267
Бурада т
х1
вя т
х2
дальанын Х нюгtяисня эялmя mцддяtидир. Бу
Г
1
вя Г
2
годографларындан эюtцрцлуб. Tгаршылыглы нюгtялярдяки
вахtдыр, йяни Г
1
-дян Г
2
-й вя яксиня дальанын эялmяси цчун
сярф олунан замандыр. Ейни mясафяли mцшащидяляр цчцн T вахtы
щяmишя сабиtдир. Г
1
вя Г
2
mцшащидя инtерваллары арасында
(х)-
ин щяр бир нюгtя цчцн щесабланmыш гийmяtи яйрийя кючцрулур вя
годографлар фярги
(х) алыныр. Сындырыъы сяtщи mцхtялиф цсулларла гу-
рурлар. Бунлар ичярисиндя даща чох исtифадя олунан цсул т
0
-дыр.
Бу цсул исtянилян Х нюгtясинин вязиййяtиня ясасланыб (шякил 91
бах). Г
1
; вя Г
2
щяйяъанланmа mяркязиндян Х mянtягясиня
гядяр (О
1
АБ
х
„ вя О
2
ЕД
х
) олан йолу tяйин едяряк, сонра эеди-
лян йол парчасыны щ сындырmа сярщяддинин дяринлийи киmи
кюсtярирляр
(ХС
парчасы).
Бязи
дяйишдирmялярдян
вя
чеврилmялярдян сонра (дцшян вя гайыдан шцаларын буъагларынын
ейни олдуьуну нязяря алараг) ашаьыдакы tянлийи алырыг вя бура-
дан щ-ы tяйин едя билярик:
щ=
)
1
1
2
(
2
2
0
s
or
V
V
t
В
с
=
x
2
В
с
цфцги вя кичик мейлли сярщядляр цчцн сцряtдир.
Беляликля, яэяр В
ор
вя В
с
сцрятляри мялумдурса т
0
-ын mялуm
гийmяtиндя щяр бир х, mцшащидя нюгtясиндя, т
0
(х) яйриси иля бир-
ляшмиш графикдян щ-ын гийmяtини tяйин ядя билярик (якс-сяда дя-
ринлийини).
Х нюгtясиндян щ радиуслу гювсляря чякmиш олсаг вя щяmин
гювсляря tохунанлары чякиб яйрилярля бирляшдирсяк, шцаны сындыран,
ахtарылан сярщяди аларыг. Эюсtярилян цсул сейсmограmларын ялля
щесабланmасы цсулларындан биридир.
Щазырда сынан дальаларын профилляр цзря излянmяси, сынан дальа
годографларынын гурулmасы, гурулmуш годографлара ясасян сындырыъы
сярщяддя гядяр олан mцщиtдя еласtики дальаларын орtа сцряtинин, В
0
сындырыъы сярщяддяки сцряtин В
с
щесабланmашы вя сындырыъы сярщядин
268
гурулmасы да хусуси програmлар коmплексинин кюмяйи иля ЕЩM-
да апарылыр.
§87. Сейсmик кяшфиййаtдан алынан mаtериалларын tящлили
Щесаблаmа вя tящлил еtmя mярщяляляри арасында, деmяк олар
ки, дягиг сярщяд йохдур. Щесаблаmа вя tящлил еtmянин чохлу
цсуллары гаршылыглы олараг бир-бириня гарышmышдыр, она эюря дя бун-
лар щяm бу, щяm дя диэяр mярщяляйя аид ола билярляр.
Алынан вахt йахуд дяринлик сейсmик кясилишлярдя яксеtдириъи
сяtщляр юзцну йа айрыъа якс еtдириъи mейданчалар киmи, йа да
фасилясиз излянян сярщядляр киmи апарырлар. Щяр бир якс еtдирян
сяtщ цчцн шярtи лай кечирирляр; фасилясиз излянян сяtщляр ися дайаг
сярщядляр, йа дайаг сейсmик щоризонtлар адланыр. Дайаг лайы еля
лайдыр ки, бу, бцtцн профил бойу mцшащидя олунур вя бцtцн годо-
графларла tясдиг олунур вя mцяййян сtраtиграфик лайа баьлаmаг
олур. Дайаг лайыны сейсmик кясилишдя галын хяtлярля айырырлар.
Бцtцн сейсmик кясилишлярин mаtериалларыны ярази цчцн tоплайыб
сtрукtур хяриtя гурурлар, бу ян mараглы дайаг лайы узяриндя еди-
лир, йахуд да mцхtялиф лайлар узря бир нечя сtрукtур хяриtяляр гу-
рулур. Яйиmлийи кичик олан лайларда (
=5-10°) сtрукtур хяриtяляри
изошагулларла гурулур. Яйиmлийи бюйцк олан лайларда яввялъя що-
ризонтлара норmал цзря лайын дяринлийи tяйин олунур, буна ясасян
изонормал хяриtяси гурулур, сонра буну tаm дяйишдиряряк изоша-
гул хяриtясиня чевирирляр. Аз юйрянилmиш районларда орtа сцряtин
дяйишmяси mялуm дейился, няtиъя яксолунма изохрон хяриtяси
киmи верилир, беля хариtяляр заман кясилишинин mаtериаллары щесабы-
на апарылыр.
Сейсmик сярщядляри эеоложи сярщядлярля ялагяляндирmяк цчцн
дярин гуйуларда апарылан сейсmик mцшащидялярин няtиъяляриндян
исtифадя олунур.
269
XXII ФЯСИЛ. СЕЙСMИК КЯШФИЙЙАTЫН TЯТБИГ САЩЯ-
ЛЯРИ
Сейсmик кяшфиййаtын щялл еtдийи mясяляляр
Сейсmик ахtарышлар цсулу mцхtялиф эеоложи mясялялярин щяли
цчцн mцхtялиф mярщялялярдя исtифадя едилир.
Ваъиб эеоложи mясялялярин щяллиндя сейсmик кяшфиййаt цсулу
эюрцлян ишляря сярф олунан вя саиtин mябляьини mиниmуmа
ендирmяйя иmкан верир.
§88. Сейсmик кяшфиййаt ишляринин mярщяляляри
Сейсmик ахtарыш ишляри эеоложи mясялянин юйрянилmясиндян
асылы олараг реэионал, ахтарыш вя дягиг кяшфиййат mярщяляляриня
бюлцнцр.
Реэионал сейсmик кяшфиййаt. Бу кичик mигйаслы кяшфиййаt иши
адланыр. Буну бязи профилляр вя йа маршрутлар цзря апарырлар. Иши
йа якс олунан, йа да сынан дальалар цсулу иля апарырлар. Яксолу-
нан дальалар цсулу чюкмя лайлары айырmаг, сынан дальалар цсулу
ися йер габыьынын юзцлуну хяриtяйя алmаг цчун исtифадя олунур.
Дярин tядгигаtлар 20-80 кm-я киmи апарылыр. Бу, Йер габыьынын
гурулушуну юйрянмяйя иmкан верир. Ейни заmанда бундан цсt
mанtийаны тядгиг еtmяк цчцн исtифадя олунур.
Сейсmик ахtарыш кяшфиййаты. Бу, айры-айры сtрукtурлары
tекtоник зоналары юйрянmяк вя филиз йаtагларыны ашкар еtmяк
цчцн исtифадя олунур. Ишляр йа айры маршрутларла, йахуд да ачыг
сащялярдя апарылыр. Профили ещtиmал олунан сtрукtура перпенди-
кулйар исtигаmяtдя сечилmяси ваъибдир. Сtрукtур ашкар едиляндян
сонра профилин бир щиссясини сtрукtурун узанmа исtигаmяtиндя
апарырлар ки, сtрукtурун йаtыm елеmенtлярини tяйин еtmяк mцmкцн
олсун. Щяр ики ясас цсулдан исtифадя едилир. Иши 1:200.000,
1:100.000 mигйасында апарmаг лазыmдыр.
Dostları ilə paylaş: |