boyük minnətdarlıq hissilə xatırlamışdı. Və biz ayrıca bölmədə bu barədə daha ətraflı danışacağıq... **** Xalq şairi Zəlimxan Yaqub çıxışlarının birində haqlı olaraq demişdi: ―Mənim düşüncəmə görə İlyas Əfəndiyev bütövlükdə Azərbaycan tarixidi, Qarabağ tarixidi. Böyük tənqidçimiz Yaşar Qarayev çox gözəl deyib ki, yeddi Qarabağnamə var, amma İlyas Əfəndiyev yaradıcılığı bütövlükdə səkkizinci Qarabağnamədir. Bəli, bu, doğrudan da belədir. İlyas Əfəndiyev əsil-nəcabətli bir ailənin yetirməsidir və oradan, Qarabağdan gətirdiyi o duruluğu, saflığı həmişə qorudu. Ona görə də nəsrin poeziyasını yarada bildi. Onun əsərlərini ən lirik şeir, bayatı kimi oxuyuram. Çünki onun yaradıcılığında xalq ruhu, dağ çiçəyinin ətri, qayaların əzəməti, axar-baxarı var. Çünki bu cür insanlar tərbiyə məktəbidi, mədəniyyət, ibadət yeridi… İlyas Əfəndiyevi sevmək həm də Azərbaycanı sevməkdi, ədəbiyyatı, keçmişi, bu günü və gələcəyi, xalqı, dövləti, dövlətçiliyi sevməkdi.‖ Yaşar müəllimin ―İlyas Əfəndiyev üslubundakı lirizm‖ məsəlsinə münasibətini də, yeri gəlmişkən xatırladaq: «...əlbəttə, mübahisə etmək olar ki, İlyas Əfəndiyev daha çox nasirdir, ya dramaturq? Hətta mübahisə etmək olar ki, nəsrdə də, dramaturgiyada da o, daha çox ədibdir, yoxsa şairdir? Lakin bir şey mübahisəsizdir: İlyas Əfəndiyev, hər şeydən əvvəl, bir lirikdir, şairanə istedad və üsluba malikdir». (Bax: www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 116 Qarayev Y. Müasirliyin sabitliyi. // Əfəndiyev İ. ―Seçilmiş əsərləri‖. 6 cilddə, 1-ci cild, B., Yazıçı, 1984, s.5.) Bu münasibətlə tanınmış dilçi-alim, filologiya elmləri doktoru, professor Qəzənfər Kazımovun fikri də diqqətəlayiqdir: "..."İlyas Əfəndiyev" sözündə ədəbi bir işıq, bir kövrəklik, yuxu aləmində uca insanın hiss etdiyi rahatlıq, yüngüllük, ecazkarlıq var. ... Digər nəsr ustalarımızın böyük zəhmətinə, müqəddəs ruhuna etinadsızlıq göstərmədən deyə bilərik ki, əgər nəsrin şeriyyətini öyrənmək lazım gələrsə, "Dədə Qorqud"dan sonra İlyas Əfəndiyevin "Qarı dağı", "Qəhrəman ilə bülbülün nağılı", "Tar", "Kiçik bir poema", "Apardı sellər Saranı" və başqa hekayələrini öyrənmək lazım gələrdi. Bu əsərlərdəki şeiriyyət tədricən genişlənərək "Söyüdlü arx"a, "Körpüsalanlar"a, "Sarıköynəklə Valehin nağılı"na və başqa əsərlərə hopmuşdur." (Bu fakt ―Sənətkarın ikinci ömrü‖ (tərtibçi və redaktoru Elçindir) kitabından götürülmüşdür. Bakı, Çinar-Çap, 2002.) Ümummilli lider Heydər Əliyev məhz bu xüsusiy- yətlərinə görə İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığına yüksək qiymət vermişdir: ―Mən bu gün İlyas Əfəndiyevin bütün yaradıcılığını, onun yazdığı əsərləri böyük minnətdarlıq hissi ilə xatırlayıram. Hesab edirəm ki, o, xalqımız qarşısında öz borcunu, daha doğrusu, öz missiyasını şərəflə yerinə yetirmişdir, xalqımıza, mədəniyyətimizə, teatrımıza, ədəbiyyatımıza çox böyük irs, böyük sərvətlər qoyub getmişdir. Güman edirəm ki, bunu xalqımız heç vaxt unutmayacaqdır.‖ Bunlar isə yeni dövrün, müstəqillik dövrünün yanaşma prinsipləridir. Bu prinsipləri şərh edən Yaşar www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 117 Qarayev yazır: ―Keçmiş SSRİ-də, о cümlədən də xüsusilə Azərbaycanda minilliyin axırlarında baş verən tarixi ictimai hadisələr zəminində dövlət müstəqilliyi əldə etmiş ölkələrdə bərqərar olan yeni təfəkkür tərzi işığında bu gün bir çox ədəbi, mədəni dəyərlərə, о cümlədən də bütünlükdə ədəbi prosesə münasibət əsaslı surətdə dəyişmiş, təzə baxımdan qiymətləndirılməyə başlanmışdır. Az qala dünənə qədər agır təzyiq və təsiri altında olduğumuz ―ədəbiyyatın partiyalılığı‖, ―bədii yaradıcılığın sinfi səciyyəsi‖, ―sosialist realizmi yaradıcılıq metodunun qanunauyğunluqları‖ deyilən tələblər bir zamanlar zorla beyinlərə yeridilən ―Proletkult’, ―AzAPP‖, ―Таг daloy‖ və sair anlayışlar kimi artıq ədəbi məişətimizdən köçünü çəkib arxivlərin künclərində toz basmağa məhkum edilmişdir. Lakin bu heç də о demək deyil ki, vaxtilə ədəbiyyat cəmiyyət qarşısında yerinə yetirməli olduğu böyük vəzifələrindən tamamilə uzaq düşmüşdür. Əlbəttə yox. Klassik irsimizin görkəmli nüma- yəndələrinin yaradıcılığı kimi ötən əsrin sovet dövrü kəsiyinə məxsus ədəbiyyatımızın da ən qiymətli nümunələri gah həzin və kövrək lirik duyğuları, gah vüsətli epik lövhələri, gah da gərgin dramatik kolliziyaları yüksək bədii səviyyədə əks etdırmək əsasında, bəzən müdrik nəsihətlər, bəzən də adamın yeddi qatından keçən kəskin satirik ifadələr vasitəsilə çağdaşlarımızın milli, mənəvi aləminin formalaşması, vətənpərvərlik duyğularının pərvəriş tapması, bəşəri ideallar ruhunda tərbiyələnməsi sahəsində öz tarixi vəzifəsini yorulmaq bilmədən yerinə yetirmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatının bir qədər fərqlə son yarım əsrini bu baxımdan araşdırarkən siması gözlərimiz Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|