15
təsir göstərmiş, azərbaycanlıların ata-baba torpaqlarından deportasiyası həyata keçirilmişdir. Çar höku mətin in
himayəsi və hərtərəfli kö məyi ilə ermənilər tərəfindən azə rbaycanlıla ra qarşı defə lərlə soyqırımla rı törədilmişdi. Eyn i
zamanda, dövrün demoqrafiya-statistika qaynaqlarında da azərbaycanlılara dair məlu matlar qəsdən təhrif edilirdi. Bütün
bunlara ba xmayaraq, əvvəlki tarixi dövrlərdə o lduğu kimi, 19-20 əsrin əvvəllə rində, o cü mlədən Azərbaycan Xa lq
Cü mhuriyyəti dövründə də azərbyancanlıla r Qa fqazda yenə əsas etnik a mil olaraq qalmışdı. Əlimərdan bəy Topçubaşovun
Antanta dövlətlərinin İstanbuldakı nümayəndələrinə təqdim etdiy i xüsusi memorandumda (1918, noyabr) Cənubi Qafqazın
237055 k v. k m-lik əra zisində 7667370 nəfə rin yaşadığı qeyd olunurdu ki, onla rın da etnik tərkibi belə idi: 3306000 (43,1%)
müsəlman, 1786000 (23,3%) ermən i, 1641000 (21,4%) gürcü. Həmin sənədə əsasən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
ərazisində 2353000 nəfər yaşayırdı ki, bu da Cənubi Qafqaz əhalisinin 30,7%-nə bərabər idi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Höku mətinin Paris sülh konfransına təqdim etdiyi sənədlərə görə isə, Azə rbaycan
Xalq Cü mhuriyyətinin həqiqi hakimiyyəti altında olan ərazi Qafqaz (Cənubi) ərazisinin 38%-ni, A zərbaycan hakimiyyətinin
yayıldığı əra zilə rlə b irlikdə isə 60,7%-ni əhatə etdiyi bild irilird i. Göstərilən sənədlərdə məhz hə min ərazi müvafiq olaraq
Cənubi Qafqazın əhalisi də hesablanmışdı. Paris sülh konfransına təqdim olun muş s ənədlərə əsasən, ümu miyyətlə, Cənubi
Qafqazın əhalisi 8081668 nəfərdən ibarət idi. Onların 4617671 nəfəri (57,1%) Azərbaycanda yaşayırdı. Azərbaycan
əhalisinin 75,4%-ni (3481889 nəfər) azərbaycanlılar, 17,2%-ni (795312 nəfər) ermənilər, 0,6%-n i (26585 nəfər) gürcülər,
6,7%-n i (310885 nəfə r) başqa xalq ların nümayəndələri təşkil edirdi. Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku məti ölkə
əhalisinin sayı və etnik tərkib inin müəyyənləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Əhali haqqında daha bir məlu mat
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin ünvan-təqvimində xüsusi cədvəl halında dərc edilmişdi.
Göstərilən cədvəldən istifadə edərkən nəzərə almaq lazımd ır ki, həmin cədvəl 1917 il üçün Qafqaz təqvimi
əsasında tərtib edildiyinə görə, faktiki o laraq, 1916 ilə aid olan vəziyyəti əks etdirir. Digər tərəfdən, bu cədvəlin özündə də
türk-müsəlman əhalinin sayı təhrif ed ilird i. Bundan əlavə, cədvəldə verilən rəqəmlər Cənubi Qafqazda azərbaycanlıların
elliklə yaşadığı bütün əra zilə rə deyil, qonşuların iddia irəli sürməd iyi mübahisəsiz əra zilə rə a iddir. cədvəldə, eyni za manda,
Tiflis quberniyasına aid mübahis əli əra zi və orada yaşayan azərbaycanlı əha lin in sayı da öz ə ksini tapma mışdır. Be leliklə ,
aşağıda göstərilən cədvəl 1916 ildə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin mübahisəsiz ərazisində yaşayan əhalinin, o
cümlədən azərbaycanlıların sayını əks etdirir.
Azə rbaycan Xalq Cümhuriyyətinin əhalisi
(Qafqaz təqviminin 1917 il buraxılışının məlumatları əsasında tərtib edilmişdir)
Ə r a z i
Müsəlmanlar
Ermənilər
Gürcülər
Ruslar
Başqaları
Cəmi
Mütləq
say
%
Mütləq
say
%
Mütləq
say
%
Mütləq
say
%
Mütləq
say
%
Bakı quberniyası
(şəhər əhalisi)
47866
66,2
5.663
7,8
-
-
3788
5,2
15192
2,1
72509
Bakı quberniyası
(kənd əhalisi)
693391
86,4
37258
4,6
30
0
68847
8,5
3711
0,5
803237
Bütün Bakı quberniyası
(şəhər rəisliyi daxil
olmadan)
741257
85,0
42921
4,9
30
0
72635
8,1
18903
2,0
875746
Bakı şəhər rəisliyi
198391
48,8
77166
19,0
8974
2,2
104599
26,0 16699
4,0
405829
Bütün Bakı quberniyası
(şəhər rəisliyi ilə birlikdə)
939648
73,5
120087
9,3
9004
0,7
177234
13,8
35602
2,7
1281575
Bütün Gəncə quberniyası
797880
62,5
418859
32,9
1030
0,1
36777
2,9
20585
1,6
1275131
Bütün Zaqatala mahalı
85136
91,84
2530
2,73
4664
5,03
326
0,35
42
0,05
92698
İrəvan quberniyasının bir
hissəsi
129586
61,0
80530
38,0
96
0,04
593
0,24
1653
0,72
212458
Bütün Azərbaycan
Respublikası (Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyəti)
üzrə,cəmi
1952250
68,2
622006
21,4
14794
0,6
214930
7,5
57882
2,3
2861862