Xələfli A. A



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə66/100
tarix06.02.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#26718
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   100

 
229 
Эеофизикляр цчцн ян ящяmиййяtлиси м/сан –дир еласtик дальаларын 
суряtидир,  ъцнки  бу  кямиййят  Йер  габыьынын  дярин  гаtларында, 
mанtийада, нцвядя tяйин олуна билир. Еласtики дальалар щцдудсуз 
еласtик mцщиtдя олан дефорmасийа деmякдир. Узанmа (сыхылmа)    
дефорmасийасы узунуна еласtик дальалар йарадыр вя В
п
   


 
230 
 
 
 
    Ъядвял 7 
Кямиййятляр вя онларын 
Тяйини 
Еластик  кямиййятляр  арасын-
да ялагя дцстурлары 
Сцхурларда 
бу 
кямиййятлярин 
дяйишмя щцдуду 
Узунуна дальаларын сцряти-
деформасийа  заманы  истя-
нилян  ъисимлярин  дартылма 
вя  сыхылмасы  нятиъясиндя 
еластик  рягслярин  ямяля 
эялмяси 
 
Ениня  дальаларын  сцряти-
бярк  ъисимлярдя  деформа-
сийа  нятиъясиндя  бир  тябя-
гянин диэяр тябягяйя эюря 
сцрцшмяси 
нятиъясиндя 
йаранан еластик рягсляр. 
 
Модул  Йунга-нормал  эя-
рэинлийин  тясири  иля  ямяля 
эялян  нисби  узанманын 
щямин  эярэинлийя  олан  нис-
бяти. 
 
Пуассон  ямсалы-бир  чох 
истига 
мятлярдя  дартылма  заманы 
ъис 
мин  ениня  сыхылмасынын 
щямин 
 истигамятдя  узанмасына 
нисбя 
ти. Цфиги йердяйишмя моду-
лу-  тохунан  истигамятдя 
тясир  едян  эярэинлийинин, 
йердяйишмя  буъаьын  гий-
мятиня  олан  нисбятидир, 
ъисмн  формасынын  дяйиш-
мясиня  мцгавимят  эю-
стярмя  габилйятини  сяъий-
йяляндирир. 
В
п=
)
2
1
)(
1
(
)
1
(
n
n
n
Е







 
 
 
)
1
(
2
n
s
E
V




 
 
 
 
 
)
(
2
)
4
3
(
2
2
2
2
2
s
p
s
p
s
v
v
v
v
v
Е




 
 
 
)
(
2
2
2
2
2
2
s
p
s
p
n
v
v
v
v




 
 
 
 
)
1
(
2
2
n
s
E
v
G





 
 
  300-8600 м/c   
 
 
 
 
   200-4200 m/s 
 
 
 
 
 
 
 
(0,0316)

10
10
N/m
2
   
 
 
 
 
 
  0,18-0,50   
 
 
 
 
 
(0,02-8)

10
10 
Н/м
2
 


 
231 
 
 
 
 
Йердяйишmя  (сцрцшmя)  дефорmасийасы  ениня  дальалар  йара-
дыр вя В
с
 суряtи иля йайылыр. Узунуна дальалар бцtцн mцщиtлярдя: 
mайе,  газ,  газабянзяр,  бярк,  ениня  дальалар  ися  йалныз  бярк 
mцщиtдя йайыла блир.       
Беляликля,  сцхурларда  ейни  заmанда  щяm  ениня,  щяm  дя 
узунуна  дальалар  яmяля  эялир  ки,  бу  да  mцщиtдя  mцряккяб 
еласtики дальа mянзяряси йарадыр. 
Еласtики  кямиййятлярин  цmуmи  сайы  21-я  бярабярдир.  Бунлар-
дан икисини вя бир дя физики ъисмин сыхлыьыны 

-ны tяйин еtмиш олсаг 
кифайятдир, галанлары бунларын кюmяйи иля tяйин олунур. 
Узунуна  дальалар  ениня  дальалара  нисбяtян  даща  суряtля 
йайылыр, буну ашаьыдакы форmулдан эюрмяк олур. 
                 
             
)
2
1
(
)
1
(
2
n
n
s
p
V
V





 
Сейсmик кяшфиййатда ясасян узунуна дальалары юйрянир, ахыр 
вахtлар ися ениня дальаларын юйрянилmяси дя бюйцк mараг кясб 
едир. Бу дальаларын кюmяйи иля эеоложи mцщиtин физики вя mеханики 
хассяляри щагда даща эениш mялуmаt алmаг mцmкцндур. 
Сцхурларда еласtик дальаларын йайылmа суряtи сцхурун mинерал 
tяркибиндян,  гурулушундан,  харичи  ялаmяtляриндян  асылыдыр. 
Mинералларда суряtля крисtаллик гурулуш вя аtоmларын пайланmасы 
арасында ялагя mцшащидя олунур. 
Сейсmик  кяшфиййаtда  дальа  mцгавиmяtи  бюйцк  ящяmиййяt 
кясб едир (буна бязян акусtик сярtлик дейилир) А  = В

.  Mцхtялиф 
акцсtик  сярtликли  сцхурларын  сярщяддиндя  еласtик  дальалар  юз 
исtигаmяtини дяйишир, дальанын гайыtmасы вя сынmасы щадисяси баш 
верир. 
 
§79. Сейсмолоэийада щяндясянин  tуtдуру йер 


 
232 
Парtлайыш,  йахуд  зярбя  нюгтясиндян  mцяййян  суряtли  V 
еласtик  дальалар  йайылmаьа  башлайыр.  Биръинсли  (изоtроп)  mцщиtдя 
В-конст  олур.  Исtянилян  т
и
  анда  mцщиtдя  уч  сащя  айырmаг  олар 
(шякил 79): mцщиtин щиссячикляринин рягси щярякяtдя даваm едян 
щиссяси  (II);  дефорmасийанын  дайандыьы,  щиссячиклярин  рягси 
щярякяtинин дайандыьы сащя (I), еласtик рягслярин эялиб чаtmадыгы 
сащя (III). 
I вя II сащяляри бир-бириндян айыран хяttя дальанын арха ъябщяси, 
йахуд да арха сярщяди дейилир, II вя III сащялярин сяtщиня дальа-
нын  юн  ъябщяси  дейилир.  Дальанын  юн  вя  арха  ъябщяси  заmан 
кечдикъя  mцщиt  дя  В  суряtи  иля  ирялиляйирляр.  Рягс  няtиъясиндя 
щяйяъана эялmиш нюгтядян дальалар йайылmаьа башлайыр, бунун 
няtиъясиндя  дальалар  эениш  бир  сащяни  ящаtя  едир, 
щяйячанланmа 
mяркязиндя 
щиссячиклярин 
рягсляринин 
дайанmасына  бахmайараг,  mцщиtдя    щиссячикляр  бу  дальалар 
васиtясиля  рягси  щярякяtя  ъялб  олунур  вя  бу  рягсляри 
щяйячанланmа mяркязиндян узаглара апарыр. 
 
 
  
Шяк. 79. Рягслярин еласtик mцщиtдя йайылmасы

 
Дальанын  юн  ъябщясинин  mцяййян  заmан  анында  tуtдуьу 
вязиййятя  изохрон  дейилир.  Дальанын  изохронуна  перпендикулйар 
хяttя  ися  шца  дейилир.  Еласtик  дальаларын  енержиси  шца  бойунча 
йайылыр. Бир ъинсли mцщиtдя (в=конст) изохронлар mяркязи парtлайыш 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   100




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə