Xələfli A. A

 
222 
 Ayrılan hər dəstə impuls üçün giriş impedansı Z =  Ex / H
  u     
və 
sonra fərz olunan müqavimət təyin olunur.  

f
=0,2T

Z

2 
Burada  T-  E
x
  və  H
  u
  komponentlərin  dövrüdur,  Z  bunlara  əsasən 
hesablanır. MTZ üsulundan istifadə etdikdə nə qidalandırıcı  xətdən, 
nə  də  generator  qurğularından  istifadə  olunur,  bu  da  əmək  məhsul-
darlığını artırır və çöl işlərinin  maya dəyərini azaldır.  
 
§65. İnduktiv dipol profilləmə üsulu 
İDP  üsulu  yüksək  keçiricilkli  filliz  yataqlarının  axtarışında 
istifadə  olunur.  İDP  üsulu  ilə  çöldə  iş  aparmaq  üçün  qurğu  iki 
dipoldan ibarət olur (qidalandıran və qəbul edən). Bu böyük diametrə 
malik  olmayan  çox  sarğılı  iki  çərçivədən  ibarətdir.  Qidalandırıcı 
xəttə  generator  qoşulur,  bunun  köməyi  ilə  elektromaqnit  sahəsi 
yaradılır.  Qəbuledici,  dipol  ölçən  cihazlara  birləşdirilir  və  cəm 
maqnit  sahəsini  (H)  ölçməyə  imkan  verir.  Dipolları  müxtəlif 
müstəvilərdə  qoymaq  olar.  Hamısından  çox  şaquli  qurğulardan 
istifadə olunur  
(Hər  iki  dipol  horizontal  müstəvidə  yerləşir),  Bunun  köməkliyi  ilə 
maqnit  sahəsinin şaquli təşkiledicisini 

z
-lə  ölcürlər.  Nadir  hallarda 
H
y
  komponenti  təyin  olunur.  Dipollar  arasındakı  məsafə  gözlənilən 
hədəfin  dərinliyindən  iki  dəfə  çox  olmalıdır.  İş  zamanı  bu  məsafə 
sabit  (dəyişməz)  saxlanılır,  qurğunun  yeri  profil  boyu  dəyişdirilir. 
Şaquli qurğu ilə H
xz
-in amplitudunu, onun fazasını 

cz
 və horizontal 
qurğu  ilə  H
xz
  və 

cy
  ölçülur.  Açıq  ərazidə  axtarış  planalmanı  DİP 
üsulu  ilə  1:25.000  və  1:5.000  miqyasında  bir  münasib  tezlikdə 
aparırlar. 
Filiz kütlələrinin axtarışında va geoloji xəritəalmada müşahidələr 
iki tezlikdə aparılır. 
Açıq  ərazilərdə  dəqiq  planalmalar  1:5.000  və  1:  2.000  miqyas-
ında aparılır, bununla anomaliyaların sərhədləri, lap kiçik ölçülu filiz 
hədəflərini,  filiz  kütlələrini  izləmək  kimi  məqsədlər  üçün  istifadə 
olunur. Belə hallarda işi 6-8 hers tezliklərdə  aparırlar. İDP quyuların 

---

 
223 
tədqiqində  istifadə  edilir.  Bu  üsuldan  həmçinin  aero  elektrik 
kəşfiyyatda istifadə edirlər.    
 
§66. Radiokip üsulu 
Radiokip üsulu geniş diapazonlu (10-30 khers) radiostansiyaların 
verdiyi  elektromaqnit  sahəsinin  öyrənilməsi  əsasında  yaranıb.  Bu 
dalğalar  bir  qədər  dərinliklə  yayılaraq  keçirici  hədəflərdə  ikinci 
induktiv  elektromaqnit  sahəsi  yaradır.  Tədqiq  olunan  sahə  müstəvi 
xüsusiyyətli dalğalardır və radiostansiyadan iş aparılan əraziyə qədər 
olan  məsafədən,  radiodalğaların  yayılma  şəraitindən  (vaxtdan, 
havanın  vəziyyətindən)  asılıdır.  Kəskin  metroloji  dəyişiklik  zamanı 
sahənin  gərginliyi  20-50%  dəyişir,  ona  görə  da  şimşəkli  (ildırımlı) 
günlərdə, güclü  küləkli  günlərdə, maqnit  burulğanlığı  olan günlərdə 
və s. işləmək məsləhət görülmür. Təçrübi yolla müəyyən olunub ki, 
radiostansiyadan 150-200 km məsafələrdə, sahəsi bir neçə on kvadrat 
kilometrlik  olan  ərazidə  bircinsli  mühitdə  sahənin  gərginliyi  sabit 
olur. 
Fəza dalğalarının  yaratdığı  maneələrdən qurtarmaq üçün işi orta 
və uzun dalğalarla aparmaq lazımdır (dalğanın uzunluğu 300 m-dən 
çox  olmalıdır).  İşlər  radiokip  üsulu  ilə  demək  olar  ki,  gündüz  uzun 
dalğalı  verilişlərin  yaxşı  eşidildiyini  nəzərə  alaraq  bütün  rayonlarda 
aparmaq  olar.  Ən  əlverişli  vəziyyət  radiostansiyanın  istiqaməti  ilə 
tədqiq  olunan  hədəfin  uzanma  istiqamətinin  bir-birinə  uyğun 
gəlməsidir, belə halda yaranan ikinci sahə xeyli güclu olur. 
Elektromaqnit  sahəsinin  gərginliyini  ölçmək  üçun  yanda 
gəzdirilən yüngül, çəkisi 2.5 kq olan maqnit antenalı cihaz hazırlanıb  
 
(çöldə sahənin gərginliyini öçən). 
Radiokip  üsulu  ilə  işləri  ya  marşrutlarda,  ya  da  açıq  sahəli 
ərazilərdə  aparırlar.  Tədqiqat  sahəsində  nəzarət  məntəqəsi  yaradılır 
ki,  burada  cihazları  nizamlamağa  başlayırlar,  radiostansiyaların  isti-
qamətini süxurların yayılma istiqaməti ilə uyğunlaşdırırlar. Müşahidə 
məntəqəsinin  istiqaməti  elə  seçilir  ki,  orada 

,  H
z
,  H
p
,  E
x
,  E
y
  ən 
böyük  qiymətə  malik  olsun.  Bu  işlər  görüldükdən  sonra  operator 

---

 
224 
profil boyu hər bir məntəqədə ölçmə işləri aparır. Çihazın istiqaməti 
bütün  məntəqələrdə  sabit  saxlanılır,  kənara  çıxmaya  yol  verilmir. 
Müşahidələrin  nəticələri  əyrilər 

,  H
z
,  H
p
,  E
x
,  E
y
  və  yaxud  əyrinin 
planı  şəklində  verilir.    Nəticələrin  təhlili  keyfiyyətcə  aparılır:  H
z
  ən 
böyük qiyməti keçiriciliyi çox olan süxurlara uyğun gəlir  
(şəkil 77 a). E
x
 və E
y
 böyük qiymətləri pis  keçirici süxurlara uyğun 
dur. Dikinə düşən keçirici kütlələr uzərində H
p
 ən böyük qiymətlə və 
H
z
 isə iki müsbət ekstremumla ən kiçik qiymətlə ayrılır (şəkil 74 b). 
Belə kütlənin üst qatının  yerləşdiyi dərinlik H
p
  anomaliyanın  eninin 
1/2-nə  bərabərdir,  yaxud  H
z
  ekstremumunun  arasındakı  məsafənin 
yarısına bərabərdir (şəkil 74 b). 
İki  mühitin  birləşdiyi  yer  H
z
  -in  ən  böyük  qiymətilə  və 
ekstremumlar arasındakı orta nöqtə H
p
  ilə  qeyd  olunur  (şəkil  77  b). 
Hədəfin  yerləşdiyi  dərinliyi  aşağıdakı  düsturla  təyin  etmək  olar.              
 
 
  
4
)
(
)
(
max
max
l
H
H
h
p
z

 
Burada l- iki H
p
 ekstremum arasındakı məsafədir. Radiokip üsulu ilə 
planalma işləri 1:50.000 miqyasında aparılır, bunun köməyi ilə  
filiz kütlələrinin yayılma istiqaməti, sərhədlərinin çəkilməsi, tektonik 
pozulmalar,  süxurların  birləşdiyi  ərazilər,  kvars  damarları,  daykalar 
və    sərt  düşən  və  meyilli  geoloji  hədəflər  tədqiq  edilir.  Bu  üsulun 
üstünlüyü odur ki, cihaz yüngüldur, istənilən yerdə iş aparmaq olar. 
Nöqsan çəhəti isə çoxlu maneələrin olmasıdır.  
 
§67.  Elektrik  kəşfiyyat  işləri  görülən  zaman,  təhlükəsizlik 
texnikasına riayət 
2.
 
Elektrik  kəşfiyyat  işlərində  elektrik  cərəyanı  və  elektrik 
cihazları ilə işləyən işçilərin zədələnmə təhlükəsi mövcuddur.  
 
 

---