Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 82 ―Qaçaq Süleymanın ölümü‖ (1993), ―Xan qızı Gülsənubərlə tarzən Sadıqcanın nağılı‖ (1996) kimi əsərlərilə Azərbaycan nəsrinin inkişafını yeni mərhələyə yüksəltmişdir. İlyas Əfəndiyevin ədəbi-bədii irsi XX əsr azərbaycanlısının təfəkkürünün, düşüncələrinin, psixolo- giyasının, ictimai-sosial həyatının, məişətinin, yaşantıla- rının, duyumlarının aynasıdır, problemlərinin, ağrı və acılarının, iztirablarının, iftixar və günahlarının arxividir, öyrənc yeridir. Bu cür qələm sahiblərinin əsərləri onların sağlığında və sonra dönə-dönə müxtəlif qəzet və jurnallarda seçmə halında, ayrı-ayrı nəşriyyatlarda kitablar kimi bütöv halda nəşr edilir, dərsliklərə düşür, pyesləri müxtəlif teatrlarda, fərqli rejissorlar tərəfindən dönə-dönə tamaşaya qoyulur, efir və ekran vasitəsilə səsləndirilir və nümayiş etdirilir. Bu əsərlər ardıcıl olaraq ədəbi və ictimai mühit tərəfindən dönə-dönə qiymətləndirilir, barəsində fikirlər söylənilir, ədəbi-tənqidi məqalələr yazılır, ətrafında tədqiqatlar aparılır, dissertasiyalar yazılır... Ədəbi tənqidimizin fikrincə (Elçin, Yaşar Qarayev, Akif Hüseynov, Şamil Salmanov, Yaqub İsmayılov, Əmin Əfəndiyev, Nizaməddin Şəmsizadə, Şirindil Alışanlı, Vaqif Yusifli və başqaları... ) İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı bütünlükdə Azərbaycan ədəbiyyatının vaxtilə sovet dövrü adlandırılan ikinci respublika mərhələsinin ədəbiyyatına dair əsaslı ədəbi düşüncələr üçun zəngin material verir. XX əsr ədəbi-tənqidimizin korifeylərindən olan akademik Məmməd Arif yazırdı: ―Sovet ədəbiyyatının inkişafında, onun ideya-bədii təkamülündə İlyas Əfəndiyevin rolu olduqca böyükdür. Cəsarətlə deməliyik www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 83 ki, İlyas Əfəndiyev sovet dramaturgiyasının tarixində xüsusi bir mərhələ təşkil edir. ...İlyas Əfəndiyev hər cür milli məhdudluqdan uzaq bir yazıçıdır. Ədəbiyyatımızın beynəlmiləlçilik, ümumbəşəri ideyalarına sadiq olan ədib, cəmiyyətdə müxtəlif millətlərdən olan insanların necə qardaş kimi əlbir çalışıb, xoşbəxt yaşadıqlarını dövrümüzün ən böyük nailiyyəti kimi təsvir edir.‖ (Bax: ―Kommunist‖ qəzeti, 1974, 17 noyabr.) Akademik Məmməd Arifin bu fikrinə münasibət bil- dirən filologiya elmlər doktoru, şair-ədəbiyyatşünas Qasım Qasımzadə yazırdı: ―Bu sözlər Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun kimi sənətkarlarımızın irsini tədqiq edib monoqrafiyalar yazan, özünə-sözünə həmişə tələbkarlıqla yanaşan mötəbər bir alimin, akademik Məmməd Arifin qələmindən çıxdığı üçün, demək olar ki, ədəbi ictimaiyyətin də qənaətidir.‖ (Bax: Qasımzadə Q. ―Ədəbiyyatımız, mənəviyyatımız‖. Bakı, Yazıçı, 1988, s.233.) Lakin bu o demək deyildi ki, İlyas Əfəndiyevin yaradıcılıq yolu ədəbi tənqiddə həmişə şahrah gedibdir. Ədəbi tənqiddə yazıçının bir sıra əsərləri ciddi mübahisələrə və diskusiyalara da səbəb olubdur. Xüsusən onun ―Körpüsalanlar‖ və ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖ əsərləri ədəbi tənqidimiz tərəfindən bir mənalı qarşılanmamışdı... **** ―Körpüsalanlar‖ əsəri 60-cı ildə işıq üzü görüb. Bu əsərin ilk nəşri və sonrakı taleyi barədə İlyas Əfəndiyevin oğlu, Xalq yazıçısı, ədəbiyyatşünas-tənqidçi, professor www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 84 Elçinin və akademik Bəkir Nəbiyevin maraqlı xatirə və qeydləri vardır. Məlumdur ki, 60-cı illər və ondan sonrakı mərhə- lələrdə İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ən coşğun və kamilləşmə dövrünü keçirmişdir. 1960-cı ildə Respublikanın Əməkdar İncəsənət xadimi fəxri adını almış İ.Əfəndiyevin yaradıcılığında, xüsusilə 60-90-cı illər ən məhsuldar dövr hesab olunur. Bu illərdə onun yaradıcılığında janr rəngarəngliyi özünü göstərir, bir- birinin ardınca iri nəsr əsərləri, ciddi ictimai-siyasi problemlər qaldıran, gözəl mənəvi keyfiyyətlər aşılayan, müasir Azərbaycan nəsrinin yüksək bədii-estetik səviyyəli nümunələri kimi şöhrət qazanmış «Körpüsalanlar» /1960/, «Dağlar arxasında üç dost» /1963/, «Sarıköynəklə Valehin nağılı» /1976-78/, «Geriyə baxma, qoca» /1980/, «Üçatılan» /1981/ kimi povest və romanlarını dərc etdirir, eyni zamanda maraqlı dram əsərlərini qələmə alır, publisist və ədəbiyyatşünas kimi məhsuldar yaradıcılıq yolu keçir. Bunların sırasında ―Körpüsalanlar‖ povesti (sonralar bu əsəri müəllif roman kimi təqdim etmişdir) xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki bu əsər o dövrdə ədəbi tənqiddə xüsusi maraq, diskusiya və mübahisələr doğurmuşdu. Belə diskusiyalar və gərgin münasibətlər onun yaradıcılıq həyatında yeni deyildi. Hələ, 40-cı illərin axırlarında İ.Əfəndiyev artıq özünü istedadlı bir nasir və dramaturq kimi təsdiq etmişdi, qeyd etdiyimiz kimi, onun yaradıcılığı ətrafında müxtəlif fikirlər və ziddiyyətli münasibətlərin olması da təbii idi... Xalq şairi, akademik Səməd Vurğunun bu fikri həmin dövrün obyektiv ictimai fikrinə gözəl nümunədir: ―İlyas Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|