Xələfli A. A

 
225 
       
 
 
Şək.77. 
Radiokip üsulu ilə aparılan işlərin nəticələri. 1-  gilli qum daşlı 
lay; 2- əhəng daşı; 3-keçirici mühit.  
 
Ona  görə  işçilərin  hamısı  fərdi  qoruyuçu  vəsaitlə  (rezin  əlcək,  rezin 
çəkmə) təmin olunmalıdır. 
2.  Qoruyucu  vəsaitin  yararlı  olduğu  müntəzəm  olaraq 
yoxlanılmalıdır,  dielektrik  əlcəklər,  rezin  çəkmələr  6  aydan  bir  
ayaqaltı rezin həsirlər isə 2 ildə 1 dəfə yoxlamadan keçməlidir. 
3.  Generatorun  gövdəsi,  cihazların  gövdəsi  və  digər  yuksək 
gərginlikli  qurğular  yerlə  birləşdirilməlidir.  Yerlə  birləşdirilmiş 
elektrodların müqaviməti 10 Om-dan çox olmamalıdır. 
4. İş zamanı batareyadan, akkumulyatordan istifadə olunan  
zaman onları rezin həsirlərin üzərinə qoymaq lazımdır. 
5. Qidalandırıcı xətlərin uzaq məsafələrə aparılması zamanı yerlə 
birləşmə  Yerində  işci  iki  nəfərdən  az  olmamalıdır,  əgər  bədbəxt 
hadisə baş versə, biri o birinə lazımi köməyi edə bilsin. 
6.  Elektrik  cərəyanı  buraxılmazdan  əvvəl  operator  mütləq 
qidalandırıçı  xəttin  hazır  olduğuna  əmin  olmalıdır,  sonra  bütün 
işciləri xəbərdar etməlidir ki, cərəyan buraxır və cərəyanın qiymətini 
deməlidir. Dəstənin işciləri əvvəlcədən təsdiq olunmuş işarəni (səslə, 
bayraqla, telefonla və s.) bilməlidirlər. 
 

---

 
226 
7.  Ölçmə  zamanı  fəhlə  elektrodlardan  2-3  metr  kənara 
çəkilməlidir və xəttə toxunmamalıdır. 
8.Marşrut  torpaq  yolla  kəsişdikdə  naqilləri  yerləşdirmək  üçün 
yolda  dərin  olmayan  kanal  qazılır.  Asfalt  yolla  kəsişdikdə  4  metr 
hündurlukdə dirək qaldırılır və naqillər yolun o biri tərəfinə dirəklər 
vasitəsilə  keçirilir.  Böyük  gərginlikli  elektrik  xətlərinin  altında  və 
onun  yaxınlığında  elektrik  axtarışı  naqillərinin  qaldırılması  və 
yaxınlaşdırılması qəti qadağandır. 
9. Bütün naqillər və bloklar qoşucu ilə birləşdirilməlidir. 
10. Çihazlarda nasazlıq aşkar olduqda operator göstəriş verir ki, 
generator  dayandırılsın.  Operatorsuz  nasazlığı  aradan  qaldırmaq 
olmaz. 
11.  Operator  həftədə  bir  dəfədən  az  olmayaraq  meqaommetrin 
köməyilə cərəyan keçirən hissələrin izolyasiyasını yoxlamalıdır.  
12. Elektrodları uzaq məsafələrə aparmaq üçün brezent çantalar-
dan istifadə olunmalıdır. 
13. Gərginlik altında olan cihazları təmir etmək qadağandır. 
14. İşçilərin hamısı qidalandırıcı AB xəttinə və yerlə birləşmənin 
izolyasıyasının keyfiyyətinə nəzarət etməli, yerlə birləşmənin etibarlı 
olduğuna əmin olmalıdır. 
 
ДЮРДЦНЪЦ  ЩИССЯ 
           
СЕЙЫСMИК КЯШФИЙЙАT 
 
Сейсми яшфиййаt-бу эеофизики цсул Йер  габыьыны юйрянmякля 
бярабяр файдалы газынtыларын ахtарышы иля дя mяшьулдур. Бу, йердя 
йайылан сцни вя tябии еластик дальаларын юйрянилmясиня ясасланыр. 

---

 
227 
 
XVIII ФЯСИЛ. СЕЙСMИК КЯШФИЙЙАТЫН НЯЗЯРИ  
ЯСАСЛАРЫ 
 
§68. Еласtик ъисиmляр вя дальалар щаггында анлайыш. 
Сцхурларда еласtик дальаларын йайылmасы бу сцхурларын хасся-
ляриндян  асылыдыр.  Еласtиклик  хассяси  физики  чисиmлярин  она  tясир 
едян гцввяляря гаршы щяссаслыьы иля ялагядардыр. Гуввянин tясири 
иля  физики  чисиmляр  юз  форmаларыны  вя  юлчцлярини  дяйиширляр,  йяни 
дефорmасийа олунурлар (шякил 78). Дефорmасийа заmаны ъисми тяил 
едян щиссяъикляр щярякяtя эялир вя ъисимя tяtбиг едилян гцввяни 
бир  щиссяъикдян  диэяриня  юtурmяйя  башлайыр.  Ъисмн  дахилиндя 
щиссяъиклярин щярякяtи tясир едян гцввя исtигаmяtиндя баш верир-
ся ъисмдя узунуна дефорmасийа (шякил 78а), tясир едян гцввя-
нин  исtигаmяtиня  перпендикулйар  исtигаmяtдя  баш  верирся  ениня 
дефорmасийа mцшащидя олунур (шякил 78 б). Ениня дефорmасийа 
бярк чисиmлярдя щиссячиклярин бир-бири иля баьлылыьы иля изащ олунур, 
она  эюря  дя  бу  дефорmасийа  йалныз  бярк  ъисиmлярдя  баш  верир. 
Узунуна  дефорmасийа  заманы  бярк  ъисмдя  tяtбиг  олунан  Ф 
гцввясинин  tясири  нятиъясиндя  ъисмин  узанmасы  вя  йахуд 
гысалmасы,  сыхылmасы йахуд щяъминин дяйишmяси мцшащидя олу-
нур. 
 
Шяк. 78 сыхылmа (а)  вя Сцрцшmя (б) дефорmасийасы 

---

 
228 
Ениня 
дефорmасийайа 
йердяйишmя 
йахуд 
сцрцшмя 
дефорmасийасы  дейилир.  Бу  дефорmасиуйа  tохунан  исtигаmяtдя 
tясир  едян    гцввя  Ф  истигамятиндя  баш  верир.  Дефорmасийа 
заmаны  ъисим  эенишлянир  (сыхлыр).  Бу    ъисмин  оху  исtигаmяtи  иля 
цст-цстя  дцшян  гцввянин  тясири  иля  баш  верир.  Йердяйишmя 
(сцрцшmя)  дефорmасийасы  паралелпипедин  tяряфляри  арасында 
буъагларда дяйишmя баш верир (Г буъаьы). 
    Ики  нюв  дефорmасийа  mювъуддур:  еласtик  вя  пласtик.  О 
дефорmасийайа  еласtики  дефорmасийа  дейилир  ки,  тятбиг  олунан 
гцввя  эюtцрцлдцкдян  сонра  щяmин  дефорmасийа  йох  олсун. 
Еласtик дефорmасийа сцхурларда рягслярин щяйячанланmа нюгтя-
синдян хейли  узагларда баш верир, ъцнки tяtбиг олунан гцввя вя 
дефорmасийанын  гийmяtи  бу  нюгтядя  нязяря  алынmайачаг  дя-
ряъядя  кичик  олур.  Кичик  дефорmасийалар  цчцн  Щцк  гануну 
доьрудур,  гануна  ясасян  ъисмн  нисби  дефорmасийасы  tяtбиг 
олунан гцввя иля дцз mцtянасибдир. 
                
;
1
E
S
F
l
l



   
;
l
l
d
d
n




            
Бурада, 
l
l

вя 
d
d

    нисбяtи    узунуна  вя  ениня  нисби 
дефорmасийалардыр.  Ф-ъисмя  tяtбиг  олунан  гцввядир  кг-ларла,  С- 
ъисмин гцввя тятбиг олунан ен кясийинин м
2
 –ла сащясидир. 
S
F
- 
нисбятиня  эярэинлик  дейилир,  кг/м
2
,  Е-  ъисмн  Йунг  модулудур 
(узунуна  еластик  модулу  Щ/м
2
);   

н
-Пуассон  сабити  (ениня  сы-
хылма  ямсалыдыр),  кямиййятин  юлчц  ващиди  йохдур,  бу  0,25-0,5 
арасында дяйишир. 
Йунг  mодулу  вя  Пуассон  яmсалы  физики  ъисмин  еласtиклик 
параmеtри  (еласtиклик  сабиtи)  адланыр  вя  ъисмин    еласtиклик 
параmеtрляри вя форmуллары иля ялагядардыр (7 ъядвял).  Еласtиклик 
параmеtрляриндян  ян  чох  исtифадя  олунаны  G  йердяйишmя 
(сцрцшmя) mодулу (Щ/м
2
 ) -дир. Еласtики дальанын йайылmа суряtи 
В (сm/сан, m/сан) -дир. 

---