Xi. YÜZyilda tao-klarceti BÖlgesinde tüRK
Yüklə 424,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A.g.e.
- Nomands and their Neighbours in the Russian Steppe
- Türkler
- IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri
- The Slavonic Review
- Anatoian Studies
- The Georgian Chronicle The Period of Giorgi Lasha
XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti 719 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/5 Spring 2013 sona yaklaĢtığı bir dönemde ülkesi neredeyse Türk yurdu haline gelmiĢ ve kendisi sadece Kaheti ve Hereti bölgelerini idare eden bir kral konumuna düĢmüĢtü. 79
Ülke idaresinde pek te baĢarılı olamayan Kral Giorgi, 1089 yılında ülke yönetimini henüz 16 yaĢındaki enerjik oğlu David‟e bırakması için zorlandı. Kral David (1089-1125) tahta oturduğunda ülke büyük bir harabeye dönmüĢ ve birçok bölge konar-göçer Türklerin kontrolü altına girmiĢti. David iktidarının ilk yıllarında Kartli bölgesindeki Türk iskânını ve hâkimiyetini sona erdirip buralardan kaçıp dağlara sığınan Gürcü ahaliyi tekrar eski yerlerine döndürmek üzere harekete geçti. Bunun yanında Bizans ve Selçuklu modelinde güçlü ve merkeziyetçi bir devlet meydana getirmeyi amaçlayan David, ülkesini restore etmek ve geniĢletmek için hırslı ve istekli bir program takip etti. Bu sırada MelikĢah‟ın 1092 yılında ölümü Selçuklu devletinde iç karıĢlıklılara neden oldu. Selçuklular arasındaki taht kavgasından ve Haçlı Seferleri‟nin yarattığı kargaĢa ortamından faydalanmaya çalıĢan Kral David, Haçlıların Antakya ve Urfa‟yı ele geçirmesinin kendisine büyük bir avantaj sağlayacağını düĢünerek Selçuklulara karĢı harekete giriĢti. Kral, 1097‟de Selçuklulara ödediği haracı kesti, bu diplomatik dilde savaĢ ilanı demekti ama sultan bu meydan okumaya karĢı her hangi bir cevap vermedi. Ancak Kralda daha fazlasını yapmaya cesaret edemedi. Çünkü bunu yapabilecek kadar büyük bir orduya sahip değildi ve elindeki kuvvetler planlarını gerçekleĢtirmeye yetmiyordu. Kral, mevcut ordusu ile aynı anda hem kendisini korumayı, Ģehirleri ve kaleleri muhafaza etmeyi hem de bitmeyen savaĢları sürdürmeyi baĢaramazdı. Ayrıca bu eksikliklere ek olarak sadece savaĢ döneminde ordu gönderen eristavlar her defasında kraldan gönderecekleri kuvvetler karĢılığında yeni imtiyazlar talep ediyorlardı. Bu siyasi yapı içerisinde isteklerini gerçekleĢtirmeyeceğini anlayan Kral, Kuzey Kafkasya‟da toplanmaya baĢlayan ve XII. yüzyılın baĢından itibaren yavaĢ yavaĢ HristiyanlaĢan Kıpçak unsurlar ile temasa geçmeye karar verdi. Bu sırada David, 1104‟de Selçuklular ile giriĢtiği Ertsukhi savaĢını kazanarak Kaheti ve Hereti‟de kontrolünü sağladı. 80 Ardından Türklerin Gürcistan içlerine doğru sezonluk göçlerini durdurmaya çalıĢtı. 81
1090-1110 yıllarında Karadeniz‟in kuzeyindeki sahada Kıpçakların en kudretli oldukları devirde Kıpçak topluluklarının baĢında çok cesur ve kabiliyetli baĢbuğları vardı ve bunlar Bonyak (Benek), Tugorhan (Tugorkan) Altınapa (Altunopa) ve ġaruhan (Sharukan) idi. 82 1109 yıllarında Kıpçak baĢbuğlarının en kuvvetlisi olan Bonyak‟ın Kiev arazisindeki bir çarpıĢmadan ölmesi, ġaruhan ile Tugorhan‟ın sahneden çekilmeleri ve 1109, 1111, 1113 ve 1116 yıllarında Ruslar karĢısında alınan mağlubiyetler Kıpçak camiasının zayıflamasına da sebep oldu. 83 Bu sırada ġaruhan‟ın yerine geçen oğlu Atrak, 84 1095-1096 tarihleri arasında Kıpçakların bir kısmını kavimlerinden ayırarak 750 km. doğuya göç ettirip Osetlerin yanına yerleĢtirdi ve böylece Kıpçaklarla güney komĢuları Gürcüler arasında temaslar kaçınılmaz hale geldi. 1106„da Kral
79 Brosset, A.g.e., s.308,309; Lordkiphanizde, A.g.e, p.77,78; BerdzeniĢvili – CanaĢia, A.g.e., s.136; Tellioğlu, Türk- Gürcü İlişkileri, s.63; Allen, A.g.e., s.94. 80 Ertsukhi savaĢı hakkında bk., Metreveli, A.g.e., p.51-54. 81 Peter B. Golden, “Cumanica I: The Qıpcaqs in Georgia” Nomands and their Neighbours in the Russian Steppe,- Turks-Khazars and Qipchaqs- Variorum 2003, p.57,61; Alexander Mikaberidze, Conflict and Conquest in the Islamic
C.II., Ankara 2002, s.794; Brosset, A.g.e., s.319; Vryonis, A.g.e., p.284. 82
Sherbowitz-Wetzor, Cambridge, Massachusetts, 1953, p.179,183,196,203; Mustafa Safran, “ Kuman/Kıpçaklar”, Türkler, C.II., Ankara 2002 , s.788. 83
Çev.:Osman Karatay, Ötüken Yay., Ġstanbul 2012, s.290,291. 84 Gürcistan Kroniklerinde ifade edilen Sarıkan‟nın oğlu Atrak, Rus kaynaklarında geçen Saruhan‟ın oğlu Otrak ile aynı kiĢi olması muhtemeldir. Golden, “The Qıpcaqs in Georgia”, p.65. 720
Ömer SUBAŞI
David, ilk eĢinden boĢandıktan sonra Kıpçak reisi Atrak‟ın güzelliği ile ünlü kızı ile evlendi (1109- 1110). Bu evlilik vasıtası ile Kıpçaklar ile Gürcüler arasında yakın münasebetler kurulmuĢ oldu. 85
Bu dönemde yaklaĢık onbin kiĢiden oluĢan bir Türk birliği Trialet‟e geldi. Bu sırada Gürcü Kralı David maiyeti ile Naçarmagev‟den ayılarak Maslata bölgesine doğru yürüdü (1110). Burada yapılan savaĢı kaybeden Türkler, çadır ve yüklerini geride bırakarak bölgeden uzaklaĢtılar. Kral, savaĢın ardından ilerleyiĢine devam ederek Türklere karĢı taarruza geçti ve Tao bölgesinde bulunan Göçebe Türklere saldırarak büyük bir ganimet elde etti. Kral David 1115 senesinde, Türk akınları için çok önemli olan Rostof‟u aldı ve Türkleri kıĢlık karargâhlarından uzaklaĢmaya mecbur etti. Büyük bir Türk kitlesi, kıĢın Ģiddetine ve dağ mevzilerine güvenerek çadırları ile Olur, Tortum, Narman ve Artvin‟in Yusufeli ilçelerini içerisine alan Tao bölgesine gittiler. Kral askerlerine hazır olmaları doğrultusunda emir verdikten sonra kendisi Kutayis‟e gitti. Kral, 1116 Ģubatında Kartlilere ve Meshlere, anlaĢtıkları zamanda Artvin, ġavĢat, Ardanuç ve Borçka‟yı içerisine alan Klarceti‟ye gitmeleri doğrultusunda emir verdi. Ardından Kral belirledikleri zamanda, bulunduğu mevkiden ayrılarak Çoruh Nehri vadisinde ilerlemeye baĢladı ve devamında Mart 1116‟da Klarceti‟ye girdi ve burada bulunan Türk çadırlarına saldırdı. 86 Hatta bütün kuvvetlerini birleĢtirince daha da ilerleyerek Saltuk-Ġline girip Pasinler Ovası ve Kornifor Dağı‟na (Allahüekber) dağılan ve hiçbir önlem almayı düĢünmeyen Türklere saldırıp pek çoğunu öldürerek büyük bir katliam yaptı. Ardından Türklere ait olan atları, develeri, koyunları ve bütün mühimmatı alarak büyük miktarda ganimet ile bölgeden ayrılıp Çoruh Nehri boyundan geri çekildi. Kral 1116 seferi ile Tao ve Klarceti bölgesini Türklerin elinden almıĢ oldu. 87
Bu sırada Kıpçak baĢbuğu Atrak, Rus Knezi Vladimir Monomakh (1113-1125) 88 tarafından baskıya maruz kalınca 1118‟de damadı Kral David‟in daveti üzerine Gürcistan‟a gitmeye karar verdi. David‟in davetiyle ülkeye göç edenlerin sayısı kırk bin kiĢilik bir ordu çıkarabilecek boyuttaydı. 89 Önceden gelen beĢbin kiĢilik ordu ile birlikte Gürcistan‟daki Kıpçak aile sayısı kırk beĢ bine ulaĢtı ve bu ailelerin nüfusu takriben 200-225 bin kiĢi idi. 90 Bu göç harekâtı feodal Gürcistan tarihinin diplomatik-politik ve ekonomik olarak ivme kazanmasına sebep oldu. Kral, hem Kafkasya‟da Gürcü hâkimiyetini kurmak hem de ülke içerisinde yönetimini sağlamlaĢtırmak, ayrıca planladığı fetih ve geniĢlemeyi gerçekleĢtirebilmek için bu kırk bin ailenin oluĢturduğu askeri güce ihtiyacı vardı. 1118‟de Kral, kuzey Kafkasya‟dan gelerek yerleĢen ve ona devamlı olarak ihtiyaç duyduğu insan gücünü sağlayan Kıpçak ailelerinden aldığı yardım sayesinde Gürcistan ordusunu yeniden düzenledi. Her Kıpçak ailesinin Kral‟a hizmet için bir atlı asker göndermesine karĢılık, Kıpçaklara yazlık-kıĢlık olmak üzere yurtluklar verdi. Ayrıca bu ordu paralı asker değildi, Kral tarafından silah ve atlar tedarik edildikten sonra yerleĢmeleri ve göçebelik yapabilmeleri için güzel bölgeler verilmek suretiyle ödüllendirildi. Gürcistan içlerine yapılan bu Kıpçak harekatı, dönemin Ģartlarında muhteĢem bir nüfustu. Ayrıca savaĢçı Kıpçak kabilelerden
85 Akdes Nimet Kurat, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 2002,s.84; Zeki Velidi Togan, Umumî Türk Tarihi‟ne Giriş, Ġstanbul 1981, s. 200; A. Bruce Boswell, “ The Kipchak Turks”, The Slavonic Review, School of East European Studies,V. 6.No, (London-Jun., 1927 ), p.77; Kırzıoğlu, Kıpçaklar, s.112; Brosset, A.g.e., s.319; Muallâ Uydu Yücel, İlk Rus Yıllıklarında Göre Türkler, TTK. Yay., Ankara 2007, s.62,63;Andrew .C.S. Peacock, “Georgia and the Anatolian Turks in the 12th and 13 th Centuries” , Anatoian Studies, Vol.56 (2006), p.128; Peter B.Golden, “The Polovci Dikii” Nomands and their Neighbours in the Russian Steppe,- Turks-Khazars and Qipchaqs- Variorum 2003, p. 305; Alasania, A.g.m., s.793; Ahmet Gökbel, Kıpçak Türkleri, (Siyasi ve Dini Tarihi), Ötüken Yay., Ġstanbul 2000, s.65. 86 Brosset, A.g.e., s.317; The Georgian Chronicle The Period of Giorgi Lasha, p.16,17; Juansher's Concise History of the Georgians, p.110; Osman Turan, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Ötüken Yay., Ġstanbul 2004, s.23; Vryonis, A.g.e., p.284. 87 Michael Pereira, East of Trebizond, London, 1971, p.72; Allen, A.g.e., s.98. 88 The Russian Primary Chronicle: Laurentian Text, p.297. 89
90 Golden, “The Qıpcaqs in Georgia”, p.62; Alasania, A.g.m., s.794. Yüklə 424,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|