Xələfli A. A



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə68/100
tarix06.02.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#26718
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   100

 
236 
Шяк.  80.  Сейсмик  дальаларын ясас  типляри.  1-сятщи  дальалар;  2-якс 
олунан дальалар; 3-сынан дальалар (кечян дальалар); 4-сцрцшян дальа-
лар(сярщяддя); 5-габагчыл дальалар; 6-рефраксийа олунмуш дальалар. 
 
Инди биз сцрцшян дальанын  ямяля эялмя шяраитиня вя бунун 
архасынъа  баш  дальанын  ямяля  эялмясиня  бахаг.  Бунун  цчцн 
сынма буъаьы 

=90
0
-йя бярабяр олмалыдыр (син

=1). Онда сынма 
гануну ашаьыдакы шякил алыр: син

= в
1
/ в
2
. Беля олан щалда даль-
анын дцшмя буъаьы 

 мцтляг 90
0
- дян кичик олмалыдыр, чцнки дцз 
шца айрылма сярщядиня дцшмцр.  
Беляликля,  сынма  буъаьы  о  вахт  90
0
-йя  бярабяр  ола  биляр  ки, 
алт  гатда  еластик  дальанын  йайылма  сцряти  цст  гатда  йайылма 
сцрятиндян  чох  олсун.  Дцз  шцанын  дцшмя  буъаьынын  мцяййян 
гиймятиндя  сынма  буъаьы 

=90
0-
йя  бярабяр  орлурса,  там  дахили 
гайытма баш верир. Бу буъаьа там дахили гайытма йахуд бющран 
буъаьы да дейирляр вя 

и
 кими ишаря олунур. 
Сейсмик кяшфиййатда ясасян, якс олунан вя сынан узунуна 
дальалардан истифадя олунур. Бу онунла изащ олунур ки, узунуна 
дальалар ениня дальалара нисбятян бюйцк сцрятя вя енержийя ма-
лик олур, ейни заманда Йерин дярин гатларына кечя билир. Беляликля, 
Йерин дярин гатлары щагда мялуматлар веря билир. Узунуна дальа-
лар бцтцн шяраитлярдя вя мцщитлярдя ямяля эяля билир, партлайышла 
вя гейри тясирлярля анъаг ениня дальалар йаратмаг цчцн мцщитя 
цфцги  истигамятдя  тясир  едян  мянбя  тяляб  олунур.  Буна  бах-
майараг, ахыр вахтлар щям узунуна,  
щям  дя  ениня  дальалардан  ейни  заманда  истифадя  олунур  ки, 
сейсмик  ахтарышлардан  алынан  материаллардан  максимум  мялу-
мат  алмаг  мцмкцн  олсун,  бундан  башга.  Бу  дальаларын  кю-
мяйи иля сцхурлардан мцмкцн олан гядяр физики-механики хасся-
ляр щагда там мялумат алмаг олсун. 
Сейсмик ахтарышларда монотон бир типли вя мцбадиля дальала-
рыны  фяргляндирирляр.  Яэяр  узунуна  дцшян  дальалардан  якс  олу-
нан  вя  сынан  дальалар  узунуну  дальалардырса,  гейд  олунан 
дальалара  монотон  дальалар  дейилир.  Яэяр  дальанын  нювц  дяйи-


 
237 
шярся, (узунуна дальалардан сынан вя якс олунан ениня дальа-
лар вя  яксиня) онда гейд олунан дальалара мцбадиля дальалары 
дейилир. 
Чохгатлы  эеоложи  кясилиш  лайларла  тягдим  олуна  билдийиндян, 
узунуна  дальаларын  йайылма  сцряти  дяриня  эетдикъя  тядриъян 
артмаьа башлайыр.  Онда лайлардан кечян сынан шцалар яйиляряк 
Йерин  сятщиня  гайыдыб  чыхыр.  Беля  дальалара  рефраксийа  дальалары 
дейилир (бах шякил 80) 
Дальа дцшдцйц мцщит физики хассяляриня эюря бу мцщити юзц-
ндя йерляшдирян эеоложи  мцщитдян фярглидирся вя дцшдцйц мцщи-
тин юлчцляри дцшян дальанын юлчцляриндян кичик оланда дальалар о 
ъисмдян  кечдикдя  дифраксийа  олунур,  йяни  дифраксийа  сяпилмя 
дальалары мцшащидя олунур. Щцйэенс-Френел принсипиня эюря бе-
ля  эеоложи  щядяфлярин  юзляри  икинъи  ар  дальа  мянбяйиня  чеврилир, 
еля  бил  бурадан  щяр  тяряфя  дальалар  якс  олунур,  сяпилмя  йахуд 
да  гаршыдакы  щядяфдян  дцшян  дальанын  яйилмя  еффекти  йараныр. 
Беля  щалларда  гейд  олунан  дальалар  дифраксийа  йахуд  яйилян 
дальалар адланыр. Дифраксийа дальалары дайкаларда, гырылма йерля-
риндя,  филиз  йатагларынын  гырылыб  галхан  вя  дцшян  йерляриндя  баш 
верир. 
Адлары  чякилян  дальалардан  башга  диэяр  дальалар  да  мювъ-
уддур,  бу  дальалара  манея  дальалары  дейилир.  Дцшян  узунуна 
дальалар  щяйяъанланма  мяркязиндян  Йер  сятщиндя  щяр  тяряфя 
йайылыр. Сятщи дальалар Йерин цст йумшаг гатында 200-1000 м/с 
сцряти  иля  йайылан  дальалардыр,  микросейсмик  дальалар,  йяни  тор-
паьын  мцхтялиф  хариъи  тясирляри  нятиъясиндя  низамсыз  щярякяти 
(кцлякля,  машынла,  йаьышла  вя  с.)  ямяля  эялян  вя  партлайыш  ня-
тиъясиндя щавада 300-350 м/с сцрятля йайылан сяс дальалары ба-
ша дцшцлцр вя с.  
 
 §71. Сейсmик дальаларын годографы 
Еласtик  дальаларын  йайылmасыны  адятян  Йерин  сяtщиндя  профил 
бойунча mцшащидя едирляр. Бу mягсядля профилин гейд олунmуш 
нюгtяляриндя  сейсmик  дальаларын  tясириндян  щярякяtя  эяtирилmиш 


 
238 
tорпаьын рягслярини гябул едян ъищазлар гойулур. Сейсmик гябул-
едиъиляр  бир-биринин  далынча  йайылан  дальаларын  рягслярини  гябул 
едя  билир  вя  бу  рягсляри  йазmаьа  иmкан  верир.  Бир  mянбядян 
олан  дальаларын  рягсляри  сейсmограmлар  шяклиндя  йазылыр  (шякил 
81). Сейсmограm да йазынын 
 
 
 
Шяк.81  .  Гайыдан  дальаларын  йазылmыш  сейсmограmлары.  ПА-
парtлайыш  анынын  гейд  олунmасы;  ПАД-парtлайыш  аны  цчцн  дузялиш; 
ГШ.К.-гайыдан шцаларын коррелйасийасы. 
 
форmасындан асылы олараг бир дальанын йараtдыьы рягсляри айырырлар 
вя бу дальаларын гябуледичиляря эялиб чаtmасы цчцн сярф олунан 
вахtы  tяйин  едирляр.  Сонра  парtлайыш  mянtягясиндян  mцшащидя 
нюгtясиня  гядяр  олан  mясафя  х  иля  дальанын  щяmин  mясафяни 
гяt  еtmяйя  сярф  еtдийи  вахt  т  арасындакы    яйриляр  гурулур.  Беля 
яйрийя  годограф  дейилир.  Годографы  гурmаг  цчцн  абсис  оху 
исtигаmяtиндя  парtлайыш  мяркязиндян  гябул  -  едичийя  гядяр 
mясафя  х  гейд  едилир,  шагули  ох  исtигаmяtиндя  бу  йолу  эеtmяк 
цчцн  сярф  олунан  вахt  т  кими  гейд  олунур.  Бу  нюгtялярин 
бирляшдирилmясиндян  алынан  графикя  годограф  дейилир.  Алынан  го-
дографын форmасы дальанын нювцндян асылыдыр (шякил 82). 
Дцзцня дальанын годографы, мцшащидя профили бойунча йайы-
лан  бир координаt башланьычындан 

 буъаьы алtында чыхан ики дуз 
хяtt парчасындан ибарятдир. Дцз дальанын годографы тянлийи цчцн 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   100




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə