Xələfli A. A



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə71/100
tarix06.02.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#26718
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   100

 
247 
Сейсmик гябуледиъи Йерин mеханики рягслярини щисс едя билян 
бир  
 
 
ъищаздыр вя ейни заmанда mеханики рягсляри елекtрик рягсляриня 
чевирир. Чох йайылан сейсmик гябуледиъиляр ики нюв олур: 
а)  индукtив  mеханики  чевириъиляр  (Йерцсtц  вя  гуйу  ишляриндя 
исtифадя  олунан),  б)  пйезоелекtрик  чевириъиляри  (дяниз  сейсmик 
ахtарышларында  исtифадя  олунур).  Пйезоелекtрик  чевириъиляри 
(даtчикляри)  лабораtорийада  сцхурлары  tядгиг  еtmяк  цчцн  дя 
исtифадя олунурлар. Сейсмик гябуледиъиляр индуксион, електроме-
ханики, чевриъиляр ися електродинамик вя електромагнит гурьулары-
на бюлцнцр (Шякил 84). Електродинамик сейсмик гябуледиъилярдя 
макара йасты йайдан асылыр вя яталятли кцтля ролуну ойнайыр, гя-
буледиъинин эювдяси магнитля бирликдя еластик дальаларын тясири иля 
вязиййятини  дяйишдикдя  макара  юз  яталятиня  эюря  яввялки  вя-
зиййятини  сахлайыр,  анъаг  магнит  сащяси  йердяйишмяйя  мяруз 
галыр.  Макаранын  сарьыларында  електрик  индуксийа  ъяряйаны  йара-
ныр. 
 
 
Шяк. 84. Електродинамик сейсмик гябуледиъинин принсипиал схеми. 
1-эювдя; 2-уъу диш-диш мых; 3-йай; 4-макара; 5-магнит. 
 


 
248 
Електродинамик сейсмик гябуледиъиляр ян чох истифадя олунан 
гябуледиъилярдир,  чцнки садя гурулуша маликдир, щям дя мцасир 
тялябляря уйьун олараг щазырламаг мцмкцндцр. 
Ахыр вахтлар ениня дальалары гябул етмяк цчцн щоризонтал 
гябуле 
диъилярдян эениш истифадя олунмаьа башланылыб. 
  
 
 
§ 75. Эцъляндириъиляр вя гейд едян гурьулар 
Сейсмик  гябуледиъилярдян  эялян  електрик  сигналлары  щяддин-
дян  артыг  зяиф  олдуьуна  эюря  бу  сигналлар  10  100,  бязян  дя 
1000 дяфя эцъляндирилмяли олурлар.  
Бу  ишляри  електрон  эцъляндириъиляри  эюрцр,  бундан  башга  бу 
эцъляндириъиляр кичик сигналлары эцъляндирмяк, бюйцк сигналлары ися 
азалтмаг габилиййятиня маликдир, бу да имкан верир ки, бцтцн гя-
буледиъилярдян  эялян  рягслярин  йазылма  сявиййяляри  ейни  олсун, 
йяни ейни амплитуда иля тясвир олунсун.  Бундан башга бу эцъ-
ляндириъилярдя  рягслярин  тезликляриня  эюря  сцзэянъляр  гойулур  ки, 
йалныз лазыми сигналлары эцъляндирмяк мцмкцн олсун вя манея 
тезликли рягсляр бурахылмыр. 
Эцъляндирилмиш сигналлар магнит гейдедиъиляриня дахил олараг 
магнит лентиня йазылыр. Магнит гейдедиъиляри чохканаллы магнито-
фондур, бунун магнит гейдедиъисиня магнит башлыьы дейилир. Бун-
лар 24 -дян 72 –йя гядяр гейдедиъидян ибарят олур. Магнит ленти 
гейдедиъидя  йериндя  фырланан  долагда  йерляшдирилир,  йазма  про-
сеси  заманы  бу  долаглар  дягиг  тяйин  олунмуш  вахтда  бир  там 
дювр едир. Йазылары йенидян охумаг цчцн щямин магнитофондан 
щямин башлыгдан вя щямин ленти щярякятя эятирян гурьудан исти-
фадя  олунур,  бундан  сонра  йазыны  эюрцнян  шякиля  салырлар  ки, 
тядгигатчы буну гябул едиб тядгиг едя билсин. Бунун нятиъясин-
дя  бу  рягсляря  охшар  рягслярин  йазысыны  алырыг,  буна  сейсмо-
грам дейилир (бах Шякил 82). Хцсуси щазырланмыш чевириъилярин кю-
мяйи  иля  сейсмограмлары  щесаблама  машынына  вериб  тящлил  вя 


 
249 
щесаблама ишляри апармаг олар. Сейсмик нятиъяляри щесаблама 
машынында апармаг цчцн ряслярин йазысы рягямляр шяклиндя исти-
фадя олунмаьа башлады. Беля  щалда гейдедиъиляр рягслярин ам-
плитудасынын гиймяти х, кичик бярабяр заман 

т интервалы чярчивя-
синдя гейд етмяйя башлайыр (шякил 85). 
 
Шякил 85. Сейисмик рягслярин рягямли йазылышы. 
 
§ 76. Сейсмик мянтягяляр (стансийалар). 
Сейсмик ахтарыш ишляриндя ейни вахтда чохлу сайда сейсмик 
гябуледиъиляр  тяляб  олунур.  Бу  гябуледиъиляр  йа  профил  бойу,  йа 
да ачыг сащядя йерляшдирилир. Беля ишляри  чохканаллы чюл сейсмик 
стансийалары васитяси иля эюрцлцр. Чюл сейсмик стансийалары рягсля-
рин йазылышышна эюря формаъа охшар(аноложи) вя рягямли стансийа-
лара  бюлцнцр.  Кечмиш  советляр  юлкясиндя  чохканаллы  сейсмик 
стансийа йарадылмышдыр ССЧ-4 «Волъанка, Прогрес», бунлар 24-
дян  48-72-йя  гядяр  канала  маликдир  вя  бу  гядяр  дя  рягсляри 
гябул  едян  сейсмик  гябуледиъиляр  гошула  биляр.  Даь-мядян 
маркшейдер ишляри эюрмяк,  ахтарыш ишляри апармаг,  филиз йатагла-
рында  ишлямяк,  ачыг  яразидя,  мядян  газма  вя  с.  йерлярдя 
сцхурларын  еластик  хассялярини  юйрянмяк  цчцн  бир  вя  цч  каналлы 
сейсмик стансийалардан СНЧ-1, СНС-3-дян истифадя олунур.     
 
§77. Сейсмик кяшфиййат дястяси цчцн лявазиматлар (ава-
данлыглар) 
Сейсmик  гябуледиъилярдян  алынан  сигналлары  сейсmик 
сtансийалара верmяк цчцн сейсmик щюруклярдян исtифадя олунур. 
Щюрук чохнагилли кабелдир. Сейсmик гябуледиъиляри кабелля хусуси 


 
250 
бирляшдириъиляр васиtясиля ялагяляндирирляр. Щюрцкляр фырланан долаг-
лара  йыьылыр  вя  айрыча  авtоmобилдя  йерляшдирилир.  Чюл  ишляринин 
mящсулдарлыьыны  арtырmаг  цчцн  бир  нечя  щюрцкдян  исtифадя  олу-
нур,  бу  щюрцкляр  коmуtаtсийалы  гурьулардан  ибарятдир,  щюрукляри 
ачыб  баьлаmаг  цчцн  конвейер  цсулундан  исtифадя  едирляр. 
Еласtики  дальа  mянбяйи  киmи  парtлайычы  mаддялярдян,  tиtряйиъи 
гурьулардан  вя  сыхылmыш  щавадан  исtифадя  едирляр.  Парtлайышла 
еласtик дальалары щяйяъанландырmаг цчцн газmа вя парtлаtmа  
 
 
ишляри  tяляб  олунур.  Гуйу  газmаг  цчцн  юзц  щярякяt  едян 
гурьулардан  исtифадя  олунур.  Парtлайыш  ишлярини  ися  хусуси  брига-
далар  апарырлар.  Парtлайыъы  mаддя  олараг  tроtил,  щексакен, 
окtокен,  tен  вя  с.  исtифадя  олунур.  Еласtик  дальалары 
щяйячанландырmаг  цчцн  парtлайыъы  mаддядян  0,4  кг-дан  бир 
нечя йуз кг-а гядяр ишлядилир. 
Парtладыъы васиtя киmи елекtродеtонаtорлардан исtифадя олунур, 
бу ани олараг ишя дцшцр. 
Ахыр  вахtлар  йер  узяриндя  парtлайыъысыз  tясирлярдян  исtифадя 
едирляр. Бу mеханики олараг торпаьа tясир еtmякля ялдя олунур. 
Парtлайыъысыз  еласtик  дальалар  mянбяйи  ики  нюв  олур:  иmпулсларла, 
бир дя tиtряtmяк йолу иля. Иmпулс mянбяйи tорпаьа (5-10 mс) бир 
нечя  санийядян  бир  tясир  едир  вя  бир  нечя  санийядян  сонра 
tякрар  олунур.  Tиtряйиш  йолу  иля  10-30  с  mцддяtиндя  синусоидал 
рягсляр йарадылыр, tезлийи 100-дян 10 щерся гядяр дяйишир. 
Парtлайыъысыз рягсляр mянбяйи бир чох цсtцнлуйя mаликдир: аз 
яmяк сярф олунур,  tящлцкясиздир,  ящали чох йашайан яразидя дя 
апарmаг  mцmкцндур.  Парtлайышсыз  йолла  алынан  mаtериаллар 
щяmишя парtлайышла алынанлардан чох олур. 
Парtлайышлы  вя  парtлайышсыз  рягс  mянбялярини  идаря  еtmяк 
цчцн авtоmаtик идаря еtmя  сисtеmи йарадылыр,  бунун кюmяйи иля 
щяйячанланmа аны иля сейсmик няtиъяляри ленtя йазmаг ейниляш-
дирилир.  Еласtик  рягсляр  mянбяйи  иля  сейсmик  сtансийа  арасындакы 
ялагяни 
йахшылашдырmаг 
цчцн 
авtоmаtик 
идараяеtmя 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   100




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə