Xi. YÜZyilda tao-klarceti BÖlgesinde tüRK

XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti 

 

 

 

         707           

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 

Volume 8/5 Spring 2013 

oluĢturduğu bölgedir.

1

 Urartu dokümanlarına göre Diauehi bölgesinin yanında Katarza (Katarzene) 

bölgesi bulunmaktır. Sonraki dönemlerde kaleme alınmıĢ Ermeni ve Gürcü kaynaklarının ıĢığında, 

Javakheti‟nin  batısında,  Tayk-Tao‟nun  kuzeydoğusunda  Klarceti  bölgesinin  bulunduğu  tespit 

edilebilmektedir.

2

  Klasik  dönem  yazarları  tarafından  farklı  Ģekilde  ifade  edilen  Klarceti  ismi,  

Katarza  veya  Quturza‟dan  türediği  iddia  edilmektedir.  Tarihi  kaynaklarda  sıkça  isminden  söz 

ettiren  Klarceti  bölgesi;  Çoruh  Nehri‟nin  aĢağı  kesimlerinden,  Arsian  Dağları‟nın  batısından 

(Yanlızçam Dağları) ve oradan ġavĢat ve Nigal‟in güneyinden Karadeniz‟e kadar uzanan toprakları 

kapsamaktadır.

3

 Ardanuç, ġavĢat, Artvin (Nigal), Borçka (P‟orçxa-Bourzo), Murgul (Gür. Meruli-

Murguli;  Bizans  Morugoule)  ve  Mrit  (Gür.  Mereti-Merceti-Muratlı)

4

    gibi  vadiler  Klarceti‟nin 

sınırları içerisinde yer alır. Bölge geniĢ anlamda, Tayk‟ın güneyindeki Bolxa bölgesinden Moschi 

Dağları‟na  kadarki  coğrafyayı  kapsamaktadır.

5

  Anadolu‟nun  kuzeydoğusunda  bulunan  bölge, 

yüzyıllar  boyunca  Karadeniz‟in  kuzeyinden  gelerek  büyük  siyasi  değiĢikliklere  sebep  olan  göç 

kitlelerinin  Anadolu‟ya  giriĢ  yeri  olarak  kullanılmıĢtır.  Milattan  önceki  dönemlerde  Parnavazi 

sülalesi  sayesinde  siyasi  olarak  adından  bahsettirmeye  baĢlayan  bölgeye  sonraki  dönemlerde 

Romalılar, Sasaniler, Bizanslılar, Araplar ve Gürcüler gibi değiĢik topluluklar hükmetmiĢtir. Ancak 

XI. yüzyılın baĢından itibaren Anadolu‟da kendini hissettirmeye baĢlayan Türk akınları sayesinde 

bölgenin siyasi yapısı kalıcı olarak değiĢmeye baĢlamıĢtır. 

A: XI. Yüzyılda Türk Hâkimiyeti Öncesi Tao-Klarceti Bölgesinin Siyasi Yapısı  

X. yüzyılın son çeyreğinde Bizans tahtına geçen II. Basileios (976-1025), hâkimiyetinin ilk 

yıllarında baĢ gösteren büyük bir isyanla mücadele etmek zorunda kaldı. Ġmparator, 976-979 yılları 

arasındaki Skleros‟un isyanını ancak Khaldia (Khaldea-Haldik-GümüĢhane-Trabzon-Rize havalisi) 

Dükü Bardas Phokas ve Taik dükü David sayesinde bastırdı.

6

  Bu  isyandan  yaklaĢık  on  yıl  sonra 

                                                 

1

 Bölgenin tam olarak nereye yerleĢtirilmesi gerektiğine dair farklı görüĢler mevcuttur. Bunlar arasında; Yukarı Fırat ile 

Erzurum ve  çevresiyle  Güneybatı  Gürcistan arasına, Çoruh Havzası ile Fırat ırmağının kaynak kesimlerinin arasındaki 

bölgeye,  Erzurum-Erzincan  ovalarından  Doğu  Karadeniz  Dağları‟nın  eteklerine  kadar  uzanan  bölgeye,  Çoruh  kaynak 

bölgesindeki  Oltu  ve  civarına  veya  SarıkamıĢ‟la  AĢkale  arasındaki  bölgeye,  yerleĢtirilmesi  gerektiğine  dair  görüĢler 

vardır.    Ksenophon,  Anabasis  (Onbinlerin  Dönüşü),  Çev.:  Tanju  Gökçöl,  Ġstanbul  1998,  s.132-140;  David  Marshall 

Lang, Eski Halk ve Ülkeler, Gürcüler, Çev.: NeĢenur Domaniç, Ceylan Yay., Ġstanbul 1997, s.52; Süleyman Çiğdem, 

„„Urartu  Krallığı‟nın  Doğu  Karadeniz  ĠliĢkilerinde  Diauehi  Ülkesinin  Rolü‟‟,  Atatürk  Üniversitesi  Sosyal  Bilimler 

Enstitüsü  Dergisi,  Cilt:  IX,  Sayı  1,  Erzurum  2007,  s.96-97;    M.Diakonoff  –  S.M.Kashai,    Geographical  Namse 

According  to  Urartian  Texts,  Wiesbaden  1981,  p.48,49;  W.E.D.  Allen,  The  “March-Lands  of  Georgia”,    The 

Geographical Journal, VOl. 74, No. 2 (Aug. 1929), pp. 153. 

2

  Cyril  Toumanoff,    Studies  in  Christian  Caucasian  History,  Georgetown  University  Press,  Washington  1963, 

p.441,442. 

3

  Robert  H.  Hewsen,  The  Geography  of  Ananias  of  Sirak  (Asxarhac‟oyc‟),  The  Long  and  Short  Recensions, 

Wiesbadan 1992, p.134; Toumanoff, A.g.e

., p.439;Yukarı Ġberia‟nın devam eden toprakları Acampsis  (Chorokhi-Çoruh 

Havzası) olduğuna ve bu bölgelerinde ismi geçen Klarceti bölgesi olduğu hakkında bk., W.E.D. Allen, A History of The 

Georgian People, London 1932, p. 56

.

 

4

 Hewsen, The Geography of Ananias of Sirak, p. 65,210;  Heinrich Hübschmann, Die Altarmenischen Ortsnamen, 

Amsterdam 1969,  p. 359. 

5

 Robert H.Hewsen, Armenia A Historical Atlas,  The University of Chicago Press, Chicago 2001, p.61; M. Fahrettin 

Kırzıoğlu, Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları‟nda Kıpçaklar, TTK Yay., Ankara 1992, s.198; Yuri Siharulidze-Alexandre 

ManveliĢivli-  J.  GogebaĢvili-Tsate  BatsaĢi-Ġvane  CanavhiĢvili-Biçi  TezeliĢvili-Mihako  Tseretli-Mariam  Lortkipanidze, 

Trabzon‟dan Abhazya‟ya Doğu Karadeniz Haklarının Tarihi ve Kültürü, Çev.: Hayri Hayrioğlu, Sorun Yayınları, 

Ġstanbul 2005, s.97; Toumanoff, A.g.e., p.457,458, dip not 93. 

6

  Bu isyana karĢı bir hamle  yapmak isteyen Bizans Ġmparatoru, Taik‟li David‟den yardım istedi ve vereceği  yardımlar 

karĢılığında kendisine doğuda bir çok bölgeyi  vermeyi  taahhüt  etti. Asolik,  Histoire Universielle, (Étienne Asolik de 

Tarôn), Traduite de L‟Arménien at Annotée, Par Frédéric Macler, Livre III, Paris 1917, p.59,60; Skylitzes  ise bu olayı 

Ģöyle  anlatır;  Phokas  yardım toplamak için bütün hızıyla Ġberia‟ya gitti. Kendisini bir  ordu ile desteklemesini  istediği 

Ġberia hükümdarı David‟in yanına geldi. Khaldia Dükü olarak görev yaptığı dönemden beri Phokas‟a ile iyi iliĢkileri olan 

David  için  kolayca  kabul  edilebilirdi.  Bk.  John  Skylitzes,A  Synopsis  of  Byzantine  History,  811-1057,  (Introductıon, 

Text  And  NotesTranslated  ByJohn  Wortley),  Cambridge  Unıversıty  Press  2011,p.309,310;Mikhail  Psellos‟un 

Khronographia‟si, Çev.: IĢın Demirkent, Ankara 1992, s.8-11;Mehmet Tezcan, „„Selçuklu Fethi Öncesi II. Basileios‟un 

Ġberia  Seferleri  (1021-22)  Sırasında  Trabzon‟daki  Ġkameti  ve  Bu  Seferlerin  Türk  Fetihlerine  Tesirleri‟‟,Uluslararası 

---