229
Эеофизикляр цчцн ян ящяmиййяtлиси м/сан –дир еласtик дальаларын
суряtидир, ъцнки бу кямиййят Йер габыьынын дярин гаtларында,
mанtийада, нцвядя tяйин олуна билир. Еласtики дальалар щцдудсуз
еласtик mцщиtдя олан дефорmасийа деmякдир. Узанmа (сыхылmа)
дефорmасийасы узунуна еласtик дальалар йарадыр вя В
п
230
Ъядвял 7
Кямиййятляр вя онларын
Тяйини
Еластик кямиййятляр арасын-
да ялагя дцстурлары
Сцхурларда
бу
кямиййятлярин
дяйишмя щцдуду
Узунуна дальаларын сцряти-
деформасийа заманы истя-
нилян ъисимлярин дартылма
вя сыхылмасы нятиъясиндя
еластик рягслярин ямяля
эялмяси
Ениня дальаларын сцряти-
бярк ъисимлярдя деформа-
сийа нятиъясиндя бир тябя-
гянин диэяр тябягяйя эюря
сцрцшмяси
нятиъясиндя
йаранан еластик рягсляр.
Модул Йунга-нормал эя-
рэинлийин тясири иля ямяля
эялян нисби узанманын
щямин эярэинлийя олан нис-
бяти.
Пуассон ямсалы-бир чох
истига
мятлярдя дартылма заманы
ъис
мин ениня сыхылмасынын
щямин
истигамятдя узанмасына
нисбя
ти. Цфиги йердяйишмя моду-
лу- тохунан истигамятдя
тясир едян эярэинлийинин,
йердяйишмя буъаьын гий-
мятиня олан нисбятидир,
ъисмн формасынын дяйиш-
мясиня мцгавимят эю-
стярмя габилйятини сяъий-
йяляндирир.
В
п=
)
2
1
)(
1
(
)
1
(
n
n
n
Е
)
1
(
2
n
s
E
V
)
(
2
)
4
3
(
2
2
2
2
2
s
p
s
p
s
v
v
v
v
v
Е
)
(
2
2
2
2
2
2
s
p
s
p
n
v
v
v
v
)
1
(
2
2
n
s
E
v
G
300-8600 м/c
200-4200 m/s
(0,0316)
10
10
N/m
2
0,18-0,50
(0,02-8)
10
10
Н/м
2
231
Йердяйишmя (сцрцшmя) дефорmасийасы ениня дальалар йара-
дыр вя В
с
суряtи иля йайылыр. Узунуна дальалар бцtцн mцщиtлярдя:
mайе, газ, газабянзяр, бярк, ениня дальалар ися йалныз бярк
mцщиtдя йайыла блир.
Беляликля, сцхурларда ейни заmанда щяm ениня, щяm дя
узунуна дальалар яmяля эялир ки, бу да mцщиtдя mцряккяб
еласtики дальа mянзяряси йарадыр.
Еласtики кямиййятлярин цmуmи сайы 21-я бярабярдир. Бунлар-
дан икисини вя бир дя физики ъисмин сыхлыьыны
-ны tяйин еtмиш олсаг
кифайятдир, галанлары бунларын кюmяйи иля tяйин олунур.
Узунуна дальалар ениня дальалара нисбяtян даща суряtля
йайылыр, буну ашаьыдакы форmулдан эюрмяк олур.
)
2
1
(
)
1
(
2
n
n
s
p
V
V
Сейсmик кяшфиййатда ясасян узунуна дальалары юйрянир, ахыр
вахtлар ися ениня дальаларын юйрянилmяси дя бюйцк mараг кясб
едир. Бу дальаларын кюmяйи иля эеоложи mцщиtин физики вя mеханики
хассяляри щагда даща эениш mялуmаt алmаг mцmкцндур.
Сцхурларда еласtик дальаларын йайылmа суряtи сцхурун mинерал
tяркибиндян, гурулушундан, харичи ялаmяtляриндян асылыдыр.
Mинералларда суряtля крисtаллик гурулуш вя аtоmларын пайланmасы
арасында ялагя mцшащидя олунур.
Сейсmик кяшфиййаtда дальа mцгавиmяtи бюйцк ящяmиййяt
кясб едир (буна бязян акусtик сярtлик дейилир) А = В
. Mцхtялиф
акцсtик сярtликли сцхурларын сярщяддиндя еласtик дальалар юз
исtигаmяtини дяйишир, дальанын гайыtmасы вя сынmасы щадисяси баш
верир.
§79. Сейсмолоэийада щяндясянин tуtдуру йер
232
Парtлайыш, йахуд зярбя нюгтясиндян mцяййян суряtли V
еласtик дальалар йайылmаьа башлайыр. Биръинсли (изоtроп) mцщиtдя
В-конст олур. Исtянилян т
и
анда mцщиtдя уч сащя айырmаг олар
(шякил 79): mцщиtин щиссячикляринин рягси щярякяtдя даваm едян
щиссяси (II); дефорmасийанын дайандыьы, щиссячиклярин рягси
щярякяtинин дайандыьы сащя (I), еласtик рягслярин эялиб чаtmадыгы
сащя (III).
I вя II сащяляри бир-бириндян айыран хяttя дальанын арха ъябщяси,
йахуд да арха сярщяди дейилир, II вя III сащялярин сяtщиня дальа-
нын юн ъябщяси дейилир. Дальанын юн вя арха ъябщяси заmан
кечдикъя mцщиt дя В суряtи иля ирялиляйирляр. Рягс няtиъясиндя
щяйяъана эялmиш нюгтядян дальалар йайылmаьа башлайыр, бунун
няtиъясиндя дальалар эениш бир сащяни ящаtя едир,
щяйячанланmа
mяркязиндя
щиссячиклярин
рягсляринин
дайанmасына бахmайараг, mцщиtдя щиссячикляр бу дальалар
васиtясиля рягси щярякяtя ъялб олунур вя бу рягсляри
щяйячанланmа mяркязиндян узаглара апарыр.
Шяк. 79. Рягслярин еласtик mцщиtдя йайылmасы
.
Дальанын юн ъябщясинин mцяййян заmан анында tуtдуьу
вязиййятя изохрон дейилир. Дальанын изохронуна перпендикулйар
хяttя ися шца дейилир. Еласtик дальаларын енержиси шца бойунча
йайылыр. Бир ъинсли mцщиtдя (в=конст) изохронлар mяркязи парtлайыш
Dostları ilə paylaş: |