Xələfli A. A



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə67/100
tarix06.02.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#26718
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   100

 
233 
mянtягясиндя олан сферик сяtщлярля, шцалар ися радиал исtигаmяtли 
дцз хяtt парчалары иля tяmсил олунурлар. Гейри-бирчинс mцщиtдя (в

 
конст ) щяm изохронлар, щяm дя сейсmик шцалар форmасыны дяйи-
шир, лакин бцtцн щалларда сейсmик шцалар изохронларла дцз буъаг 
яmяля  эяtирир.  Дальа  mянбяйиндян  узаглашдыгъа  дальанын  юн 
щиссяси (ъябщяси) деmяк олар ки, mцсtяви шякли алыр. 
Рягс  зонасында  щиссячиклярин  щярякяtи  няtиъясиндя  Х  оху 
исtигаmяtиндя  йа  сыхлашmа,  йа  да  дарtылmа  сащяляри  йараныр.  II 
лайда щиссяъиклярин йердяйишмя яйрисиня дальанын кясийи (профили) 
дейилир. Яйридя мцсбят истигамятдя ян бюйцк йердяйишмяйя яй-
ринин габарыьы, мянфи  
 
 
истигамятдя дяйишмясиня ися чюкяйи (чцхуру) дейилир. Щяр бир да-
льа онун узунлуьу 

, рягслярин дюврц Т, йахуд тезлийи ф иля тясвир 
олунур, бунлар дальанын йайылма сцряти иля ашаьдакы асылылыьы тяш-
кил едир. 
       
V
f
T



1
  йахуд   

ВТ=В/ф 
Бир щиссячийин юз tаразлыг нюгtяси яtрафында mцяййян т mцд-
дяtиндя рягсляринин цч юлчцлу координаt сисtеmиндяки X,Y, йахуд 
З оху исtигаmяtиндяки яйрисиня щиссяъийин рягсляринин йазысы, йа-
худ кечдийи йол дейилир. Бу сейсmик кяшфиййаtын ясас илкин вясаиtи 
адланыр.  Mцхtялиф  дальаларын  йараtдыьы  рягслярин  йазылmасы, 
юйрянилmяси вя tящлили бизя tядгигаt апарылан яразинин эеоложи гу-
рулушу  щагда  mцщакиmя  йцрцtmяйя  иmкан  верир.  Сейсmик 
кяшфиййаtда  щяmишя  щиссячиклярин  рягсляринин  йазысы  шагули 
исtигаmяt алыр. Бир дальанын tясири алtында щиссячиклярин рягси йахын 
mясафядя  охшардыр  вя  рягслярин  йазылары  да  харичи  эюрцнцшцня 
эюря  чох  йахындырлар.  Она  эюря  дя  mцхtялиф  mцшащидя 
нюгtяляриндя  рягслярин  йазыларыны  харичи  эюрцнцшцня  эюря 
mцгайися  едяряк  эеоложи  mцщиtдя  дальаларын  йайылmасыны 
юйрянmяк mцmкцндцр. 


 
234 
Еласtик 
дальаларын 
сцхурларда 
йайылmасы 
щяндяси 
сейсmиканын  ясас  ганунларына  tабедир  вя  щяндяси  опtика  иля 
охшардыр.  Беля  ки,  дальанын  юн  ъябщясинин  еласtики  mцщиtдя 
йайылmасы ясас еtибары иля Щцйэенс, Френел, Ферmа ганунларына 
табедир. 
Щцйкенс  нюгtейи-нязяри.  Дальанын  юн  ъябщясинин  щяр  бир 
нюгtяси  сярбясt  рягс  mянбяйи  ола  биляр.  Верилmиш  изохрон  цзя-
риндя  (дальанын  арха  ъябщяси)  mяркяздян  эялян  елеmенtар 
дальаларын  ъябщясини  гурmуш  олсаг,  гоншу  изохронун 
вязиййяtини яйилmиш елементарар ъябщялярин сятщи кими тяйин едя 
билярик  (дальа  ъябщяси)  (Шякил  79).  Бу гануна  Френелин  ялавяси 
мювъуддур,  буна  цстя  эялмя  (топлама)  вя  йахуд  дальанын 
хцсуси  вязиййяти  дейилир:  яэяр  мцщитдя  ейни  заманда  бир  нечя 
дальа йайылырса, бу дальалар бир-бириндян асылы олмайараг йайылыр, 
бу йекун дальанын  интенсивлийи ар дальаларын интенсивликляри ъями 
кими  тяйин  олунур.  Френелин  нюгтейи-  нязярини  ясас  тутараг 
мцяййян  дальанын  изохронун  гурулмасы  заманы  мцщитдя  баш 
дальа 
нын олдуьуну нязяря алмамаг олар. 
Ферма  нюгтейи-нязяриня  (ян  кичик  заман  принсипи)  еластики 
дальа мцщитдя ики нюгтя арасындакы мясафяни кечмяси цчцн ишыг 
шцасы кими ян кяся йолу сечир, буна да кичик заман тяляб олу-
нур. 
Дальа мянбяйиндян йайылан сейисмик шца щяр тяряфя йайыла-
раг  мцхтялиф  физики  хассяйя  малик  олан  ики  мцщитин  сярщядиндя 

1

В
2
)  щям  сыныр,  щям  дя  якс  олунур  (Шякил  80).  Щяндяси 
сейсмиканын  ясас  гануну  сынма  вя  якс  олунма  ганунудур. 
Бурайа ясас ики мцддяа дахилдир: 1) дцшян сынан вя якс олунан 
бир  мцстяви  цзяриндя  йерляшир,  айрылма  сярщяддя  шцанын 
дцшдцйц нюгтядя нормала  уйьундур.  2) дцшмя буъаьы 

,  якс 
олунма буъаьы 

, вя сынма буъаьы 

 ашаьыдакы нисбятдя бир-бири 
иля ялагядардыр. Син


1
= Син


1
= Син


2
 йяни Син


1
= Син


1  

  (якс  олунма  гануну).  Син


1
=  Син


2
  йахуд  Син


Син

= в
1
/ в
2
  сынма гануну.    


 
235 
 
§ 70. Сейсмик дальанын нювляри 
Йер сятщиндя ПМ нюгтясиндя (Шякил 80) рягсляр йарадан мянбя 
йерляшиб,  бурада  ики  мцщити  бир-бириндян  айыран  сятщя  дцзцня 
дальанын  шцасы  дцшцр.  Шцанын  дцшмя  нюгтясиндян  якс  олунан 
вя сынан дальалар ямяля эялир. Щяр дцшян шца якс олунан дальа 
ямяля эятирир, в
1
 сцряти иля сяъиййялянир. Бу дальалар Йер сятщин-
дя  рягслярин  щяйяъанландыьы  нюгтядя,  йа  да  ондан  бир  гядяр 
узагда  гейд  олуна  билирляр.  Айрылма  сярщяддиндя  дяринляря  в
2
 
сцряти иля сыныб кечян дальалар Йер сятщиндя гейд олуна билмир. 
Анъаг  еля  эеоложи  шяраит  йарана  биляр  ки,  сынма  буъаьы 

=90
0
 
олсун,  бу  щалда  сынан дальа айрылма  сярщяди бойунъа  щярякят 
етмяйя  башлайыр.  Бурада  сцрцшян  дальалар  йараныр.  Сцрцшян 
дальанын  йайылма  сцряти  сынан  дальанын  сцрятиня  бярабярдир  в
2

Щцйэенс-Френел  принсипиня  эюря  сцрцшян  дальалар  мянбяйиня 
чеврилир вя Йерин сятщиня эялиб чатыр. Сцрцшян дальадан йаранан 
еластик  дальалара  баш  дальалар  дейилир.  Баш  дальанын  мцшащидя 
олунан сцряти сцрцшян дальанын сцрятинин щягиги гиймятиня, ейни 
заманда сынан дальанын  в
2   
сцрятиня бярабярдир.  Беляликля,  йер 
сятщиндя  баш  дальаны гейд  едяряк биз  сынан  дальанын  йайылма 
сцрятини щесаблайа билярик. 
 
 
   
 
 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   100




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə