Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 
 
79 
... Ən axırda, bəlkə də ən başlıcası onu demək istərdim 
ki,  İlyas  Əfəndiyev  dahi  Cəfər  Cabbarlıdan  sonra,  milli 
səhnəmizin çətin, ağır və şərəfli yükünü az qala yarım əsr 
öz  çiyinlərində  daşıdı,  ona  Cəfərdən  sonra  ikinci  nəfəs 
verdi,  özünün  "İlyas  Əfəndiyev  teatırı"nı  yaratdı.  İlyas 
Əfəndiyev  aktyorluq  məktəbi  pərvəriş  tapdı.  İlyas 
Əfəndiyevdən  sonra  elə  bil  ki,  səhnəmizdə  bir  boşluq 
yaranıb.  Bu  boşluq  uzun  illər  hiss  ediləcəkdir.  Ta  İlyas 
Əfəndiyev  ənənələrini,  ruhunu,  dramaturq  duyumunu, 
teatrımızda  yaratdığı  obrazlar  silsiləsinin  xələflərini 
səhnəmizə  gətirən  yeni,  həqiqi  istedadlı  bir  dramaturqun 
doğuluşuna kimi." ( Bax: "Xalq qəzeti", 15 noyabr 1998.) 
Yazıçının  iki  övladı  vardır.  Xalq  yazıçısı,  filologiya 
elmləri  doktoru  Elçin  görkəmli  nasir,  dramaturq  və 
ədəbiyyatşünas  alimdir.  Uzun  müddət  «Vətən» 
cəmiyyətinin  sədri,  Yazıçılar  Birliyinin  katibi  olmuş 
Elçin həm də görkəmli dövlət xadimidir. O, Azərbaycan 
Respublikası Baş Nazirinin müavini vəzifəsində çalışır.  
Kiçik 
oğlu 
Timuçin 
Əfəndiyev 
tanınmış 
ədəbiyyatşünas  alim,  professordur.  O,  uzun  illər 
Azərbaycan 
Dövlət 
Mədəniyyət 
və 
İncəsənət 
Universitetində  professor  və  rektor  vəzifəsində  çalışmış, 
indi  sərəncamdadır...  (Qeyd:  yazıçının  həyatına  aid 
faktların  bir  çoxu  ―İlyas  Əfəndiyev  –  Vikpediya‖dan 
götürülmüşdür.) 
İlyas Əfəndiyev ocağını səciyyələndirən digər bir fikir 
də  maraqlıdır:
  "Həmişəyaşar  sənət  dünyamızda  heç 
zaman  sönməyən  əbədi  bir  ocaq  var  -  İlyas  Əfəndiyev 
ocağı,  Elçin  ocağı,  Timuçin  Əfəndiyev  ocağı...  Çox 
evlərə işıq düşüb bu ocaqdan. Doğulduğu torpağa, xalqa, 
milli ruha və irsə sədaqəti ilə seçilib bu ocağın övladları. 
"Yox  açan  kimsə  qapım,  badi  səbadan  qeyri" 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 
 
 
80 
(Məhəmməd  Füzuli  –  red.)  deyənlərə  hər  an  ümidgah 
olub  bu  ocaq.  Xeyirxahlığı,  təmənnasız  yaxşılıqları  ilə 
qəlblərdə  yaşayır  bu  insanlar."  (Bax:  Vəfa  Əliyev.  İlyas 
Əfəndiyev ocağı. "525-ci qəzet", 15 noyabr 2000.) 
Bu ocağın yetirmələri barədə tənqidçi-ədəbiyyatşünas, 
professor  Nizaməddin  Şəmsizadənin  də  söyləmələri 
diqqəti  çəkir:  "...Azərbaycdan  Dövlət  Mədəniyyət  və 
İncəsənət  Universitetinin  rektoru,  əməkdar  incəsənət 
xadimi,  filologiya  elmləri  doktoru,  professor  Timuçin 
Əfəndiyev...  böyük  və  əsl-nəcabətli  bir  nəslin  ocağında 
dünyaya  gəlib,  pərvəriş  tapıb.  Onun  atası  Azərbaycanın 
bənzərsiz  yazıçısı,  ədəbiyyatımızın  heç  bir  siyasətə  və 
ideologiyaya  baş  əyməmiş  klassiki,  bəy  oğlu  İlyas 
Əfəndiyev  oğlanları,  görkəmli  ədib  və  ictimai  xadim 
Elçin  və  Timuçin  üçün  canlı  universitet  olub.  Mən  onu 
təkcə  bədii  fikir  korifeyi  yox,  həm  də  milli  özünüdərk 
universiteti  adlandırardım.  İlyas  Əfəndiyevdən  öyüd  və 
ərkan  götürmək,  hər  gün  onun  nəfəsini  duymaq,  böyük 
söz abidələri yaratmış qüdrətli əlinin tumarını hiss etmək 
əsl  xoşbəxtlikdir  və  Timuçin  Əfəndiyev  bu  xoşbəxtlik 
nurunda  həyata  qədəm  qoyub."  (  Bax:  "Azərbaycan" 
qəzeti, 23 noyabr 2000.) 
 İ.Əfəndiyev  ata  və  ana  fədakarlığı  ilə  böyütdüyü 
övladlarına  bağlı  bir  insan  idi.  O,  oğulları  ilə  fəxr  edir, 
onların  uğurları,  ailə  səadəti  ilə  fərəhlənir,  baba  sevinci 
ilə  yaşayırdı.  Nəvəsi  Yalçının  kinoda  (―Uzun  ömrün 
akkordları‖ /―Üzeyir ömrü‖ – 1981/ filmində) çəkilməsi, 
Üzeyir bəyin uşaqlığını oynaması, istedalı rəssamlığı ona 
böyük  sevinc  bəxş  etmişdi  və  heyflər  olsun  ki,  onu 
vaxtsız itirdi... 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 
 
81 
Yenə  də  xronoloji  ardıcıllığa  əməl  etsək,  İlyas 
Əfəndiyevin  ən  gur  yaradıcılıq  dövrü  yuxarıda  qeyd 
etdiyimiz  kimi  60-90-ci  illər  və  müstəqillik  dövrünə 
düşür... 
 
*** 
 
Azərbaycan  ictimai  fıkrinin  XX  əsrdə  yetirdiyi  nadir 
ədəbi  simalardan  biri,  Azərbaycanın  xalq  yazıçısı, 
məşhur  nasir  və  dramaturq,  mənsub  oldugu  xalqın 
ədəbiyyatının  tarixində,  mənəviyyatında  parlaq  iz  qoyan 
görkəmli  sənətkar  İlyas  Əfəndiyevin  ədəbi  irsi  öz  məna 
və  əhəmiyyətini  bu  gün  də  qoruyub  saxlayır.  Onun 
yaradıcılığı xalqın ədəbi dəyərlər xəzinəsində özünə layiq 
yer 
tutur, 
yeni-yeni 
nəsillərin 
ədəbi-estetik, 
vətənpərvərlik, vətəndaşlıq tərbiyəsində öz mühüm, nəcib 
və xeyirxah rolunu oynayır. 
   Hər  bir  sənətkarın  özünəməxsus,  bənzərsiz  istedadı  ilə 
yanaşı,  bənzərsiz  də  təbiətləri  var.  Bu  tipli  qələm 
adamları bütün yaradıcılığı boyu nə yazırsa, həyatın hansı 
problemlərinə  müraciət  edirsə,  həmişə  öz  təbiətlərinə, 
mənəvi  dünyalarına  sadiq  qalırlar.  Buna  yaradıcılıqda 
özünəməxsusluq, 
orjinallıq 
deyirlər 
və 
bu 
özünəməxsusluq  həmin  sənətkarı  ədəbiyyat  aləmində 
başqaları ilə eyniləşdirməyə imkan vermir. Xalq yazıçısı 
İlyas Əfəndiyevin bu özünəməxsusluğu onun zəngin nəsr 
yaradıcılığında da boya-boy görsənir. 
Şübhəsiz,  İlyas  Əfəndiyevin  nəsr  yaradıcılığı  bu  sa-
hədə  Azərbaycan  ədəbiyyatının  zirvələrindən  biridir.  O, 
―Söyüdlü  arx‖  (1958),  ―Körpüsalanlar‖  (1960),  ―Dağlar 
arxasında üç dost‖ (1963), ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖ 
(1978), ―Geriyə baxma, qoca‖ (1980), ―Üçatılan‖ (1981), 

---