222
Ayrılan hər dəstə impuls üçün giriş impedansı Z = Ex / H
u
və
sonra fərz olunan müqavimət təyin olunur.
f
=0,2T
Z
2
Burada T- E
x
və H
u
komponentlərin dövrüdur, Z bunlara əsasən
hesablanır. MTZ üsulundan istifadə etdikdə nə qidalandırıcı xətdən,
nə də generator qurğularından istifadə olunur, bu da əmək məhsul-
darlığını artırır və çöl işlərinin maya dəyərini azaldır.
§65. İnduktiv dipol profilləmə üsulu
İDP üsulu yüksək keçiricilkli filliz yataqlarının axtarışında
istifadə olunur. İDP üsulu ilə çöldə iş aparmaq üçün qurğu iki
dipoldan ibarət olur (qidalandıran və qəbul edən). Bu böyük diametrə
malik olmayan çox sarğılı iki çərçivədən ibarətdir. Qidalandırıcı
xəttə generator qoşulur, bunun köməyi ilə elektromaqnit sahəsi
yaradılır. Qəbuledici, dipol ölçən cihazlara birləşdirilir və cəm
maqnit sahəsini (H) ölçməyə imkan verir. Dipolları müxtəlif
müstəvilərdə qoymaq olar. Hamısından çox şaquli qurğulardan
istifadə olunur
(Hər iki dipol horizontal müstəvidə yerləşir), Bunun köməkliyi ilə
maqnit sahəsinin şaquli təşkiledicisini
z
-lə ölcürlər. Nadir hallarda
H
y
komponenti təyin olunur. Dipollar arasındakı məsafə gözlənilən
hədəfin dərinliyindən iki dəfə çox olmalıdır. İş zamanı bu məsafə
sabit (dəyişməz) saxlanılır, qurğunun yeri profil boyu dəyişdirilir.
Şaquli qurğu ilə H
xz
-in amplitudunu, onun fazasını
cz
və horizontal
qurğu ilə H
xz
və
cy
ölçülur. Açıq ərazidə axtarış planalmanı DİP
üsulu ilə 1:25.000 və 1:5.000 miqyasında bir münasib tezlikdə
aparırlar.
Filiz kütlələrinin axtarışında va geoloji xəritəalmada müşahidələr
iki tezlikdə aparılır.
Açıq ərazilərdə dəqiq planalmalar 1:5.000 və 1: 2.000 miqyas-
ında aparılır, bununla anomaliyaların sərhədləri, lap kiçik ölçülu filiz
hədəflərini, filiz kütlələrini izləmək kimi məqsədlər üçün istifadə
olunur. Belə hallarda işi 6-8 hers tezliklərdə aparırlar. İDP quyuların
223
tədqiqində istifadə edilir. Bu üsuldan həmçinin aero elektrik
kəşfiyyatda istifadə edirlər.
§66. Radiokip üsulu
Radiokip üsulu geniş diapazonlu (10-30 khers) radiostansiyaların
verdiyi elektromaqnit sahəsinin öyrənilməsi əsasında yaranıb. Bu
dalğalar bir qədər dərinliklə yayılaraq keçirici hədəflərdə ikinci
induktiv elektromaqnit sahəsi yaradır. Tədqiq olunan sahə müstəvi
xüsusiyyətli dalğalardır və radiostansiyadan iş aparılan əraziyə qədər
olan məsafədən, radiodalğaların yayılma şəraitindən (vaxtdan,
havanın vəziyyətindən) asılıdır. Kəskin metroloji dəyişiklik zamanı
sahənin gərginliyi 20-50% dəyişir, ona görə da şimşəkli (ildırımlı)
günlərdə, güclü küləkli günlərdə, maqnit burulğanlığı olan günlərdə
və s. işləmək məsləhət görülmür. Təçrübi yolla müəyyən olunub ki,
radiostansiyadan 150-200 km məsafələrdə, sahəsi bir neçə on kvadrat
kilometrlik olan ərazidə bircinsli mühitdə sahənin gərginliyi sabit
olur.
Fəza dalğalarının yaratdığı maneələrdən qurtarmaq üçün işi orta
və uzun dalğalarla aparmaq lazımdır (dalğanın uzunluğu 300 m-dən
çox olmalıdır). İşlər radiokip üsulu ilə demək olar ki, gündüz uzun
dalğalı verilişlərin yaxşı eşidildiyini nəzərə alaraq bütün rayonlarda
aparmaq olar. Ən əlverişli vəziyyət radiostansiyanın istiqaməti ilə
tədqiq olunan hədəfin uzanma istiqamətinin bir-birinə uyğun
gəlməsidir, belə halda yaranan ikinci sahə xeyli güclu olur.
Elektromaqnit sahəsinin gərginliyini ölçmək üçun yanda
gəzdirilən yüngül, çəkisi 2.5 kq olan maqnit antenalı cihaz hazırlanıb
(çöldə sahənin gərginliyini öçən).
Radiokip üsulu ilə işləri ya marşrutlarda, ya da açıq sahəli
ərazilərdə aparırlar. Tədqiqat sahəsində nəzarət məntəqəsi yaradılır
ki, burada cihazları nizamlamağa başlayırlar, radiostansiyaların isti-
qamətini süxurların yayılma istiqaməti ilə uyğunlaşdırırlar. Müşahidə
məntəqəsinin istiqaməti elə seçilir ki, orada
, H
z
, H
p
, E
x
, E
y
ən
böyük qiymətə malik olsun. Bu işlər görüldükdən sonra operator
224
profil boyu hər bir məntəqədə ölçmə işləri aparır. Çihazın istiqaməti
bütün məntəqələrdə sabit saxlanılır, kənara çıxmaya yol verilmir.
Müşahidələrin nəticələri əyrilər
, H
z
, H
p
, E
x
, E
y
və yaxud əyrinin
planı şəklində verilir. Nəticələrin təhlili keyfiyyətcə aparılır: H
z
ən
böyük qiyməti keçiriciliyi çox olan süxurlara uyğun gəlir
(şəkil 77 a). E
x
və E
y
böyük qiymətləri pis keçirici süxurlara uyğun
dur. Dikinə düşən keçirici kütlələr uzərində H
p
ən böyük qiymətlə və
H
z
isə iki müsbət ekstremumla ən kiçik qiymətlə ayrılır (şəkil 74 b).
Belə kütlənin üst qatının yerləşdiyi dərinlik H
p
anomaliyanın eninin
1/2-nə bərabərdir, yaxud H
z
ekstremumunun arasındakı məsafənin
yarısına bərabərdir (şəkil 74 b).
İki mühitin birləşdiyi yer H
z
-in ən böyük qiymətilə və
ekstremumlar arasındakı orta nöqtə H
p
ilə qeyd olunur (şəkil 77 b).
Hədəfin yerləşdiyi dərinliyi aşağıdakı düsturla təyin etmək olar.
4
)
(
)
(
max
max
l
H
H
h
p
z
Burada l- iki H
p
ekstremum arasındakı məsafədir. Radiokip üsulu ilə
planalma işləri 1:50.000 miqyasında aparılır, bunun köməyi ilə
filiz kütlələrinin yayılma istiqaməti, sərhədlərinin çəkilməsi, tektonik
pozulmalar, süxurların birləşdiyi ərazilər, kvars damarları, daykalar
və sərt düşən və meyilli geoloji hədəflər tədqiq edilir. Bu üsulun
üstünlüyü odur ki, cihaz yüngüldur, istənilən yerdə iş aparmaq olar.
Nöqsan çəhəti isə çoxlu maneələrin olmasıdır.
§67. Elektrik kəşfiyyat işləri görülən zaman, təhlükəsizlik
texnikasına riayət
2.
Elektrik kəşfiyyat işlərində elektrik cərəyanı və elektrik
cihazları ilə işləyən işçilərin zədələnmə təhlükəsi mövcuddur.
Dostları ilə paylaş: |