Xi. YÜZyilda tao-klarceti BÖlgesinde tüRK

712                                                                       

 

 

    Ömer SUBAŞI 

 

Turkish Studies

 

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 

Volume 8/5 Spring 2013 

muhasara ettiği sırada kuvvetlerinden bir kısmının Bagrat‟tan ayrılarak Liparit‟in tarafına geçtiğini 

duyan Kral, kıĢ döneminde ġavĢat‟ı geçerek Kartli‟ye gitti. Bagrat‟ın bölgeden uzaklaĢmasını fırsat 

bilen Liparit, Kral‟ın kardeĢi Demetre‟yi Bizans‟tan ikinci defa getirttirdi ve krallığa yeniden bir 

anlaĢmazlık soktu.  Ancak Liparit, Kralın elinde rehine olarak bulunan oğlu Ġvane ‟ye karĢı Abuser 

ile kalesini Krala iade etti. GiriĢilen bu mücadelede Kahetlilere ek olarak Ermeni Kralı David ve 

adamları  ile  Liparit  güçlü  bir  müttefik  kuvvet  oluĢturdu.  Kral  Bagrat  ise  yardıma  gelen  üç  bin 

Varang  sayesinde  kuvvetlendirdiği  ordusu  ile  Liparit  ve  müttefiklerine  karĢı  Sasiret  ormanının 

giriĢinde yaptığı savaĢı kaybetti.

39

 

Kısa zaman sonra Kalmakh Eristavı

40

 Sula ve Ardanuç Eristavı Grigor ile içerisinde ġavĢat, 

Ardanuç,  Tukharis,  Kweli,  Samtskhe  ve  Tao  eristavlıklarınında  bulunduğu  Meskheti  bölgesi 

eristavları anlaĢarak Kral Bagrat‟ın ordusuna katıldılar.

41

 Bunu haber alan Liparit, müttefikleri olan 

Bizanslılar  ve  Ermenilerle  ani  bir  baskın  yaparak  Kral  Bagrat‟ı  kaçmaya  mecbur  etti.  SavaĢ 

sırasında  Kalmakh  Eristavı  Sula  ile  Ardanuç  Eristavı  Grigor  yakalandı.  Yine  aynı  savaĢta 

yakalanan ve Ardanuç‟u teslim etmesi için ölümle tehdit edilen Abuser oğlu Girgol buna razı oldu 

ve ardından Ardanuç ile çevresini Liparit‟e teslim etti.

42

 Mücadelenin bütün Ģiddetiyle devam ettiği 

bir sırada Bizans Ġmparatoru, Kral Bagrat ve Liparit‟e iliĢkilerini düzeltmeleri için ricada bulundu. 

Ġmparatorun teĢviki üzerine, Ġberia bölgesinin bu iki güçlü yöneticisi arasında bir anlaĢma yapıldı.  

AnlaĢmaya göre Abhazia ve bütün Ġberia‟nın yönetimi Bagrat‟a verilirken; Liparit‟e ise içerisinde 

Ardanuç ve ġavĢat gibi eristavlıkların bağlı bulunduğu Meskheti bölgesinin yöneticiliği verildi.

43

 

Liparit‟in  Ardanuç  ve  Kalmakh  hâkimiyetini  kuvvetlendirdiği  bir  sırada,  doğudan  Selçuklu 

Ģehzadeleri  Ġbrahim  Yınal  ve  KutalmıĢ,  büyük  bir  ordu  ile  Anadolu‟ya  yönelerek  Aras  Nehri‟ni 

takip  edip,  bu  doğrultuda  ilerleyerek  birkaç  kale  ve  müstahkem  mevki  fethettikten  sonra,  1048 

yılında  Basean  bölgesine  girdiler.  ġehzadeler,  yolları  üzerinde  Bizans  ordusunu  Karaz  (Arzen)  

denilen ve ticaretle uğraĢan ahalisinden dolayı çok zengin olan Ģehre çevirdiler.

44

 Daha sonra batıda 

Khaldia  themasına; 

45

  kuzeyde  Çoruh  Nehri  havzasına;  Sper  (Ġspir),  Taik  (Tao)  ve  ArĢarunik 

Kaleleri‟ne; güneyde Taron (MuĢ), HaĢteank ve Horzean‟a kadar ilerlediler. Sonra Sünik‟e kadar 

girip  ardından  Tercan‟ın  güneyindeki  Sımpat  Kalesi‟ni  zapt  ettikten  sonra  tekrardan  Karaz‟a 

yöneldiler.

46

  Selçuklar,  Karaz‟a  saldırdıktan  sonra  hiç  beklemedikleri  kadar  büyük  bir  direniĢle 

karĢılaĢtılar ve bu mücadele altı gün sürdü.

47

  Bu  sırada  üzerlerine  gelen  Selçuklu  güçlerine  karĢı 

                                                 

39

 Thomson, A.g.e.,p.292,293; Brosset, A.g.e., s.281,282; Allen, A.g.e., p.89. 

40

  Kalmakh  kalesi,  VIII.  yüzyılda  komĢuları  Syspiritis  (Ġspir)  Prensliğinin  nüfuzu  altında  Tao‟da  (Tayk)    yaĢadıkları 

dönemde  Bagratlılar  tarafından  inĢa  edilmiĢtir.    Kalmakh,  ġirak‟ın  konumlandırmasına  göre,    yalnız  yukarı  Tao‟daki 

Tortum‟un doğusunda Çoruh nehri vadisi ve Parhal Dağları yakınındaki bölge olan Asis‟pori veya Arseats‟p‟or de değil, 

Syspiritis‟in  (Ġspir)  yakın  çevresinde  yer  alması  muhtemeldir.  Toumanoff,  A.g.e.,    p.490,491;  Brosset,  A.g.e.,  s.  213; 

Grousset, A.g.e., s. 328.  

41

 Meskheti Bölgesi eristavlıkları için  bk. Allen, A.g.e., p.238. 

42

 Brosset, A.g.e., s.283. 

43

 Skylitzes, A.g.e., p.421; Vardan bu olayı kısaca Ģöyle aktarmaktadır;  Bu zamanlarda, Gürcistan kralı Georg‟dan sonra 

oğlu  Bagrat  geldi.  Gürcistan  prensi  Liparit  isyan  ederek  kralı  Aphazia‟nın  içlerine  kadar  kaçırdı  ve  kendisi  Ġmparator 

Mihail‟in rızası ile memleketini bir süre idare etti. Bk. Vardan, Türk Fütuhatı Tarihi, s.173. 

44

 Yınanç, A.g.e., s.47; Honigmann, A.g.e.,  s.178.  

45

Khaldia themasının merkezi Trabzon idi. Yınanç, A.g.e., s.32. 

46

 Aristakes, Aristakes De Lastivert, Recıt Des Malheurs De La Natiom Armenienne, p.58,59; Aristakes, Aristakes 

Lastivertc‟i‟s History, p.68; Mikhael  Attaleiates bu yaĢananları özetle Ģöyle aktarmaktadır; Oğuz Türkleri  (Nefthalit) 

yörenin bütün uluslarına büyük yiğitliklerini kanıtladıktan sonra  Ġberia/Gürcistan ile olan sınırlarındaki doğu bölgelerine 

yaklaĢtılar ve arazilerimizden, ellerinden geldiğince çoğuna, akınlar yaptılar. Bu halk sürekli olarak Rum ülkesine, büyük 

felaketlere yol açarak, akınlar yürüttü. Ġberia ülkesinin tümünde korkusuzca bir boydan öte yana at koĢturuyorlar, köyleri 

ve  kasabaları  talan  ediyorlar,  büyük  yerleĢimleri  yakıp  yıkıyorlar  ve  yörenin  altını  üstüne  getiriyorlardı.  Mikhael 

Attaleiates, Tarih, Çev.: Bilge Umar, Arkeoloji  ve  Sanat Yay., Ġstanbul 2008, s.55,56. 

47

  Skylitzes,  A.g.e.,p.424;  Smbat  Sparapet‟s  Chronicle,Trans.:  Robert  Bedrosian),  Long  Branch,  New  Jersey  2005, 

p.22;    Mateos,  Vekayi-Nâmesi,  s.86;  Xavier  Jacob,  Les  Turcs  Au  Moyen–Age,  TTK.  yay.,  Ankara  1990,  s.83,84; 

---