Xələfli A. A



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə74/100
tarix06.02.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#26718
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   100

 
259 
лун бир нечя mцхtялиф mоделдя исtифадя олунmасына эяtириб чыха-
рыб. 
Рягслярин tопланmасынын ян йахшы цсулу йа сейсmик гябуле-
диъилярин, 
йа 
да 
щяйячанланmа 
mянtягяляринин 
груплашдырылmасыдыр. 
Сейсmик гябуледиъилярин груплашдырылmасы ондан ибарятдир ки, 
сейсmик сtансийанын бир йазан каналына бир йох, 10-15 сейсmик 
гябуледиъи бирляшдирилир, бязи щалларда даща чох бу гябуледиъиляри 
сащядя mцяййян бярабяр mясафядя йерляшдирирляр. Гябуледиъи 
гуруплашдырмада база mясафя 

х
 ян эцълц манея дальасынын 
узунлуьу  гядяр  сечилир,  чох  щалларда  сяtщи  дальаларын  узун-
луьу гядяр эюtцрцлцр (шякил 88). 
Файдалы 
дальа 
бюйцк 
дяринликдян 
эялдийиня 
эюря 
груплашдырылmыш  гябуледиъиляр  ейни  заmанда  йазmаьа  башлайыр 
вя  бу  дальалар  tягрибян  ейни  фазалыдыр,  йяни  ейни  ишаряйя  mалик 
йердяйишmя  верир.  Беляликля,  синфазалы  (ейни  фазалы)  рягсляр 
tопланыр вя групун чыхышында эцълц елекtрик сигналы алыныр. Манея 
дальалары ъяmинин аmплиtуду азалmаьа башлайыр, ъцнки бу дальа-
лар сейсmик гябуледиъиляря mцхtялияф фазаларда эялиб чатырлар.
  
Партлайыш  мянбяляри  цчцн  газылан  гуйулары  бир-бириндян 
мцяййян узаглыгда йерляшдирирляр вя партлайыш йа ейни заманда, 
йахуд да заман етибары иля сцрцшдцрцляряк апарылыр ББ. Партлайыш 
мянтягяляринин  йахуд  сейсмик  гябуледиъилярин  груплашдырылмасы 
ейни мясяляни щялл етмяйя имкан верир, чцнки верилмиш нюгтяйя 
бир груп мянбядян эялян дальаларын ъямлянмяси, бир щяйяъан-
ланма  мяркязиндян  эялян  дальанын  бир  груп  гябуледиъилярля 
сейсмик дальаларын топланмасы ейнидир.                     
 


 
260 
 
 
Шяк.
88 
Бир  груп  сейсмик  гябуледиъилярля  сятщи  дальаларын  зяифля-
дилмяси. 
 
Ахыр вахtлар ЦДН  цсулунун инtерференсийа цсулу  эениш исти-
фадя  олунmаьа  башлайыб.  Бу  цсул  чох  дяфялярля  профилляmядя 
якс  олунан  дальаларын  йазысыны  ъямлямяйя  имкан  верир.  Якс 
олунан  дальанын  йазыларын  ъямлянмяси  бир  ортаг  нюгтя  цчцн 
апарылыр. Бунун цчцн сечилмиш Б нюгтясиндян якс олунан рягсля-
ри  йазан  каналлар  вя  щяйяъанланма  мяркязляри  О  нюгтясиня 
нисбятян симметрик йерляшдирилир (шякил 90 а). 
Беля йазыларын йекуну ЦДН цсулунун сейсmограmаны тяшкил 
едир (шякил 65 б). УДН цсулу иля ишляркян адяtян 12, йахуд 24 
йазыны, надир щалларда 48 йазыны чяmляйирляр. Сейсmограmда бир 
нечя, бир дяфя вя бир чох дяфялярля якс олунан дальалар мцшащи-
дя олунур.    
 
§82. Гуйу сейсmик кяшфиййаты 
Гуйу  сейсmик  кяшфиййаt  бир  нечя  цсулу  юзцндя  бирляшдирир. 
Адяtян дальаларын гябулу вя бязи щалларда щяm щяйяъанланmа, 
щяm  дя  гябулеtmя  гуйуда  апарылыр.  Ян  биринъи  ишляниб  щазырла-
нан гуйу  сейсmик  цсулу,  сейсmик  караtаж  цсулудур.  Бу  цсулла 
ишляйяркян  сейсmик  гябуледиъини  mцхtялиф  дяринликляря  бурахырлар 
вя гуйунун цсtцндя еласtик дальалары щяйяъанландырырлар. Дальа-
лар  йерцсtц  вя  гуйу  сейсmик  ъищазларын  кюmяйи  иля  mагниt 
ленtиня  йазылыр  (mагниtограm).  Ъищазларын  гуйуйа  аид  олан  щис-
сяси  (гябуледиъиляр,  mеханики  сыхmа  гурьулары,  ашаьы  tезликли 


 
261 
сцзэяъляр, кяmярля, эил mящлулу иля йайылан дальалары зяифлятмяк 
цчцндцр вя тяляб олунан йцксяк давамлыьа ъаваб вермялидир. 
Сейсmик  гябуледиъиляр  гуйу  зондунда  йыьылыр.  Гябуледиъиляр 
арасында  мясафя  (mцшащидя  аддыmы)  еля  сечилир  ки,  лцля  бойу 
дальаны еtибарлы коррелйасийа (мцгайися) еtmяк mцmкцн олсун. 
Дальанын  эялmя  аны  гейд  олунур.  Сейсmик  караtаж,  шагули  го-
дографын  Г,  яйрисини  гурmагла  еласtик  дальанын  лайдакы  В
лай
  вя 
В
орт
 орtа суряtини tяйин еtmяйя иmкан верир (шякил 90).  
 
                 
 
 
Шяк.
  90
.  Сейсмик  каратажын  нятиъяляриня  эюря  дальанын  лайларда 
В
ор
 вя В
лай
 сцрятинин тяйини. 
 
Шагули годограф  еласtик дальанын кечдийи mясафя иля щяр бир 
гябуледиъийя  эялиб  чаtдыьы  вахt  арасындакы  асылылыьы  ифадя  едян 
яйридир. Шагули годограф гырыг хяtлярля эюсtярилиб. Гырыг хяtлярдян 
ибаряt  олан  годографын  щяр  щиссясинин  mейллийи  лай  суряtинин 
mцхtялифлийини эюсtярир. 
В
лай
  = 

х/

т  ,  бурада 

х  вя 

т  годографда  гырылmа 
нюгtясиндя  лайын  цсt  вя  йа  алt  сяtщиня  уйьун  олан 


 
262 
координаtлардыр.  Бир  дясt  лайын  орtа  суряtи  ашаьыдакы  форmула  иля 
tяйин  олунур.  В
орт
  =  х/т
х
;  т
х
  -  Х  лайын  дяринлийиня  гядяр  дальанын 
йайылmасына сярф олунан замандыр. 
Назик лайларда (20 m) суряtлярин хцсусиййяtини акусtик кара-
тажла юйрянmяк цчцн улtра сяс цсулундан исtифадя едирляр.  
 
§83. Сейсmоелекtрик цсул 
Ахыр вахtлар сейсmоелекtрик цсулундан да исtифадя олуmаьа 
башланыб,  бурада  tякъя  щяйяъанланmыш  еласtик  дальаны  йох, 
щяm дя сцхурда йаранмыш електромагнит импулсларыны юйрянирляр. 
Сейсmоелекtрик цсул пйезоелекtрик еффекtиня, пйезоелекtрик цсул 
сейсmоелекtрик  еффекtиня  ясасланыб.  Бюйук  пйезоmодула  mалик  олан 
сцхурлардан еласtик дальалар кечдикдя  сцхурларда елекtроmагниt даль-
алары  йараныр,  бу  дальалары  пйзоелекtрик  цсулу  иля  юйрянирляр.  Еласtик 
дальаларын  щяйяъанландырылmасы  зяиф  эцълц  парtлайыш  вя  гейри-парtлайыш 
mянбяляри иля щяйаtа кечирилир. Яmяля эялmиш еласtик дальалар сейсmик 
гябуледиъилярля гейд олунур, елекtроmагниt дальаларынын tяркиб щиссяси 
Е

 МН хяttини йеря бирляшдирmякля,  H

 ися чярчивяли анtена иля tяйин еди-
лир. Сейсmик гябуледиъиляри вя MН гябуледиъи хяtлярини йан-йана гойур-
лар, mцшащидя вя щяйяъанланmа mянtягяляри арасындакы mясафя 2 m-
дян 20 m-я гядяр эюtцрцлцр. Ейни заmанда сейсmик вя елекtроmагниt 
иmпулсларын гябул едилmяси аmплиtудлары mцгайися еtmяйя иmкан верир 
вя  бюйцк  пйезоmодуллу  щядяфин  вязиййяtини  йуксяк  дягигликля  tяйин 
еtmяйя иmкан верир. 
Сейсmоелекtрик поtенсиал цсулу сейсmоелекtрик еффекtин ясасында йа-
раныб  вя  бунун  ямяля  эялmясинин  ясас  сябяби  елекtрокинеtик  про-
сеслярин баш верmяси щесабынадыр, хцсусян сцхурдан еласtик дальалар 
кечдикдя  няmли  сцхурларын  гаtларынын  сяtщиндя  йаранан  икигаt  елекtрик  
лайынын еласtик дальанын tясири иля йердяйишmяси щесабына баш верир.   
 
 
 
 
 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   100




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə