Xalqaro jurnalistika fakulteti xalqaro jurnalistika nazariyasi va amaliyoti
II BOB. MATBUOTDA YOSHLARNING MA`NAVIY IMMUNITETINI
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
| II BOB. MATBUOTDA YOSHLARNING MA`NAVIY IMMUNITETINI
MUSTAHKAMLASH VA SPORT MAVZULARINI YORITILISHIDA MAHORAT MASALALARI
ahamiyati “Ma`naviy, ruhiy dunyoda hech qachon bo’shliq bo’lmaydi. Jamiyat hayotida sog’lom g’oya ustuvor bo’lmas ekan, albatta, yot, zararli ta’sirlar suqilib kirishga harakat qiladi. Bu qonuniyat”. 15 Har bir ommaviy axborot vositalarining birinchi galdagi vazifasi, maqsadi xolis va tezkor axborotni xalqqa yetkazish. Shu bilan birga o’quvchilar savodxonligini oshirish ma`naviy immunitetini mustahkamlashdek muhim vazifasi bor. Yurtimiz istoqlolining ilk kunlaridan boshlab prezidentimiz rahnamoligida milliy
ma`naviyatimizni tiklash, uni zamon talablari asosida rivojlantirish bo’yicha ulkan islohotlar amalga oshirilmoqda. Bugungi murakkab globallashuv davrida ma`naviyat sohasida vujudga kelayotgan dolzarb muammolar, xalqimiz ma`naviyatini asrash va yuksaltirish, ayniqsa yosh avlodning qalbi va ongini himoya qilish masalalariga alohida e`tibor qaratilyotganini barcha sohalarda amalga oshirilayotgan islohotlar misolida ko’rishimiz mumkin. “Ma`naviyat”, “ma`naviy immunitet” tushunchalariga qisqacha to’xtaladigan bo’lsak, yurtboshimiz ta’biri bilan aytganda “ma`naviyat” tushunchasining mazmuni faqat “mani”, “ma`no” degan so’zlar doirasida chegaralanib qolmaydi. Insonni ongi va ruhiyati bilan chambarchas bog’langan bu tushuncha har qaysi odam, jamiyat, xalq hayotida hech narsa bilan o’lchanmas beqiyos o’rin tutadi. “Ma`naviyat – insonni ruhan poklanish, qalban ulg’ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iymon- e`tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg’otadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir” 16 .
15
Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch. T: “Ma`naviyat”. 2008-y.-B.- 19. 16 O`sha manba.
35 Immunitet bir so’z bilan aytganda tashqi ta`sirlardan himoyalanish demakdir Ma`naviy immunitet tushunchasiga ham yurtboshimiz I.A.Karimovning quyidagi izoh beradi: “Ma`lumki, har qanday kasallikning oldini olish uchun unga qarshi immunitet hosil qilinadi. Biz farzandlarimizni ona Vatanga muhabbat, boy tariximizga, ota-bobolarimizning muqaddas diniga sadoqat ruhida tarbiyalash uchun, ta`bir joiz bo’lsa, avvalo ularning qalbi va ongida mafkuraviy immunitetni kuchaytirishimiz zarur. Toki yoshlarimiz milliy o’zligini, shu bilan birga, dunyoni chuqur anglaydigan, zamon bilan barobar qadam tashlaydigan insonlar bo’lib yetishsin. Ana shunda johil aqidaparastlarning “davati” ham, axloq-odob tushunchalarini rad etadigan, biz uchun mutlaqo begona g’oyalar ham ularga o’z ta`sirini o’tkaza olmaydi” 17 degan fikrlaridan ma`naviy immunitetni naqadar kerakli va zarurligini anglash qiyin emas. Ushbu tarmoqni rivojlantirish xalq ma`naviyatini yuksaltirish va mustahkamlash yo’lida barcha sohalarda dastur bo’la oladigan Prezidentimiz Islom Karimovning 2008 yilda nashr qilingan “Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch” asari beqiyos manba hisoblanadi. Amalga oshirilayotgan islohotlarni xalqqa yetkazishda ommaviy axborot vositalari jumladan, matbuotdan o’ziga xos yondashuv talab etiladi. Bu borada Prezidentimiz ta’kidlaganidek,- “Ma`naviyat haqida har qancha da’vatlar , muhim nazariy fikrlar bildirilmasin, agar ularni jamiyat ongiga singdirish uchun doimiy ish olib bormasak, bu boradagi faoliyatimizni har tomonlama puxta o’ylangan tizimli ravishda tashkil etmasak, tabiiyki, biz ko’zlangan maqsadga erisholmaymiz, ya`ni inson qalbiga yo’l topolmaymiz… matbuot , televideniye internet boshqa ommaviy axborot sohalari, bir so’z bilan aytganda, insonning qalbi va tafakkuriga bevosita ta`sir o’tkazadigan barcha sohalardagi faoliyatimizni xalqning ma`naviy ehtiyojlari, zamon talablari asosida yanada kuchaytirishimiz, yangi bosqichga ko’tarishimiz zarur” 18
gazetalarida yoritilgan mavzular misolida ko’rib chiqamiz.
17 Karimov I.A.Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch.T:. “Ma`naviyat”, 2008.-B.119-120. 18 O’sha manba.-B.-129.
36 Ma`rifat gazetasi 2014-yil 2-iyul sonida nashr qilingan professor Muhammadjon Qurbonovning “Bolam baxtli bo’lsin desangiz” sarlavhali maqolasida “Bugun mamalakatimizning 1400 ga yaqin ommaviy axborot vositalarida xizmat qilayotgan jurnalistlarning grajdanlik pozitsiyasiga ko’p narsa bog’liq. Milliy axborot maydonida sog’lom raqobat muhitini yaratish, fikrlar xilma-xilligiga erishish matbuotda barcha ijtimoiy qatlamlarning qarashlarini ifoda etish, fuqarolik jamiyatini rivojlantirish kabi maqsadlarga jonkuyar va fidoyi jurnalistlarmizning mashaqqati mehnati bilan erishiladi” 19 .Shu bilan birga bugungi zamon davr tahdidlari ularga qarshi munosib kurashish nafaqat jurnalistlar, balki barchamizning muhim vazifamiz ekanligi haqida salmoqli fikrlar keltirilishi barchani ogohlikka chorlaydi. Maqolada bugungi zamon muammolari quyidagicha tasniflab berilgan.
Turli g’oya va manfaatlar kurashi tobora kuchayib, yolg’onni rost, rostni yolg’on deb ko’rsatishga urinishlar bo’layotir;
manfaaatlariga xizmat qildirishga majbur etish holatlari kuzatilmoqda;
g’arazli maqsadlar yo’lida odamlar, millatlar bir-biriga qarshi qo’yilmoqda;
ma`lumatlar tarqatilayotir;
o’zgalarni pisand etmay, kuchi yetadigan davlatlarga po’pisa va zo’ravonlik qilish, hech kim bilan hisoblashmasdan, kuch ishlatish hollari ro’y berayotir;
yon-atrofimizda o’zini oqlamagan va umrini o’tab bo’lgan eski tizim va ma`fkuralarni qo’msashga bo’lgan urinishlar tobora tarqalib va kuchayib bormoqda; Yuzaga kelgan bunday tahdidlarga munosib qarshi tura olish uchun amalga oshirilishi kerak bo’lgan eng muhim vazifalar ham belgilab berilgan. Shunday vaziyatda har bir kishi oqni qoradan, haqiqatni uydirmadan ajrata olishi zarur, buning uchun esa o’zining mustaqil dunyoqarashi va fikriga ega bo’lishi
19 Ma`rifat gazetasi 2014- yil 2- iyul 53 soni.
37 kerak. Yot kuchlarning qarmog’iga tushib qolmaslik uchun xalqimiz, ayniqsa, yoshlarimizning ko’zini keng ochish, ularni irodasi mustahkam, iymoni baquvvat inson etib tarbiyalash zarur, bunda esa har bir murabbiy, targ’ibotchi, noshir, jurnalist, ota-onaning bilim va tajribasi, professional mahorati, grajdanlik pozitsiyasi tayanch bo’lmog’i kerak. Yuqorida berilgan aniq takliflar atrofimizda sodir bo’layotgan voqea hodisalarni teranroq anglashimizga yordam beradi. “Bugungi kunda, insoniyat qo’lida mavjud bo’lgan qurol-yaroqlar yer kurrasini bir necha bor yakson qilishga yetadi. Buni hammamiz yaxshi anglaymiz. Lekin, hozirgi zamondagi eng katta xavf insonlarning qalbini, ongini egallash uchun uzluksiz davom etayotgan mafkuraviy kurashdir. Endilikda yadro maydonlarida emas, mafkura maydonlarida bo’layotgan kurashlar ko’p narsani hal qiladi. Kurashning bu turida eng samarali qurol – axborot. Shu bois axborotni o’z maqsadlariga xizmat qildirishga intilish keskin tus olmoqda. Axborot uni uzatish, qayta ishlash va yig’ish bosqichlari o’ziga xos xususiyatga ega ekanligi bilan ham ahamiyatlidir. Ya’ni insonning oddiy, kundalik ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan xatti-harakatlarning asosini ham, dunyo davlatlarining insoniyat taqdiriga daxldor bo’lgan qarorlarning manbaini ham axborot tashkil etadi. Bu esa o’z navbatida g’oyaviy ta`sir o’tkazish imkoniyatlarini yanada kengaytiradi. Hozirgi kunda turli usullarda olib borilayotgan mafkuraviy targ’ibot va tashviqotlarning asl maqsadi – inson qalbi va ongi uchun kurashga qaratilgan. Bu kurash o’z natijasiga ko’ra uchta asosiy bosqichdan iborat. Birinchisi – muayyan axborot inson tomonidan qilinmaydi. Ikkinchisi – axborot inson ongida ma`lumot sifatida saqlanib qolishi va u bundan boshqa bir masala yuzasidan qarorlar qabul qilishda solishtiruvchi manba sifatida foydalanish mumkin. Uchinchisi – axborot fikr yoki g’oya sifatida inson qalbini egallashi, ma`naviy ruhiy xolatining uzviy qismiga aylanishi hamda bu uning amaliy faoliyati asosini tashkil qiluvchi omil bo’lib qolishi mumkin.
Hozirgi davrda jamiyatlar rivojlanishini globallashuv jarayonlarining odamlar mentaliteti, ma`naviy dunyosi, ijtimoiy xatti-harakatlariga ta`sirisiz tasavvur etib
38 bo’lmaydi. Insoniyatning keying taraqqiyot yo’llari globallashuv sharoitida shaxsning ijtimoiy ongi, yo’naltiruvchi maqsadlari, qadriyatlari, hayotiy tushunchalar, dunyoqarashi va oxir-oqibat uning jamiyat bilan munosabatlarda qanday o’zgarishlar sodir bo’layotganligiga bog’liq. Shuning uchun ijtimoiy va gumanitar fanlarda globallashuvning jamiyat hayotini iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, madaniy sohalariga ta`siri masalalariga katta e’tibor qaratilmoqda. Globallashuvning inson va potindustirial jamiyatlar hayotidagi o’rni hamda roli haqidagi alohida qarashlar shakllanmoqda. Biroq, bu jarayonlarning inson tafakkuri va ma`naviy dunyosida sodir bo’layotgan o’zgarishlarni tad qiq etish zaruriyati quyidagi holatlar bilan belgilanadi:
globallashuv shaxsni shakllantiruvchi jamiyatning madaniy – ma`naviy sohalariga ta`sir o’tkazib, muayyan o’zgarishlarga olib keladi, an`naviy qadriyatlar tizimini izdan chiqaradi;
globallashuv ta`sirida ro’y bergan o’zgarishlar insonning ma`naviy axloqiy, psixologik qiyofasiga jiddiy ta`sir o’tkazadi va demak, hozirgi zamon jamiyatining qiyofasini muayyan tarzda o’zgartiradi;
hozirgi zamon globallashuv konsepsiyalarida mualliflarning diqqat e`tibori asosan inson faoliyatining turli sohalarida ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy sohalariga qaratilgan. Ijtimoiy munosabatlardagi o’zgarishlar inson dunyoqarashidagi o’zgarishlar natijasi ekanligi qayd etiladi. Bu hol atrof dunyo haqidagi tasavvurlar hamda global doirada insonlararo munosabat va o’zaro aloqalarni baholash mezonlari tizimini yanada chuqurroq o’rganishi taqozo etadi. Mavzuga psixologik nuqtai nazardan yondashadigan bo’lsak 2013-yil 24- iyulda “Ma`rifat” gazetasida chop etilgan psixolofgiya fanlari nomzodi Umarali Qodirovning “Destruktivlik tushunchasi”ning ta`rif, talqin va tahlilini o’qishimiz mumkin. “Deskruktiv faoliyat” (ingilizcha “destructive”- “yemiruvchi”, “Vayron qiladigsan”, “halokatli”). Aksariyat adabiyotlarda destruksiya “biror narsaning tuzilmasini vayron qilish” sifatida sharhlanadi. 20
20 O’sha manba.6-bet.
39 Maxsus adabiyotlar, manbalarda qayd etilishicha, ushbu tushuncha zamirida odamning tashqi olamga nisbatan yo’naltiirilgan maxsus faolligi shakli tushiniladi. Bu faollikning mohiyati esa turli ob`ekt yoki tizimlarni vayron qilish yohud buzishga intilishida namoyon bo’ladi. Destruktiv faoliyat boshqa insonlar, jamiyat, davlat tabiiy muhit, madaniy-tarixiy yodgorliklar, turli buyumlar, shuningdek, shaxsning o’z-o’zini halok etishiga ham qaratilishi mumkin. “Hozirgi vaqtda yoshlarni destruktiv ta’sirlardan himoyalash masalasi dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Shu o’rinda katta yoshli avlod vakillarining yoshlarga xos mustaqillikka intilish, hech bo’lmaganda tashqi ko’rinishi ( kiyinishi, soch turmaklari, yurish – turishi va hokazo) bilan ajralib turishga zamonaviy ko’rinishga harakat qilish kabi xatti-harakatlarini inobatga olmasliklari yoki butunlay qoralashlari noo’rin” 21 . Yoshlar tarbiyasida kichik ko’ringan hatolar ham kelajakda o’z bo’yini ko’rsatishi mumkin. Yoshlarning ma`naviyati but bo’lishida oilaning yaqin insonlarni ahamiyati beqiyosligi barchamizga ma’lum”. Matbuotda yoritilgan yuqoridagi kabi materiallar nafaqat yoshlarni ma`naviy dunyosini boyitib qolmay ota-onalar, murabbiylar uchun ham tarbiya jarayonida ilmiy asos bo’lib xizmat qiladi. Umarli Qodirovning yana bir maqolasida “Axboriy-psixologik xavfsizlik” mavzuyida so’z yuritiladi. Psixologlar tomonidan hozirgi kunda “axboriy- qo’poruvchi omil” degan tushuncha iste`molga kiritilgan “Internetda tarqatilayotgan qo’poruvchilik ruhidagi axborotlar orqali ba`zan harbiy harakatlar evaziga amalga oshirib bo’lmaydigan maqsadlarga ham erishish mumkin” 22 . Bu axborotni shaxsga ta`sir qiluvchi jihatlari quyidagicha izohlanadi: Kishilarning axloqiy – psixologik holatini, dunyoqarashi, siyosiy nuqtai nazari va e`tiqodini maqsadli ravishda o’zgartirishga nisbatan qaratilgan axboriy bosim, huruj, notiqlik, ataylab buzilgan, noto’g’ri ma’lumat va axborotlarning tarqatilishi, to’g’ri ma`lumotning kishilar tomonidan noto’ri idrok etilishini ta`minlashga intilish. Tashqi muhit va shaxsning ichki dunyosi bir-biri bilan chambarchas bog’liq. O’zini o’zi anglash jarayonida psixologik yo’naltirilishga muhtoj kishi uchun uni
21 Ma`rifat gazetasi 2013- yil 24-iyul, 59-son. 22 Marifat gazetasi 2014- yil 21- iyun, 50-son.
40 yonida taniydigan, uni maslahat beradigan, uni uchun to’g’ri qaror qabul qila oladigan insoning bo’lishi muhimdir. Bu jarayonda kishi ta’lim olish, dunyoqarashini kengaytirish, turli ma`lumot va materiallarni qabul qilish, yangi hayotiy tajribani o’zlashtirish qobilyatini namoyon qiladi. Inson o’zgaradi, transformasiyalashadi va bu jarayonni uni o’zi ongli ravishda his etishi, nazorat qilib borishi zarur. Alisher Navoiy bobomiz ta’biri bilan aytganda “manqurtlar” paydo bo’lmasligi uchun ayni holat, ya`ni shaxsga boshqalarning salbiy ta`sir o’tkazishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida axborot iste’mol madaniyati, mafkuraviy immunitetni tarkib toptirish va rivojlantirish masalasi hanuz dolzarbligicha qolmoqda. Globalizatsiya jarayoning eng katta xavfli tomonlaridan biri yana shuki, u birinchi bo’lib yangi o’sib kelayotgan yosh avlodni o’zining qurboniga aylantiradi. Ongi qalbi pokiza tuyg’ular bilan to’lgan, hali dunyoni to’la anlab yetmagan yosh avlod bunday holatlarga aldanib qolishi hech gap emas. Biz bu jarayonlarni rivojlangan bir qancha davlatlar misolida ko’rib turibmiz. Ammo afsuski, bizning yoshlarimizga globalizatsiya hech qanday ta`sirini ko’rsatmayapti, deb ayta olmaymiz. Shunday tahlikali va qaltis vaziyatda yoshlarni bir mezonda ushlab turish ularni “Ommaviy madaniyat” va boshqa yot g’oyalar tasiridan to’liq himoya qilish mushkul masala. Bunda davlat barcha tashabusni o’z qo’liga olib ommaviy axborot vositalari bilan hamkorlikda ish olib borishi maqsadga muvofiqdir.
Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|