Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 91 edilirmiş ki, bu da o dövrdə mənəvi korluğun bir nümunəsi kimi diqqəti cəlb edir. Yenə də Elçin müəllimin xatirəsinə müraciət edək: ―Bu sətirləri yazarkən, kiçik bir hadisə də yadıma düşdü. O zaman mən gənc idim, universitetin ilk kursla- rında oxuyurdum və atamdan fərqli olaraq, o qaragüruh hücum mənə çox təsir edirdi. «Azərbaycan qadını» jurnalında çap olunan və Səriyyə surətini «ifşa» edən məktublardan birinin müəllifinin müəllimə olduğu göstərilirdi. Mən soraqlaşıb o müəllimənin dərs dediyi məktəbə telefonla zəng etdim və məlum oldu ki, həmin məktəbdə o adda müəllimə işləmir. Bunu atama danışdım və dedim ki, bu məsələni açmaq lazımdı, qoy redaksiya cavab versin ki, bu müəlliməni haradan tapıb, niyə belə təxribatlarla məşğuldu? İlyas Əfəndiyev gülə-gülə: – Əşşi, sənin də işin qurtarıb də!..– dedi və bununla elə mən özüm də sakitləşdim (sonralar da onun məni beləcə «sakitləşdirmələri» çox olub...)‖. (Bax: Yenə orada, s.285.) Ədəbi mühitdə, əlbəttə ki, yuxarıların göstərişi ilə ―Səriyyə‖ ajiotajı 17 iyun 1961 ―Ədəbiyyat və incəsənət‖ qəzetində dərc edilən ―Səriyyə haqlıdırmı?‖ məqaləsi ilə başlamışdı. Məqaləni həmin dövrdə olduqca nüfuz qazanmış tənqidçi Məsud Əlioğlu (Əli Vəliyevin oğlu) qələmə almışdı. Bu məqalədə əsərin bədii məziyyətləri, mövzunun orjinallığı, yazıçının həyatabaxışının yeniliyi bir tərəfə qoyularaq sırf mühafizəkar mövqedən yazılması idi. Güya Səriyyə obrazı milli-mənəvi əxlaqi dəyərlərə olduqca ciddi zərbə vurur. Müəllif yazırdı: ―Səriyyə kimi gözüaçıq, ağıllı bir qızın, yeni səciyyəli, ciddi bir qadının ən adi əxlaq normalarını pozmasına www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 92 oxucuların qəzəblənməsi yerindədir.‖ (Bax: Əlioğlu M. ―Səriyyə haqlıdırmı?‖, ―Ədəbiyyat və incəsənət‖ qəzeti, 17 iyun 1961-ci il.) İnsaf xatirinə demək lazımdır ki, tənqidçi Səriyyə obrazının müsbət cəhətlərini, ―gözüaçıqlığını, ağıllı bir qız, yeni səciyyəli, ciddi bir qadın‖ oldüğünü görürdü, amma milli mentalitetə uyuşmayan açıq-saçıq hərəkətlərini, əri Adildən uzaqlaşaraq Qəribə uymasını qəbul etmir, ənənəvi əxlaq normalarının ―müdafiəçisi‖ rolunda çıxış edirdi. Əslində bu obraza birtərəfli yanaşma idi və Səriyyənin xarakterindəki mənəvi-psixoloji inkişafı, dinamikanı görməmək idi. Lakin bu məqalənin özü də, ədəbi tənqid tərəfindən birmənalı qarşılanmadı. Azərbaycan ədəbi tənqidində bir- birinin ardınca ―Körpüsalanlar‖ın ədəbi-bədii məziyyətlərindən, eləcə də qüsurlarından obyektiv mə- qalələr yazılır, Səriyyə obrazı ədəbiyyatımızda orijinal xarakter kimi qəbul edilirdi. (Bax: Məmməd Arif. Keçən ilin nəsri haqqında qeydlər. ―Ədəbiyyat və incəsənət‖ qəzeti, 25 mart 1961-ci il ; Seyfulla Asadullayev. ―Stroiteli mosta‖. ―Bakinskiy raboçiy‖, 25 noyabr 1961- ci il ; Djalal Mamedov. Sariya, eyo druzya i neduriqi. ―Literaturnaya qazeta‖, 26 may 1962-ci il və s.) Lakin mübahisələr səngimək bilmirdi. Yuxarıda dediyimiz kimi inkarçı oxucu məktubları dərc edilir, bünlar ictimaiyyətin, cəmiyyətin fikri kimi təqdim edilirdi. Bu məqalələrdə Səriyyənin ailə quruluşunu pozmaqda, vəfalı həyat yoldaşından üz döndərməkdə, fəhlələrlə ova getməsində, azərbaycanlı qadına xas olmayan bir sıra hərəkətlərində günahlandırırdılar, hətta ittiham edirdilər. (Bax: Mikayılova T. Mənim Səriyyəyə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 93 münasibətim. Yenə həmin sayda; Ramazanova Z. Siz necə baxırsınız? ―Azərbaycan qadını‖ jurnalı, 1961, say.7, s.22; Xəlilova R. Biz belə düşünürük… ―Azərbaycan qadını‖ jurnalı, say 8, s. 16; İsmayılova A. Mənim fikrim belədir. ―Azərbaycan qadını‖, jurnalı, 1961, say 10, s.18 və s.) Lakin bu oxucu məktubları içərisində (dərc olunanları nəzərdə tuturuq, amma yazıçıya yüzlərlə Səriyyəni müdafiə xarakterli məktublar gəlirdi) Hacıyev O. adlı bir oxucunun ―Səriyyənin məhəbbəti‖ (―Azərbaycan gəncləri‖ qəzeti, 19 aprel 1993-cü il) oxucu məktubu buna misaldır. İş o yerə çatmışdır ki, akdemik Məmməd Cəfər kimi nüfuzlu bir tənqidçi bu cür oxucu məktublarına cavab olaraq ―Bir mübahisə münasibətilə‖ (1962) məqaləsində bu cür yanlış münasibətlərə ədəbi arqumentlərlə cavab verdi. (Bax: Məmməd Cəfər. Həyatın romantikası. Bakı, Azərnəşr, 1968, s.149.) Belə bir məqamda tənqidçi Məsud Əlioğlu onu tənqid edənlərə cavab yazaraq ―Azərbaycan‖ jurnalında dərc etdirdi. (Bax: Məsud Əlioğlu. ―Sevil‖dən ―Saçlı‖ya‖. ―Azərbaycan‖ jurnalı, 1962, say 3, səh. 228-240.) Tənqidçi ədəbiyyatımızda yaradılan qadın obrazları silsiləsini təhlil edərək, yenə də Səriyyə obrazı barəsindəki əvvəlki fikirlərini bir az da dərinləşdirərək yazırdı: ―Səriyyənin ailə-əxlaq normalarının saflığını pozan sərbəst hərəkətləri bizi narazı salır. Nuriyyədən fərqli olaraq (―Söyüdlü arx‖ romanının qəhrəmanı – J.Q.) Səriyyə, nə müasir həyatla, nə də milli adət-ənənələrlə bağlanmayan açıq-saçıq, ipə-sapa yatmayan, hərcayi bir qızdır.‖ (Bax: Yenə orada, s.238.) Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|