XəZƏr universiteti erciyes universiteti

75 

 

baklava götürmesi konuyla ilgili dikkat çekici örneklerdendir. Kent toplumu için son 

derece normal olan psikologa gitme ile kırsal kesimde yakın zamana kadar doktora 

giderken tavuk, yumurta, süt gibi bazı hediyeler götürme unsurlarının aynı bütünde 

görünmesi  gülmeye  neden  olmaktadır.  Yine,  Recep  İvedik’in,  mahalle  halkının 

desteğini alarak katıldığı yarışmada rakip takımın, kendi takımından daha iri, güçlü, 

kuvvetli  görünen  oyuncularını  “darıca  hayvanat  bahçesi”,  kendi  takımını  ise 

“Nuh’un gemisi” olarak nitelendirmesinden doğan aynı bütündeki uyumsuz görünüş 

gülme  sebebidir.  James  Beattie’nin  de  ifade  ettiği  üzere  “aynı  bütünde  birleşmiş 

uyumsuz şeylerin görünüşü” mizahi gülmeye neden olur (Türkmen 1999: 30-31).  

Toplumun alt gelir grubundan olan Recep İvedik’in, çeşitli sebeplerle gerek 

kendi sosyal çevresinden gerekse kendi sosyal sınıfının üzerinde yer alan kişilerle 

bir araya gelerek, kendinin onlardan daha iyi, güçlü ve değerli olduğunu ispatlamaya 

çalışması da gülme unsurudur. İnsanın kendisini başkalarıyla mukayese etme esasına 

dayanan üstünlük teorisi ile açıklanabilecek bu durumda, gülen birisi, kendi duru-

munu diğerleriyle karşılaştırdığında kendini üstün görmektedir (Morreall 1997: 10-

11; Türkmen 1999: 24). Recep İvedik’in, kuru fasulye yiyebilmek için Kara Ambar 

Kamyoncular Derneği üyesi olma mücadelesi, söz konusu duruma verilebilecek bir 

örnektir. İvedik, epik destan geleneğinde kahramanın alplığa geçiş ve topluma kabul 

törenlerine benzer şekilde gerçekleştirilen güreş, bıçak atma, lastik savurma ve şişe 

devirme yarışmalarını aklı, zekâsı, gücü ve şansı ile kazanır. Girmek üzere olduğu 

toplumsal grup ya da statünün bir temsilcisi olan “dernek başkanı” tarafından kendi-

sinin sınanması ve onun onayı ile yeni bir grup ya da statüye dâhil olması gülmeye 

neden olur. Recep İvedik’in uçakta hostesle muhabbeti ise her ne kadar sizler benden 

daha iyi eğitim, meslek ve ekonomik şartlara sahip olsanız da ben sizden daha iyiyim 

anlayışına  örnektir  (Özdemir  2009:  422).  Ninesinin,  ilk  uçan  Türk  kadınlarından 

“Safiye Soyman” ile birlikte uçtuğunu söyleyince, önce anlamayan, sonra “Sabiha 

Gökçen” olarak düzelten hostese “İsim de hata olabilir. Kelime hazinem çok kala-

balık da” diye cevap verir. Benzer şekilde, golf oynamanın mantığını çelik-çomak 

oyununa benzeterek, kuzeninden daha iyi bir atış yaptığında üstün olma duygusuna 

kapılır.  

Recep İvedik’in, kimi zaman kendi söylediklerine ve hareketlerine kendisinin 

de gülmesi insanlardaki gülme eylemini tetikler. Örneğin; Japon iş adamlarıyla ta-

nışırken, Japoncasının çok iyi olduğunu söyleyip, Japoncaya benzer cümleler kurma-

sının ardından,  hem  kendi kahkaha  atar, hem  Japon müşterileri hem  de izleyiciyi 

güldürür.  Söz  konusu  durumlar  için  de  açıklama  yapan  üstünlük  teorisi,  insanda 

gülen benlikten başka ayrı bir benliğin olduğunu, insanın bu ikinci benliğe güldü-

ğünü belirtir (Türkmen 1999: 24).  

Recep İvedik film serisi, toplumsal normların, sosyo-ekonomik krizlerin, cin-

sel yasakların, çatışmaların, özlemlerin, öfkelerin, arzuların bir diğer ifadeyle insan-

lardaki bastırılmış ve birikmiş enerjinin yansıtıldığı bir alan olduğu için gülme sebe-

bidir. İnsanlar bir filmi izlerken bazı bilinçdışı psikolojik dinamiklerle hareket eder-

ler (Tarhan 2009). Günlük hayatta bireyi kısıtlayan ve engelleyen, istemese de yap-

mak zorunda bırakan pek çok husus, insanda tepkiyi ifade eden bir enerji birikimine 

---

76 

 

neden olmaktadır (Morreall 1997: 34). Baskı altında tutulmuş enerjinin, statik du-

rumdan  kurtarılması  ve  bilince  götürülmesi  rahatlamaya  ve  gülme  eylemine  yol 

açmaktadır (Şentürk 2010: 91). Recep İvedik, pek çok sahnede kendisiyle çatışan, 

kendisini yargılayan ya da yadırgayan kişilerle karşı karşıya gelir. Genellikle zengin, 

elit  ve  aydın  kesimden  olan  muhataplarının  karşısında  İvedik,  tek  başınadır.  Bu 

durum,  izleyici  üzerinde  baskı  oluşturur,  izleyicinin  eğitim  düzeyi,  gelir  durumu, 

toplumsal değer algısı ya da tecrübeleri bu baskıyı daha da arttırır. Diğer bir ifadeyle, 

“Bir halk kahramanı” sloganıyla sunulan Recep İvedik’in, anti entelektüel özellikleri 

ile kendisinden olmayanı küçük gören kitleye haddini bildirme çabaları izleyenler 

için gerginlik kaynağıdır, ancak bu gerginlik kısa süre sonra yerini rahatlamaya ve 

gülmeye bırakır. Örneğin; beş yıldızlı otelde, uygunsuz kıyafetiyle havuza girmeye 

gelen,  havuzdan  su  içen  Recep  İvedik’in  başına  bir  arı  musallat  olunca,  İvedik, 

değişik reflekslerle arıyı uzaklaştırmaya çalışır. Bu sırada Sibel’i havuza düşürünce, 

Sibel’in annesi, “Maymundan beş dakika önce doğmuş yaratık. Senin havuzda ne 

işin  var?  Sen  doğru  yalağa  git,  oradan  sulan”  diye  bağırır.  Bu  durum,  izleyiciler 

üzerinde ister istemez gerginlik yaratır. İzleyici, İvedik’in olay karşısında ne yapaca-

ğını merak etmekle birlikte onun hazırcevap bir tip olduğunu da bildiği için sahnenin 

devamını bekler. Filmin devamında İvedik, tatile uygun bir kıyafetle, Sibel ve anne-

sinin masasına gidip özür dileyerek, döner tabağı ikram eder. Et yemediğini söyleyen 

Sibel’e, “Ben yine de bırakayım. Belki hanım teyze yer. Belli ki gırtlağına düşkün” 

der.  Sibel’in  annesinin  kilosuyla  dalga  geçen  İvedik,  gergin  ortamı  yumuşatır  ve 

izleyenlerin gülme duygularını harekete geçirir.  

Sonuç 

Recep İvedik, Türk kültürünün taşıyıcılarından Karagöz’ün bıraktığı mirasın 

devamı olma özelliyle, günümüzde küresel bir tip haline gelmiştir. Bir diğer ifadeyle, 

nasıl ki Karagöz’de kendi halinde, sıradan, “küçük adam”ların, toplumdaki çarpık 

durumlar, ilişkiler, yozlaşmış sistem ve yaygınlaşan olumsuzluklar karşısındaki var 

oluş mücadeleleri ironik bir anlatımla sunuluyor (Eliuz 2008: 294-305) ve insanları 

güldürüyorsa,  Karagöz  tipini  canlı  tutan  kültür  ortamının  ortadan  kalkmasıyla  bu 

işlevi yeni tipler üstlenmeye başlamıştır. Başlangıçta bir televizyon kanalının kome-

di  programındaki  tiplerden  biri  iken,  bir  popüler  kültür  komiğine  dönüşen  Recep 

İvedik,  söz  konusu  tiplerden  biridir.  Ele  alınan  konulardaki  benzerliğin  yanı  sıra 

mizah tarzının ve şeklinin güncelliğini koruması, sözlü, yazılı ve sanal ortamlarda 

paylaşılarak aktarılması, geleneğin devamının sağlanması açısından önemlidir.  

Recep İvedik fenomeni / komiği ile bu fenomene / komiğe bağlı başlıca komik 

unsurlara  Türk  toplumunun  neden  güldüğünü  sorguladığımız  bu  çalışmada,  söz, 

hareket  ve  görüntü  komiğine  bağlı  unsurların,  gülme  teorilerinden  çoğunlukla 

“uyumsuzluk” ve “üstünlük” teorileriyle açılanabilen bir yapıyla gülmeye neden ol-

dukları,  izleyicide  rahatlamaya  yol  açarak  gülmeyi  meydana  getirdikleri  görül-

müştür. Bu durumun, Türk halk tiyatrosundaki mizahi unsurlar için de geçerli olması 

dikkat çekicidir (Türkmen, Fedakar 2009: 98-109). İvedik tipi, filmlerde kent toplu-

munun geneli tarafından benimsenmiş tüketim alışkanları, tatil ve eğlence anlayışı, 

ideal  beden  kurgusu,  spor  ve  sosyal  aktiviteler,  yeşil  alanların  beton  yığınlarıyla 

---