P
P
1
P
*
P
K
MC
E
e
F
M
L
D=AR
M
0
Q
Q
*
Q
e
Q
14.2- rasm.
MC
MR
bo`lganda foydani maksimallashtirish grafigi
247
1
Rasmda monopolistning o`rtacha daromad chizig`i bipor talabi
chizig`ini beradi. Mahsulot narxi shu mahsulot ishlab chiqarish hajmiga
bog`liq funktsiya. Grafikdan ko`rinib turibdiki, ishlab chiqarish hajmi
Q
*
ga teng bo`lganda chekli xarajat chekli daromadga teng bo`ladi. Talab
chizig`idan foydalanib mahsulot hajmi
Q
*
ga mos bo`lgan bir birlik
mahsulotning monopol narxi
P
*
ni aniqlaymiz. Ushbu
Q
*
ga teng
bo`lgan mahsulot hajmida foyda maksimal bo`lishini ko`rsatamiz.
Ma`lumki, raqobatlashgan bozorda muvozanatlik
E
nuqtada erishiladi.
Grafikda
E
nuqta muvozanat nuqta va unga mos keladigan ishlab
chiqarish hajmi
Q
e
va narx
P
e
.
Faraz qilaylik, monopolist ishlab chiqargan mahsulot miqdori
Q
1
bo`lsin va u
Q*
dan kichik
Q
Q
*
, bu holatga mos keladigan narx
P
1
ham
P
*
dan yuqori va chekli daromad chekli xarajatdan katta
MR
MC
.
Monopolist mahsulot hajmini
Q
1
dan oshirsa, u har bir birlik
qo`shimcha ishlab chiqargan mahsuloti uchun
MR
MC
ga teng bo`lgan
qo`shimcha foyda olishi mumkin, ya`ni u o`zining umumiy daromadini
oshirishi mumkin. Monopolist mahsulot hajmini oshirib, umumiy foydani
oshirishi mumkin to mahsulot hajmi
Q*
ga teng bo`lgunga qadar, mahsulot
hajmi
Q*
ga teng bo`lganda, keyingi qo`shimcha bir birlik ishlab
chiqarilgan mahsulotdan tushadigan daromad nolga teng, nima uchun
deganda
MR
MC
bo`ladi. Shuning uchun ham ishlab chiqarish hajmi
Q
1
ga teng bo`lganda monopolistning umumiy foydasi rasmdagi shtrixlangan
FKM
sohaga teng bo`lgan miqdorga kamayadi. Monopolist uchun
Q
2
miqdorda mahsulot ishlab chiqarish ham uning umumiy foydasini
kamaytiradi.
Q
2
hajmda chekli xarajatlar chekli daromadlardan yuqori
MC
MR
. Agar monopolist ishlab chiqarish hajmini
Q
2
ga nisbatan
kamaytirsa, u o`zining umumiy foydasini
MC
MR
miqdorga oshirgan
bo`lardi. Monopolist mahsulot hajmini
Q
2
dan
Q*
ga qadar qisqartirishi
natijasida umumiy foydani
MEL
shtrixlangan soha miqdorida oshirishi
mumkin.
Q*
hajmdan keyin mahsulot hajmini qo`shimcha birlikka
248
qisqartirilishi umumiy foydani oshirmaydi (
MC
MR
bo`ladi). Rasmda
Q
0
bilan
Q*
va
MC
hamda
MR
chiziqlar oralig`idagi soha
monopolistik tomonidan kam miqdorda mahsulot ishlab chiqarib o`ta
yuqori narxda sotish munosabati bilan yo`qotiladigan foydani ifodalasa,
mahsulot hajmi
Q*
dan katta bo`lgandagi va
MC
bilan
MR
oralig`idagi
soha nihoyatda ko`p mahsulot ishlab chiqarib
Q
Q
*
, past narxlarda
sotilishi natijasida yo`qotiladigan foydani ifodalaydi.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi
Q*
foydani maksimal qiladigan
hajm ekanligini matematik nuqtai nazardan ham ko`rsatish mumkin.
Umumiy foydani
bilan belgilasak
Q
TR
Q
TC
Q
, va bu
munosabatdan
Q
bo`yicha hosila olib, uni nolga tenglashtirib echamiz:
d
dQ
dR
dC
dQ
dQ
0.
Bu yerda
dR
MR
dQ
dC
MC
dQ
bo`lgani uchun ham foydani
maksimallashtirish sharti
MR
MC
0 yoki
MR
MC
bo`ladi.
Misol 1
. Quyidagi ko`rinishdagi xarajatlar funktsiyasi berilgan
bo`lsin
TC
Q
80
Q
2
, o`zgarmas xarajat
TFC
80 so`m, o`rtacha
xarajat esa
ATC
80
Q
Q
bo`ladi.
Talab
funktsiyasi
quyidagicha
berilgan bo`lsin:
Q
60
P
(
Q
) yoki
P
(
Q
)
60
Q
.
U holda daromad:
aniqlanadi.
TR
(
Q
)
Q
P
(
Q
)
60
Q
Q
2
ko`rinishda
Chekli daromad:
MR
TR
60
2
Q
Q
Chekli xarajat:
MC
TC
Q
2
Q
.
Maksimallik shartiga ko`ra
MC
MR
dan 2
Q
60
2
Q
bu
tenglikdan aniqlash mumkinki,
Q
*
15 bo`lganda foyda maksimal
miqdorga ega bo`ladi. Mahsulot narxi
Umumiy foyda:
Q
*
15 da
P
45 so`mga teng.
Q
TR
(
Q
)
TC
(
Q
)
P
Q
TC
(
Q
)
45
15
305
370
so`m.
.
va
249
Faraz qilaylik, monopolist
Q
*
15
birlik mahsulot o`rniga
Q
16
birlik ishlab chiqardi deylik. Hisob-kitoblar natijasida quyidagilarni
aniqlaymiz.
TC
80
Q
2
80
256
336,
P
44,
TR
44
16
704, foyda
(16)
704
336
368
so`m.
Demak, monopolist mahsulot hajmini maksimal foyda beradigan
hajm 15 birlikdan oshirsa, ya`ni 16 birlik ishlab chiqarsa uning foydasi 2
so`mga kamayadi.
Xuddi shunday monopolist ishlab chiqarish hajmini 15 birlikdan 14
birlikka kamaytirsa, narx ko`tarilib 46 so`m bo`ladi va umumiy foyda 370
so`mdan 368 so`mga kamayadi. Demak, bunday holni tushungan
monopolist mahsulot ishlab chiqarishda bu qoidaga amal qiladi.
14.3.
Monopol sharoitda narx belgilash va monopol
hokimiyati ko`rsatkichi
Biz ko`rdikki, monopol bozorda narx chekli daromaddan yuqori
bo`ladi
P
MR
. Chekli daromad
MR
ni quyidagicha o`zgartirib
yozamiz:
MR
R
Q
P
Q
Q
(1)
P
Q
Q
- bu qo`shimcha bir birlik mahsulot ishlab chiqarish
natijasida olingan qo`shimcha daromad bo`lib, u ikki xususiyatga ega. (1) -
tenglikni quyidagicha yozish mumkin:
MR
P
Q
P
Q
Q
P
P
(2)
Q
Q
Q
1)
Bir birlik qo`shimcha mahsulot ishlab chiqarib
Q
1
, uni
P
narxda sotganimizda
(
Q=0
);
P
(1)
P
narxga teng bo`lgan daromad olamiz
2)
Monopol firma mahsulotiga bo`lgan talab chizig`i pastga yotiq
bo`lgani uchun qo`shimcha bir birlik mahsulot ishlab chiqarib, uni
250
p
p
E
E
E
E
D
D
D
P
D
P
sotilishi, narxni kichik miqdorga kamaytiradi (
Q
- qo`shimcha birlik
mahsulot ishlab chiqarib sotish natijasida narx qancha miqdorga
kamayishini ko`rsatadi) va bu barcha sotilgan mahsulotdan tushgan
daromadni kamaytiradi (ya`ni
Q
P
Q
- daromadning o`zgarishi). Demak,
MR
P
Q
P
Q
P
va bu yerda
Q
talab chizig`i manfiy yotiqlikka ega
bo`lgani uchun chekli daromad narx
P
dan kichik bo`lishi kerak (nima
P
uchun deganda
Q
manfiy).
Endi chekli daromad bilan talab chizig`i yotiqligi o`rtasidagi
bog`liqlikni chekli daromad bilan narxga ko`ra talab elastikligi
koeffitsienti o`rtasidagi bog`liqlikka aylantiramiz. Ma`lumki, talabning
narxga ko`ra elastiklik koeffitsienti
E
D
P
Q
P
P
p
Q
P
, bundan
Q
Q
E
D
, bu munosabatni chekli
daromad tenglamasi (3) ga qo`ysak quyidagini olamiz
MR
P
Q
P
Q
E
D
P
P
1
p
MR
P
P
1
p
(4)
(4)
- tenglama chekli daromadni har qanday ishlab chiqarish hajmida
tovar narxidan va talabning narxga ko`ra elastikligidan bog`liq ekanligini
ko`rsatadi. Ikkinchidan,
MR
P
ekanligini ham ko`rsatadi.
Firmaning maqsadi foydani maksimallashtirish bo`lgani uchun biz
chekli daromadni chekli xarajatga tenglashtirib yozamiz:
MR
P
P
1
MC
p
, yoki
P
MC
1
p
(5)
Ushbu formula monopol narx belgilashda «Bosh barmoq» qoidasi
nomi bilan yuritiladi (esdan chiqarmaslik kerak
E
0
, demak (5)-
ifodaning o`ng tomoni har doim musbat). (5)-tenglamaning chap
P
MC
tomonidagi ifoda
P
narxning chekli xarajatdan qanchalik yuqori
,
251
p
ekanligini, narxga nisbatan foiz hisobida ko`rsatadi va bu farq teskari
olingan manfiy elastiklik koeffitsientiga teng.
P
MC
(5)
tenglikni narxga bog`liq holda ham yozish mumkin:
1
.
E
D
p
Masalan elastiklik
E
D
5
bo`lganda va chekli xarajat
MC
30
bo`lganda,
mahsulot narxi
P
30
37,5
so`m bo`ladi.
1
1
5
Raqobatlashgan bozorda
P
MC
bo`lganini ko`rgan edik.
Monopolist narxni chekli xarajatdan yuqori belgilaydi
P
MC
va bu
farq miqdor bo`yicha talab elastikligiga teskari proportsional bo`ladi (5).
(5)-tenglamadan shunday xulosa kelib chiqadiki, agar talabning narx
bo`yicha elastikligi qancha yuqori bo`lsa, mahsulot narxi shuncha chekli
xarajatga (
MC
ga) yaqinlashadi. Narx qanchalik chekli xarajatga yaqin
bo`lsa, monopol bozor raqobatlashgan bozorga shunchalik yaqin bo`ladi.
Demak, talab yuqori darajada elastik bo`lsa, monopolist oladigan
qo`shimcha foyda shuncha kichik bo`ladi.
Monopol hokimiyat ko`rsatkichi.
Raqobatlashgan bozorda narx
chekli xarajatga teng bo`lishi, maksimal foyda olishning zaruriy sharti edi.
Monopol bozorda narx chekli xarajatdan yuqori belgilanadi
P
MC
.
Ana shu farq
MC
P
, ya`ni foydani maksimallashtiradigan narx bilan
chekli xarajat o`rtasidagi farq monopol hokimiyatni o`lchash usuli bo`lishi
mumkin. Monopol hokimiyatni xuddi ushbu usulda aniqlashni 1934 yilda
iqtisodchi olim Abba Lerner tomonidan taklif qilinganligi uchun, bu
ko`rsatgich Lernerning monopol ko`rsatkichi degan nomni olgan
L
P
m
MC
P
m
1
D
,
bu yerda:
L
- monopol hokimiyatning Lerner
p
indeksi;
P
m
- monopol narx;
MC
- chekli xarajat;
D
p
- talabning
narxga ko`ra elastikligi. Masalan, benzinga
talabning narx bo`yicha
1
E
E
252
2
3
n
1
2
p
1
2
elastikligi -5 bo`lsa,
1
1
0,2.
Benzin sotuvchi firmaning
D
5
monopol hokimiyati 0,2 ga teng.
Shuni ta`kidlash kerakki, yuqori monopol hokimiyat yuqori foyda
olishni kafolatlamaydi. Foyda o`rtacha xarajatning narxga bo`lgan
nisbatiga bog`liq. Agar ikki firmadan birinchisining monopol hokimiyati,
ikkinchi firmanikiga ko`ra yuqori bo`lsa va birinchi firmaning o`rtacha
xarajati juda yuqori bo`lsa, uning oladigan foydasi ikkinchi firma
foydasidan kichik bo`ladi. YUqoridagi tenglama ko`rsatadiki, talab
qanchalik elastik bo`lmasa, shunchalik monopol hokimiyat yuqori. Demak,
monopol hokimiyatning kelib chiqish sababi, talab elastikligidadir.
Amaliyotda chekli xarajatni hisoblash qiyin bo`lgani uchun, uni
o`rtacha xarajat bilan almashtiradi. Bu holda formula quyidagi ko`rinishni
oladi:
L
P
AC
.
P
Agar biz ifodaning surat va maxrajini
Q
ga ko`paytirsak, maxrajda
umumiy daromadni, suratda foydani olamiz:
L
P
AC
Q
P
Q
.
TR
Shunday
qilib,
Lerner
ko`rsatkichi
yuqori
foyda
olishni
monopoliyaning dalolati ekanligini ko`rsatadi.
Monopol hokimiyatni xarakterlash uchun bozorni markazlashuv
darajasi ko`rsatkichidan ham foydalaniladi. Bu ko`rsatkich birinchi bo`lib
Xerfindal-Xirshman tomonidan tavsiya etilgani uchun, u Xerfindal-
Xirshman indeksi deb yuritiladi.
Bu indeks korxonalarning bozordagi ulushlari yig`indisi sifatida
qaraladi va qaysi firmaning bozordagi ulushi yuqori bo`lsa, u firma
bozorda monopol hokimiyatiga ega bo`lishi mumkin yoki shunday
imkoniyat mavjud deb qaraladi. Firmalar bozordagi ulushiga ko`ra
tartiblashtiriladi.
I
2
S
2
S
2
...
S
2
, bu yerda:
I
- Xerfindal-
Xirshman indeksi;
S
2
- bozorda eng katta ulushga ega bo`lgan firma;
S
2
-
undan keyingi kattalikdagi ulushga ega firma va hokazo;
ulushga ega bo`lgan firma.
n
-eng kichik
E
S
S
253
1
P
D
MC
A
P
m
P
e
E
C
AR
B
MR
0
Q
m
Q
е
Q
Agar tarmoqda yagona firma bo`lib, uning mahsuloti tarmoq
mahsulotini tashkil qilsa,
S
2
=100% bo`ladi va bunday hol sof monopoliya
bo`ladi, ya`ni Xerfindal-Xirshman indeksi
I
10000
ga tengdir.
Masalan, AQSh da Xerfindal-Xirshman indeksi
I
1800 dan
oshgan tarmoqlar, monopol tarmoqlarga kiradi. Yuqoridagi indeksdan
monopoliyaga qarshi olib boriladigan faoliyatda foydalaniladi. Bozorning
katta qismini bir necha firmalar tomonidan egallab olinish holatiga
bozorning markazlashuvi
(kontsentratsiya rinka) deyiladi.
14.4.
Monopol hokimiyat va jamiyat farovonligi
Monopol hokimiyatda narx chekli xarajatdan yuqori bo`ladi.
Monopol hokimiyatda narx oshadi, ishlab chiqarish hajmi kamayadi,
natijada bu firmaning daromadini oshishiga va iste`molchilar turmush
darajasining pasayishiga olib kelishi mumkin. Iste`molchilar va ishlab
chiqaruvchilar
ortiqchalarini
monopol
va
raqobatlashgan
bozor
sharoitlarida qaraymiz (14.3-rasm).
14.3-rasm. Monopol hokimiyatidan olinadigan zararni
ifodalovchi grafik
254
Raqobatlashgan bozordagi ishlab chiqaruvchilar va monopol ishlab
chiqarishning chekli xarajatlari
MC
bir xil deb faraz qilaylik. 14.3-
rasmda monopolistning o`rtacha va chekli daromadlar chiziqlari
va chekli xarajatlari chizig`i ko`rsatilgan.
AR
,
MR
Ma`lumki, monopolist o`z foydasini
MC
MR
bo`lishini (V nuqta)
ta`minlaydigan
ishlab
chiqarish
hajmida
maksimallashtiradi.
Monopolistning optimal ishlab chiqarish hajmi
Q
m
ga va u belgilaydigan
narx
P
m
ga teng.
Raqobatlashgan bozorda
P
MC
bo`lgandagi ishlab chiqarish hajmi
maksimal foydani ta`minlaydi va talab chizig`i (14.3-rasmda bu o`rtacha
daromad
AR
chizig`i) bilan taklif chizig`i (14.3-rasmda
MC
chizig`i)
kesishgan nuqta
E
da muvozanat narx
P
e
va muvozanat ishlab chiqarish
hajmi
Q
e
aniqlanadi.
Monopol narxda iste`molchilar kamroq mahsulot sotib oladilar.
Mahsulotni monopol narxda sotib olgan xaridorlar o`zlarining iste`mol
ortiqchasining ma`lum qismini yo`qotadi, bu yo`qotish 4-rasmda
P
e
P
m
AC
to`g`ri to`rtburchak yuzasiga teng. Mahsulotni
P
e
narxda sotib olishni
xohlagan, lekin
P
m
narxda sotib olaolmagan iste`molchilar ham, iste`mol
ortiqchasining qismini yo`qotadi, 14-3-rasmda bu yo`qotish
AEC
uchburchak yuzasiga teng. Iste`molchilarning iste`mol ortiqchasining
umumiy yo`qotishi
P
e
P
m
AC
to`rtburchak yuzi bilan
AEB
uchburchak
yuzi yig`indisiga teng. Ishlab chiqaruvchi esa mahsulotni yuqori
P
m
narxda sotib
P
e
P
m
AC
to`rtburchak yuzi bilan ifodalangan foydani oladi,
ammo, shu bilan birga u ishlab chiqarish ortiqchasining
BCE
uchburchak
yuzasiga teng bo`lgan qismini yo`qotadi, ya`ni u qo`shimcha
Q
e
Q
m
birlik mahsulot ishlab chiqarib, uni
qo`shimcha foydasini yo`qotadi.
P
e
narxda sotib olish mumkin bo`lgan
255
Shunday qilib, ishlab chiqaruvchining umumiy foydasi
P
e
P
m
AC
to`rt to`rtburchak yuzidan,
BCE
uchburchak yuzasini ayirmasiga teng.
Endi ishlab chiqaruvchining umumiy foydasidan iste`molchi yo`qotgan
iste`mol ortiqchasini ayirsak
ABE
AEC
BCE
,
ABE
uchburchak
yuzasiga teng bo`lgan sof yo`qotishni olamiz. Bu sof yo`qotish, monopol
hokimiyatidan kelib chiqadi.
ABE
uchburchak yuzasiga teng sof yo`qotish monopoliyaning
―o`lik yuki‖ bo`lib, u jamiyatning yo`qotishi yoki jamiyatning
monopoliyadan ko`radigan zararini ifodalaydi.
Monopol firma o`z monopoliyasini saqlab qolish uchun, boshqa
firmalarni tarmoqga kirishga to`siqlar yaratish uchun yana xarajatlar qilsa,
u bu bilan jamiyat yo`qotishlarini yanada oshirishi mumkin.
14.5.
Monopol narxga soliqlarning ta`siri
Yuqorida ko`rgan edikki, raqobatlashgan bozorda bir birlik
mahsulotga qo`yilgan soliq mahsulotning bozor narxini soliq miqdoriga
nisbatan kichikroq miqdorga o`zgartiradi va bu soliq yuki ham
iste`molchiga, ham sotuvchiga taqsimlanadi. Monopol bozorda soliq
qo`yilganda, mahsulot narxi soliq miqdoridan ko`proq miqdorga ham
oshishi mumkin.
Faraz qilaylik, monopol bozorda har bir birlik mahsulot soliqqa
tortiladi. Soliq miqdori
t
so`mga teng va monopolist sotilgan har birlik
mahsulot uchun davlatga
t
so`m soliq to`laydi. Demak, firmaning
o`rtacha va chekli xarajatlari
t
so`mga oshadi. Agar firmaning
boshlang`ich chekli xarajati
MC
bo`lsa, soliqqa tortilgandan keyingi chekli
xarajati quyidagicha bo`ladi. Grafikda soliq xisobiga o`zgargan chekli
xarajat chizig`i
MC
t
boshlang`ich chekli xarajat chizig`ini
t
miqdorga
yuqoriga siljitish orqali hosil qilindi (14.4-rasm). Natijada
MC
t
chizig`i
chekli daromad chizig`ini, yangi
B
1
nuqtada kesib o`tadi. Biz soliqga
tortilmagan vaqtdagi ishlab chiqarish hajmi
Q
0
va narx
P
0
ni va soliqga
tortilgandan keyingi ishlab chiqarish hajmi
Q
1
va narx
P
1
larni olamiz.
256
E
D
p
P
P
1
P
0
t
B
1
MC
t
t
B
0
MC
t
=MC+t
MC
D=AR
MR
0
Q
1
Q
0
Q
14.4-rasm. Monopol tovar narxiga soliqning ta`siri
Chekli xarajat chizig`ini yuqoriga siljishi ishlab chiqarish hajmini
Q
0
dan
Q
1
gacha pasaytiradi, narxni
P
0
dan
P
1
ga ko`taradi. 14.4-rasmdagi
grafikdan ko`rinib turibdiki, narxning o`sishi soliq miqdoridan katta
P
t
.
Buning sababi, monopol bozorda narxning chekli xarajatga nisbati
P
1
MC
P
P
.
talabning elastikligiga bog`liq.
MC
1
1
,
E
p
Masalan,
D
2
bo`lsa, monopol narx formulasiga ko`ra, soliq
t
ga teng bo`lganda
P
MC
t
1
1
2
2
MC
t
2
MC
2
t
. Narx
soliq miqdoriga nisbatan ikki barobar ortadi.
Qisqa xulosalar
Sof monopoliya
- bu bitta sotuvchi va ko`p xaridorlar qatnashgan
bozor, yoki o`rnini bosadigan tovar bo`lmagan tovarni sotadigan yagona
sotuvchi bo`lgan bozor vaziyati, yoki tarmoqda yagona hukmron firma
bo`lib, firmaning ishlab chiqarish va sotish chegarasi tarmoq chegarasiga
teng bo`lgan bozor.
E
257
E
2
3
n
D
.
1
Oligopoliya
- bu bozor tizimida biror bir tovarni sotishda cheklangan
firmalar hukmronlik qiladi.
Monopol raqobat bozori
to`liq raqobatlashmagan bo`lib, unda
qatnashadigan firmalar soni ko`p bo`lib, ularning har biri o`z tovarlari
narxini ma`lum chegarada nazorat qiladi, ya`ni ular kichik bo`lsa ham
monopol hokimiyatga ega.
Monopsoniya
- xaridor bitta bo`lib, sotuvchilar ko`p bo`lgan bozor.
Monopol hokimiyatda narx chekli xarajatdan yuqori bo`ladi.
Monopol hokimiyatda narx oshadi, ishlab chiqarish hajmi kamayadi,
natijada bu firmaning daromadini oshishiga va iste`molchilar turmush
darajasining pasayishiga olib keladi.
Raqobatlashgan bozorda firma maksimal foyda oladi, agar u chekli
daromad chekli xarajatga teng holatni ta`minlaydigan hajmda mahsulot
ishlab chiqarsa,
MR
MC
.
Bunday mahsulot hajmi optimal bo`ladi.
Monopolist ham shu optimal ishlab chiqarish shartiga amal qilishi kerak
bo`ladi. Sof monopolist tovariga bo`lgan talab ham bozor talabi
hisoblanadi. Monopolist o`z tovari narxini oshirsa unga talab kamayadi va
aksincha, monopolist tovar narxini tushirsa unga talab ortadi.
Monopol hokimiyatni xuddi ushbu usulda aniqlashni 1934 yilda
iqtisodchi olim Abba Lerner tomonidan taklif qilinganligi uchun, bu
ko`rsatgich Lernerning monopol ko`rsatkichi degan nomni olgan
L
P
m
MC
1
P
m
p
Monopol hokimiyatni xarakterlash uchun bozorni markazlashuv darajasi
ko`rsatkichidan ham foydalaniladi. Bu ko`rsatkich birinchi bo`lib
Xerfindal-Xirshman tomonidan tavsiya etilgani uchun, u Xerfindal-
Xirshman indeksi deb yuritiladi.
Bu indeks korxonalarning bozordagi ulushlari yig`indisi sifatida
qaraladi va qaysi firmaning bozordagi ulushi yuqori bo`lsa, u firma
bozorda monopol hokimiyatiga ega bo`lishi mumkin yoki shunday
imkoniyat mavjud deb qaraladi. Firmalar bozordagi ulushiga ko`ra
tartiblashtiriladi:
I
2
S
2
S
2
...
S
2
.
S
258
Nazorat va muhokama uchun savollar
1.
Bozor turlari qanday aniqlanadi?
2.
Raqobatlashmagan bozorlarda narx va ishlab chiqarish hajmi
qanday aniqlanadi?
3.
Sof monopoliya deganda nimani tushunasiz?
4.
Raqobatlashgan monopol bozor xususiyatlari nimalardan iborat?
5.
Litsenziya, patent, mualliflik huquqi raqobatga qanday ta`sir
ko`rsatadi?
6.
Monopoliyaning jamiyat uchun foydali va zararli tomonlarini
izohlab bering.
7.
Bozor hokimiyati deganda nimani tushunasiz?
8.
Monopol narxga soliq qanday ta`sir ko`rsatadi?
9.
Lernerning monopol ko`rsatkichi.
10.
Xerfendal-Xirshman indeksi nimani ifodalaydi.
11.
Monopol sharoitda narx qanday aniqlanadi?
Asosiy adabiyotlar ro`yxati
1.
Campbell R. McConnel, Stanley L. Brue, Sean M. Flynn.
Microeconomics: Principles, Problems and Policies. -19 th ed. – New
York. The McGraw-Hill Companies, Inc., 2015. P. 604.
2.
Аддреу ас-Колелл и др. икроэкономическая теория.
Учебник. – .: Дело и Сервис, 2016. - 630 стр.
3.
Тарануха .В. икроэкономика. Учебник. – .: Дело и
Сервис, 2011. - 580 стр.
4.
Пиндайк Р., Рубинфильд Д. икрэкономика. / Пер. с англ. –
СПб.: Питер, 2011. - с. 608.
5.
Нуриев Р. . Курс микроэкономики: учебник/ 2-е изд. – .:
Норма, 2012. - с. 576.
6.
Sаlimov B.T., Muхitdinovа U.S., Mustаfаkulov Sh.I., Sаlimov
B.B. Mikroiqtisodiyot. Dаrslik. – T.: TDIU, 2005. - 230 b.
Dostları ilə paylaş: |