Xalqaro jurnalistika fakulteti xalqaro jurnalistika nazariyasi va amaliyoti
Matbuotda yoshlar masalalarini yoritishda dolzarb mavzular
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.3. Matbuotda yoshlar masalalarini yoritishda dolzarb mavzular
Prezidentimiz Islom Karimovning “Farzandlarimiz bizdan ko’ra kuchli, bilimli, dono va albatta, baxtli bo’lishlari shart” degan gaplarida O’zbekiston yosh avlodni tarbiyalash borasidagi davlat siyosatining mazmun mohiyati o’z ifodasini topgan.Yurtimizda sog’lom avlodni shakllantirish uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Bundan maqsad mamlakatimizda sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlar
28 o’z ijodiy va intellektual salohiyatini ro’yobga chiqarish, yurtimiz yigit qizlarini XXI asr talablariga to’liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar etib voyaga yetkazish uchun barcha shar-sharoitlar va imkoniyatlarni yaratishdir. Ertangi kun egalari yoshlarning muammolari bu yurt kelajagiga ham bevosita ta`siri demakdir. Bugungi yoshlarning muammolari ham turlicha. Bundan yigirma yil avvalgi yoshlarning muammolari bilan
bugungi yoshlar
muammolarini taqqoslashimiz mumkin emas. Birgin misol hozirgi kunda yoshlar bir kunini uyali aloqa yoki internetsiz tasavvur etisha olmaydi. To’g’ri tezkorlik – zamon talabi, yoshlargaxosxususiyat. Biroq hali oqni qoradan ajratishga o’rganmagan ko’plab yosh yigit qizlar vaqtlarini zoyi ketkazish bilan birga, o’zlari bilmagan, istamagan holatda qorong’u ko’chalarga kirib ketayotganlariga, afsuski ko’plab misollar keltirishimiz mumkin. Ammo bu yerda ikki yo’l o’rtasida turga o’spirin yoki bo’sh vaqtini samarali o’tkazishni bilmaydigan, qaysi kasbni tanlasam kelajagim uchun foydali bo’ladi, deb o’ylab yurgan yoshlarni ayblash bilan chegaralanishimiz to’g’ri emas, albatta. Bu yerda ota-ona, o’quv muassasalari, shuningdek respublikaning yetakchi ommaviy axborot vositalaridan ham dahldorlik bilan birga masulyat talab etiladi. Yoshlar hayotida qanchadan-qancha muammoli holatlar, jarayonlar yuz beradi. Birgina ta`lim sohasini olsak. Yurtimizda mana bir necha yildirki, uzluksiz ta`limni yo’lga qo’yish va uni rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlar olib bormoqda. Dastlabki to’rt yillik boshlang’ich ta`lim, to’qqiz yillik o’rta maxsus ta`lim jarayoni, so’ngra ixtiyoriy–majburiy ta`limning tashkil etilgan mamlakatimizda ta`lim tizimini jahon standartlari bo’yicha yo’lga qo’yilganini ko’rsatadi. Biroq muammo shundaki, yosh avlod bunday jarayonni qanday baholaydi va undagi ishtirokini qay taxlit olib boradi? To’qqizinchi sinfni bitirgan o’quvchi oldida kollejga topshirib bir kasbni egasi bo’lib chiqish yoki letseyda o’z bilimini yanada chuqurlashtirib oliy o’quv yurtiga o’qishga qabul qilinishi mumkin. Bu jarayon o’smir hayotida ahamiyatli bo’lishi bilan birga, ikkilantiruvchi jarayondir. Bitiruvchilarning 90 foizi daromadli kasb egasi bo’lishni istashadi. Daromadli ish deganda esa ko’z oldiga birinchi navbatda tadbirkorlik faoliyati keladi. Tadbirkorlik uchun faqatgina hisob kibobni bilish kifoya deydiganlar
29 ham kam emas. Bu holatni ikki hil baholashimiz mumkin birinchidan maktablarda o’quvchilarni kasbga to’g’ri yo’naltirilmayotgani bo’lsa ikkinchida oilaviy muhitning ta`siri deyishimiz mumkin. Shu o’rinda yoshlar matbuotining vazifalaridan biri shunday vaziyatlarda yosh avllodga to’g’ri yo’l-yo’riq ko’rsatish, maslahat berishdir. Yuqorida keltirib o’tganimiz, tadbirkorlikka qiziquvchi yoshlar savollariga “Turkiston” gazetasida chop etilgan Rustam Yusupovning “Kichik biznesga katta maqsadlar bilan”, Nazokat Qurbonniyozovaning “Ilm – umr bezagi”, Dilshod Ro’ziqulovning “Yuridik xizmatlar ko’lami kengaymoqda”, va boshqa bir qator maqolalardan javob olishimiz mumkin. Yoshlar matbuotining yana bir muhim vazifalaridan yosh avlodni an`analar girdobiga tushib qolishdan saqlash. Urf –odatlarimizga ko’ra bo’yi yetgan qizni tez uzatib yuborish, yani turmushga berish eng maqbul yo’l hisoblanadi. Qalbi orzularga to’la qizchaning maqsadlari, orzu-istaklari bilan hamma oilalarda ham hisoblashishavermaydi. Natijada o’n sakkiz, o’n to’qqiz yoshda farzand ko’rish tabiiy holga aylanib qolgan. Ba’zan chekka viloyatlarda o’n besh, o’n olti yoshli qizlarni turmushga uzatish holatlari ham uchrab turadi. Bu kabi holatlar nafaqat bir oila, mahalla, viloyat uchun emas butun bir davlatning kelajagiga katta salbiy tasirni ko’rsatadi. Bunday voqealarni oldini olish, ota-onalarga, yosh yigit- qizlarga, turmush haqida tushuncha berish bosma nashrlarning muhim vazifalaridan sanaladi. Misol uchun yuqoridagi fikrlarimizga javoban matbuotda e’lon qilingan bir qator maqolalardan javob olishimiz mumkin. “Ma`rifat” gazetasi 2014- yil 16-iyul 57-sonida muallif Rahimaxon Begmatovaning “Yoshlarni turmushga tayyorlash ma`sulyatli jarayon” nomli maqolasi chop etilgan. Unda Andijon davlat tibbiyot instituti qoshidagi akademik litseyeda ta`lim olayotgan qizlar bilan olib borilayotgan ta`lim- tarbiya ishlari haqida so’z yuritiladi. Maqola kirish qismida dolzarb masala ko’rsatiladi. Balog’at yoshiga yetmasdan oila qurib mas`ulyatni anglamagan holatlarda ko’plab muqqaddas qo’rg’onlar barbod bo’layotgani, bu jarayonda pedagoglarning zimmasiga har bir o’quvchi yoshlar bilan alohida ishlash, ularni tinglash, muammolari yechimini topishga ko’maklashish zaruruyati alohida
30 ta’kidlanadi. Litseyda olib borilayotgan ishlar samarasi natijasida Sarvinoz Jo’rayeva, Hosiyatxon Ziyoyeva kabi qizlarning turli respublika tanlovlarida g’oliblikka erishganlari haqida so’z yuritiladi. Maqolada “Qizlar uchun erta oila qurishlarini oldini olish”, “Yoshlarni turmuhga tayyorlashda oila qurish psixologiyasi” mavzularida muntazam davra suhbatlari olib borilayotgani o’z samarasini berib kelayotgan ta’kidlanadi. Bizga malumki davra suhbatlari, yuzma- yuz aloqa natijasida ko’proq natijaga erish mumkin. Bu usul samarali bo’lish bilan birga ortiqcha tashkilotchiliklarni talab etmaydi. Biz matbuotlardan bir mavzudagi ko’plab davra suhbatlari bo’lib o’tgani haqida o’qiymiz. Biroq odatdagidek mavzu bitta joy nomlari, qatnashchilar vaqti boshqa. Agar shu davra suhbatlarning o’ziga xos jihatlari, unda ilgari surilgan yangilik ham o’z ifodasini topsa maqsadga muvofiq bo’lardi. Gazetanini shu sonida tadqiqotchi Mirislom Badalovning “Mustaqil hayotga tayyorlash bunda “Qizlar klubi”ning ahamiyati katta” mavzuyida chop etilgan maqolada yosh qizlarning muammolariga atroflicha yondashuvni ko’rishimiz mumkin. Maqola ichida “Beg’ubor voyaga yetsa”, “O’zgalarga xuddi ko’zguga qarab”, “Oilaviy baxtni qizlar yaratadi”, “Birov birovga o’xshamas” kichik sarlavhalar berilishi o’quvchini o’ziga jalb etadi. Tarbiyaning har qaysi yo’nalishini ro’yobga chiqarishda, ma’ruza va suhbat, davra suhbati, munozara, oilaviy konferensiyalar, oilaviy musobaqa, oilaviy madaniy hordiq va ekskursiya, oilada individual suhbatlar metodlaridan foydalanish mumkinligi haqidagi aniq takliflar bilan birga, hayotiy misollar orqali har bir o’quvchiga tushunarli tilda maslahat bera olgan deyishimizga asos bo’ladi. Maqolada taniqli adib Mirzakalon Ismoiliyning fikrlarini keltirilishi judayam o’rinli bo’lganini ko’rishimiz mumkin: “Yaxshi oila qurmoq uchun birgina muhabbat kifoya emas,. Katta do’stlik ham kerak. Shunday ham bo’ladi: bir-birlarini sevadilar, turmush qurishni esa bilmaydilar”. Maqola yakunida “Qizlar klubi” barcha masalalarni o’z zimmasiga ololmaydi, buni imkoni yo’q. Ayni paytda bu klub imkoniyatlaridan o’rnida foydalanilsa, u juda katta tarbiyalovchilik vazifasini o’tashi tayinli haqida aniq va lo’nda xulosa berilgan.
31 Gazetada yoshlar muammolari kabi mavzulari ham turlicha boshqa matbuotlarga nisbatan “Ma`rifat” gazetasida mavzuga chuqur yondashuv, batafsillik, keng qamrovligi bilan alohida ajralib turadi. Misol uchun mavzu dolzarbliligi bilan uning hajmi teng bo’lishiga gazeta tahririyati alohida e`tibor qaratishini sezish mumkin.
Katta hayot ostonasiga ilk qadamlarini qo’yayotgan yosh oilalarning muammolari bo’lishi ta’biy holat hisoblanadi. Ayniqsa ularning alohida oila qo’rg’onlarini yaratishlarida uy-joy masalasi birinchi darajali masala hisoblanadi. Yurtimizda bularning barchasi inobatga olingan holda qator loyihalar amalga oshirilmoqda. Yosh oilalarga e`tibor va g`amxo`rlikni, kuchaytirish, ularni huquqiy va ijtimoiy himoya qilish, moddiy va ma`naviy jihatdan qo’llab quvvatlash, shu jumladan boshpana bilan ta’minlash, zarur imtiyoz va afzalliklarining yaratilishi shular jumlasidan. Prezidentimizning 2007-yil 18-mayda qabul qilingan “Yosh oilalarning moddiy va ma`naviy qo’llab quvvatlashga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmoni, Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 30-apreldagi “Yosh oilalarni ijtimoiy qo’llab-quvvatlashga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarori bu borada muhim huquqiy asos bo’lib xizmat qilmoqda. 2014-yil 6-fevraldagi “O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining amalga oshirishga qaratilgan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarori bilan tasdiqlangan “Kamolot uylari” haqida OAVlarida ma`lumotlar e`lon qilib borilayotganini kuzatitishimiz mumkin. Shu mavzudagi batafsil ma`lumotlarni “Ma`rifat” gazetasining 2015-yil 25-mart, 24 sonidan o’qishimiz mumkin.Gazeta muxbiri Dilfuza Toshkenboyevaning “Kamolot uylari” sarlavhasi ostidagi Kamolot YIH markaziy kengashi yurist- konsutanti Bahrom Ilhomjonov bilan suhbat olib boriladi. Suhbat davomida “Kamolot uylarini olishni qanday talab va mezonlari bor?”, “Hujjatlar qanday tartibda ko’tib chiqiladi?”, “Kamolot uylaridagi kvartiralarni navbatsiz ham olish mumkinmi?”, “Hozir mammlakatimizning qaysi hududlarida Kamolot uylari qurilyapti?” kabi asosli savollarga mutaxassis tomonidan batafsil
32 ma’lumotlar berilgan. 14 Bir sahifalik materialdan yangi uy-joy qilishni rejalashtirib yurgan yosh oilalarni barcha savollariga javob olishlari bilan birga unga talab etiladigan barcha hujjatlar tartibi va imtiyozli kriditlar haqida ham bilib olishlari mumkin bo’ladi. Keltirilgan talablarga javob beradigan barcha yosh oilalar dastlabki besh yili imtiyozli davr, boshlang’ich badal to’lovisiz “Kamolot” uylariga ega bo’lishlari mumkin. Internet va kompyuter texnologiyalari sohasida yoshlarimizning bugungi erishayotgan yutuqlari oz emas. Aholiga xizmat ko’rsatishda yengilliklar yaratish, turli sohalar faoliyatini ixchamlashtirishda information texnologiyalardan foydalanish kabi yo’nalishlarda yoshlarimiz aqliy mehnatlari mamlakatimiz ijtimoiy hayotiga ijobiy o’zgarishlar olib kirmoqda. Internetda foydalanmaydigan yoshlarni bugungi kunda topish amrimahol. Har bir yosh o’z ehtiyojlaridan kelib chiqib internetga murojaat qiladi. Ular asosan yangiliklarni izlash, do’stlar bilan muloqot qilish, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish maqsadida foydalanishadi. Ammo internetning yoshlarimizning ma`naviyati, dunyoqarashiga salbiy ta`sir etuvchi jihatlaridan ham ko’z yumib bolmaydi. Boshqacha aytganda, hozirgi dunyo axborot xavfsizligini ta`minlash muammolari – axborot sohasida shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarining himoyalangan holati dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Chunki axborot, qudratli kuchga aylanib, yadro poligonlaridan ham xavfliroq tus olib bormoqda. Jahonda noxolis axborot tarqatish, uni salbiy talqin qilish yoki o’z manfaatiga moslab uzatish holatlari avj olmoqda. Shuining uchun ham axborot xavfsizligini taminlash har qachongidan ham muhimdir. Demak, axborot xavfsizligini ta`minlash usullarini o’rganish va tatbiq etish zarur va shartdir. Axborot xurujlarining oldini olish, axborot xavfsizligini – ta’minlash ichki va tashqi xavflardan himoyalash demakdir. Bir paytlar jug’rofiy siyosat asoschilari O’rta yer dengizini egallagan davlat butun dunyoga egalik qiladi, degan qarashni ilgari surgan edi. Bugungi axborot texnologiyalari yuksak taraqqiy etgan, axborot jamiyati qaror topib borayotgan sharoitda masalaning mohiyati o’zgarib ketdi: kimki axborot tarqatishga egalik qilsa,
14
33 dunyoning taqdiri o’shani qo’lida bo’ladi. Elvin Tofler aytib o’tganidek, biz yashab turgan olam yangi sivilizatsiyaning boshlanishidir va biz bu jarayonlarni jonli guvohlarimiz. Yangi sivilizatsiya asosini axborot tashkil qiladi. Shiddatli axborot oqimini rivoji madaniy rivojlanishga ta`sir ko’rsatadi va chuqur iz qoldiradi. Bunday holatda hammadan bir yoqadan bosh chiqarish va o’z immunitetini ushlab turish talab qilinadi. Respublikamizda bu jarayon 90 yildan ochiq axborot almashunuviga imkoniyatlar berilgandan so’ng kuzatila boshlandi. Insoniyat boshqaruv jaroyoniga qarab bormoqda. Ilgari shaxs axborotni boshqargan bo’lsa, hozir axborot shaxsni boshqarmoqda. Insoniyat tamadduni bu bosqichning asosiy ishtirokchisi o’sib kelayotgan yosh avloddir. Yosh avlod ongini egallash kelajak hayotni egallash ekanligini biz juda yaxshi bilamiz. Yangi svilizatsiyaning eng xavfli tomoni u asosiy o’lja sifatida yangi o’sib kelayotgan avlodni tanlaganidadir. Yana muhim eslatma borki, bugungi zamon yoshlariga taqiqlab qo’yish tanlab axborotni uzatishni iloji yo’q. Faqatgina ular ongida tashqi ta`sirlardan o’zlarini himoya qilishlari, to’g’ri va xolis axborotlarni qabul qilishlari uchun ulardagi ma`naviy immunitetni mustahkamlash muhim masala. Shunday ekan yoshlar matbuotining ham ma`sulyati alohida hisoblanadi. Kichik tadqiqotimizda tahlil qilinayotgan “Ma`rifat” va “Turkiston” gazetalarida ham bu mavzular doirasida turli yo’nalishlarda materiallar yoritilib boriladi. Yoritilish uslublarining o’ziga xosligi bayon tilining sodda va ravonligidadir. “Marifat” gazetasi haftada bir marta, “Turkiston” gazetasi ikki marta chop etiladi. Yoshlar esa tezkorlik tarafdorlari, ko’pchilik yoshlar matbuot do’koniga borib gazeta harid qilishga ketadigan vaqtlarini, turgan joylaridan qimirlamasdan uyali telefonlari orqali internetdan foydalanishni afzal ko’rishadi. Ko’p sonli yoshlarni inobatga olgan holda bosma nashrlar ham elektron sahifalarini yanada mukammallashtirishlari lozim, degan fikrga kelamiz.
|