Xülasə Cari tədqiqat iĢinin əsas məqsədi kredit təĢkilatlarının tənzimlənməsi təcrübəsinin
Yüklə 160,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 1. Makroprudensial və mikroprudensial siyasət arasında fundamental fərqlər Makroprudensial Mikroprudensial
- Fərqli məqsədlər
- Maliyyə institutları arasında korrelyasiyalar və bağlılıqlar
- Cədvəl 2. Makroprudensial siyasət çərçivəsində tənzimlənmənin həyata keçirilməsi üzrə komponenti Məqsəd
- Şəkil 1. İqtisadi tsikl və makroprudensial alətlər
- Leverec
- Cədvəl 3. Makro və mikroprudensial siyasət alətləri Mənbə
- Mikroprudensial siyasət alətləri
- Makroprudensial siyasət alətləri
- Max (KA) = (73.4/QSF)*(12+(KAƏ-12)/1.5) 16 (1)
- Min (KAƏ) = 12 + 1.5*(KA*QSF/73.4)-12) (2)
- Cədvəl 4. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən kommersiya bankları haqqında bəzi məlumatlar (
- Max (KA) = (16.8/MSAKD)*(12+(KAƏ-12)/1.5) 17 (3)
- Şəkil 2. Faktiki və ehtimal olunan maksimal kredit artımı
- Min (KAƏ) = 12 + 1.5*(KA* MSAKD /16.8)-12) 18 (4)
- Şəkil 3. Kapital adekvatlığı üzrə hesablanmış nəticələr, %-lə
| 73
Makro və mikroprudensial tənzimləmə siyasəti: məqsəd və alətlər Asim Zülfüqarov 74
Cari tədqiqat iĢinin əsas məqsədi kredit təĢkilatlarının tənzimlənməsi təcrübəsinin icmallaĢdırılması, sistem risklərinin tənzimlənməsi üzrə mikro və makroprudensial siyasət alətləri və komponentlərdən istifadənin təhlili və Azərbaycan kontekstində bu təcrübədən faydalanma imkanlarının qiymətləndirilməsindən ibarətdir. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, mikro və makroprudensial siyasət və alətlər preventiv rol oynayaraq maliyyə sisteminin ümumi stabilliyinin qorunmasına xidmət edir. Eyni zamanda stress testləĢdirmə və erkən xəbərdarlıq kimi analitik üsulların istifadəsi isə bütün sistemin maliyyə vəziyyətini daha dolğun qiymətləndirməyə imkan verir. Bununla belə, mikro və makroprudensial siyasətin ölkə iqtisadiyyatına və yerli bank sektoruna uyğunlaĢdırmaqla istifadəsi zəruridir.
Abstract The aim of this research is to survey the practices for regulation of lending institutions, to review the micro and macroprudential policy tools and components that are used for regulation of systematic risks and to assess the possibility to apply this experience in Azerbaijan. Recent academic research shows that micro and macroprudential policy should be applied in tandem. These kind of tools and policies play a preventive role and ensure the stability of the financial system. Application of such analytical tools as stress-testing and early warning system will ensure more in depth and broad assessment of the situation in financial markets. Moreover, micro and macroprudential policy should be applied with caution to be fine-tuned to the specifics of the local economic system and banking sector. Açar sözlər: mikroprudensial, makroprudensial, sistem riskləri Key words: microprudential, macroprudential, sistem risks Müəllifin e-mail ünvanı: Asim_Zulfuqarov@cbar.a 75
GiriĢ …………………………………………………………………………………76 1.
Makroprudensial siyasət çərçivəsi: xarici təcrübə ………………………......76 2.
Makro və mikroprudensial siyasət fərqləri ………………......…………….77 3.
……………………………………………………………80 4.
Makroprudensial siyasətin analitik üsulları: metodologiya…………………. 81 5.
Qiymətləndirmə …………………………………………………………….. 83 Nəticə
…………………………………………………………………………86 Ədəbiyyat …………………………………………………………………………..87
76
Müasir dövrdə kredit təĢkilatlarının tənzimlənməsi siyasəti beynəlxalq aləmdə geniĢ müzakirə edilir. 2006-2008-ci illərdə baĢ vermiĢ qlobal maliyyə böhranı prudensial tənzimlənmə siyasətinin diqqətlə nəzərdən keçirilməsinin zəruriliyini artırmıĢdır. ĠnkiĢaf etməkdə olan ölkələrdə də makroprudensial siyasət alətlərindən istifadə aktualdır. Belə ki, bu ölkələrdə fəaliyyət göstərən kredit təĢkilatları likvidlik və bazar risklərinə daha həssasdırlar. Bu baxımdan makro və mikro alətlərin detallı qiymətləndirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Makroprudensial siyasət sistem risklərinin minimallaĢdırılması üzrə preventiv tədbirlər kompleksi olmaqla maliyyə sisteminin ümumi sabitliyinin qiymətləndirilməsini əhatə edir. Bu siyasət çərçivəsində bank sisteminin üzləĢdiyi risklərin təhlili və qiymətləndirilməsi həyata keçirilir, makroiqtisadi nəticələr müəyyən edilir. Makroprudensial siyasətə alternativ mikroprudensial siyasətdir. Bu siyasət çərçivəsi ayrı-ayrı bankların və ya bank portfellərinin mikro səviyyədə qiymətləndirilməsinə imkan verir. Makroprudensial siyasət çərçivəsində bütün maliyyə sisteminin qiymətləndirilməsi mümkün olduğu halda, mikroprudensial təhlil zamanı ancaq sistemin üzvü olan ayrı-ayrı maliyyə təĢkilatları qiymətləndirilir. Makro və mikroprudensial siyasətin birlikdə istifadəsi sistem risklərinin tənzimlənməsinə, böhranın qarĢısının alınmasına və maliyyə sabitliyinin qorunmasına xidmət edir.
Makroprudensial siyasət çərçivəsi ilk dəfə 1970-ci ildə Beynəlxalq HesablaĢmalar Bankının (BHB) təĢəbbüsü ilə qurulmuĢdur. Maliyyə sistemi üzrə idarəetmə və bank nəzarəti çərçivəsinin makroiqtisadi vəziyyət ilə əlaqələri də məhz bu siyasətə əsaslanır. Qeyd edək ki, 2000-ci ilin əvvəllərində BHB tərəfindən maliyyə idarəetməsi və nəzarətinin həyata keçirilməsi məqsədilə makroprudensial siyasət çərçivəsindən istifadə edilməsi tövsiyyə olunmuĢdur. Bu tövsiyyələrdə risklərin idarə olunmasında və maliyyə sabitliyinin qorunmasında makroprudensial siyasətin əhəmiyyətli rola malik olması qeyd olunmuĢdur. Bank nəzarətinin yalnız bir banka və ya bank qrupuna yönəlməsinin böyük risklər yarada biləcəyi xüsusi vurğulanmıĢdır. 2000-ci ildən baĢlayaraq bir sıra inkiĢaf etmiĢ ölkələrin mərkəzi bankları maliyyə sabitliyi məsələlərini gündəmə gətirmiĢ və hesabatlar hazırlamağa baĢlamıĢlar. Lakin, bu ölkələrin bir çoxunda qanunvericiliyə dəyiĢiklik edilməmiĢ və maliyyə sabitliyi məsələsi
77
ilkin məqsəd kimi müəyyən edilməmiĢdir. XX əsrdə mərkəzi banklar tərəfindən monetar siyasət üzrə transmissiya mexanizmi çərçivəsinin təhlil edilməsi və makroiqtisadi siyasətin həyata keçrilməsi üzrə konsensusun əldə olunması mərkəzi banklarda institusional dəyiĢikliklərin yaranmasına gətirib çıxarmıĢdır. Ġnstitusional dəyiĢiklik əsasən mərkəzi bankların müstəqilliyi, qiymət sabitliyinin ilkin məqsəd olaraq seçilməsi, əsas alət kimi qısamüddətli faiz dərəcələrinin istifadəsini əhatə edir 9 . Maliyyə sabitliyinin təhlili üçün nəzəri çərçivənin müəyyən olunması məqsədilə isə konsensus əldə edilməmiĢdir. Makroprudensial siyasətlə bağlı tədqiqat iĢlərinə əsasən son qlobal maliyyə böhranından sonra baĢlanılmıĢdır (Borio (2009), Clement (2010), Shirakawa (2009), Nijathaworn (2009), Tumpel-Gugerell (2009) Bini-Smaghi (2009), Kohn (2009), Brouwer (2010) və s.). 2. Makro və mikroprudensial siyasət fərqləri Makroprudensial siyasət maliyyə sisteminin protsiklikliyini nəzarətə almaq və maliyyə sabitliyinin qorunmasını təmin etmək məqsədlərini özündə birləĢdirir. Risklərin müəyyən səviyyədə limitlənməsi makro və mikroprudensal idarəetmənin oxĢar cəhətləri hesab edilir. Lakin makroprudensial siyasət üzrə təhlillərdə bütün maliyyə sistemini əhatə edən risklər qiymətləndirildiyi halda, mikroprudensial siyasət üzrə təhlil metodunda yalnız bu və ya digər maliyyə təĢkilatında riskin qiymətləndirilməsi həyata keçirilir. Əgər birinci siyasətin istifadə edilməsi nəticəsində ölkə iqtisadiyyatına, son nəticədə ÜDM-ə təsir qiymətləndirilirsə, mikroprudensial siyasət istifadə edilərkən istehlakçılara, investor və əmanət sahiblərinə olan təsir qiymətləndirilir. Konsultativ “Otuzluq qrupu” 2010-cu ilin oktyabr ayında makroprudensial siyasət üzrə qısa tövsiyyələr nəĢr etmiĢdir 10 . Bu sənəddə əsas dörd xarakteristika verilmiĢdir: maliyyə sabitliyinin davamlılıq məsuliyyəti, sistem risklərinin azaldılması, xüsusi alətlərdən istifadə və hökümətin makroiqtisadi siyasətini həyata keçirən idarələr arasında qarşılıqlı əlaqələrin qurulması. Makroprudensial siyasətin obyektini isə maliyyə vasitəçiləri və bazarları arasında əlaqələr, maliyyə sistemi və real sektor arasında münasibətlər təĢkil edir. Makro və mikroprudensial siyasət arasında olan fundamental fərqlər Cədvəl 1-də
9 C.A.E. Goodhart, “Analysis of Financial Stability”, University of Oxford , 2008, London UK. 10 Enhansing Financial Stability and Resilience: Macroprudential Policy, Tools, and Systems for the Future. Group of Thirty, October 2010. 78
göstərilmiĢdir. Cədvəl 1. Makroprudensial və mikroprudensial siyasət arasında fundamental fərqlər Makroprudensial Mikroprudensial Bənzər məqsədlər Bütün maliyyə sistemini əhatə edən riskin limitlənməsi Bu və ya digər maliyyə təĢkilatının riskinin limitlənməsi Fərqli məqsədlər ÜDM-ə təsirin azaldılması Ġstehlakçının (investor/əmanət sahibi) qorunması Riskin xarakteristikası Endogen amil olaraq birgə və ya bir-birindən asılı Ģəkildə dəyiĢmə Ekzogen amil olaraq fərdi və ya bir- birindən asılı olmayan Ģəkildə dəyiĢmə Maliyyə institutları arasında korrelyasiyalar və bağlılıqlar vacibdir vacib deyildir
Bütün sistemi əhatə edən riskləri özündə birləĢdirir (top-down) Bu və ya digər maliyyə təĢkilatını əhatə edən riskləri özündə birləĢdirir (bottom up) Mənbə: Banque de France, Financial Stability Review, The future of financial regulation, Financial Stability Departament, Banque de France, Paris 2009; Borio C., “Towards a macroprudential framework for financial supervision and regulation”, BIS Working Papers N 128, February 2003. Makroprudensial siyasət vasitəsilə endogen amil kimi birgə və ya bir-birindən asılı dəyiĢənlər və maliyyə institutlarının birgə fəaliyyətləri qiymətləndirilir. Birgə fəaliyyət zamanı maliyyə təĢkilatları maliyyə aktivlərinin qiymətlərinə, bu isə öz növbəsində ölkə iqtisadiyyatına təsir edir. Mikroprudensial siyasət isə ekzogen amil kimi fərdi və ya bir-birindən asılı olmayan dəyiĢənləri əhatə edir, bu isə öz növbəsində risk səviyyəsini artırır və ölkə iqtisadiyyatına təsir səviyyəsi qiymətləndirilmir. Makroiqtisadi siyasət çərçivəsindən istifadə zamanı qaydaları və sərbəst seçim hüququnu fərqləndirmək lazımdır. Burada iki müxtəlif yanaĢma vardır 11 :
Birinci yanaĢmada maliyyə təĢkilatlarının fəaliyyət istiqamətinə və maliyyə vəziyyətinə uyğun olaraq makroiqtisadi nəzarət “avtomatlaĢmıĢ stabilizatorlar” tərəfindən həyata keçirilir. Buna misal olaraq, “kontrtsiklik” kapital tələblərini,
11 Banque de France and the Toulouse School of Economics (TSE). "Bubbles and macro prudential supervision". In D. G.-P. Landau (Ed.), Joint conference on “The Future of Financial Regulation”, Paris, 2009. 79
“dinamik” ehtiyatlanmanı göstərə bilərik. Kapital tələbləri və dinamik ehtiyatlanma maliyyə təĢkilatlarının üzləĢdiyi risk səviyyəsinə uyğun olmalıdır. -
Ġkinci yanaĢma fərdi əsasda, makroiqtisadi təhlillər aparan təĢkilatlar tərəfindən yuxarıdan aĢağıya doğru müəyyən edilir. Prudensial nəzarət orqanları maliyyə sabitliyinin pisləĢdiyi, maliyyə sistemində risklərin artması qənaətinə gəldiyi zaman bu yanaĢmadan istifadə edirlər. Hər iki yanaĢmanın istifadəsi zamanı qərarların hansı orqan və ya təĢkilat tərəfindən veriləcəyi vacib məsələlərdəndir. Bu orqan və ya təĢkilatın qərarvermə prosesində sərbəst olub-olmaması məsələsi də aktualdır. Təcrübəyə əsaslanaraq bu iĢin mərkəzi banklar tərəfindən həyata keçirildiyini qeyd edə bilərik. Son qlobal böhran təsdiq edir ki, qiymətlərin sabitliyi baĢlıca mandat olsa da, maliyyə sabitliyi və köpüklərin qarĢısının alınması mühüm məqsədə keçirilməlidir. Lakin, makroprudensial siyasətin həyata keçirilməsində mərkəzi bankla digər hökümət orqanları, əsasən fiskal, monetar və mikroprudensial rejimlərə nəzarət edən orqanlarla koordinasiya olunmuĢ idarəetmə təĢkil edilməlidir 12 . Beləliklə, makropridensial siyasətin həyata keçirilməsi üzrə komponentləri (sistematik və makroprudensial) və iki yanaĢmanı (maliyyə vəziyyətinə uyğun və sərbəst yanaĢma) aĢağıdakı kimi ümumiləĢdirmək olar (cədvəl 2) .
Avtomatik Buferlər (kapital və ya likvidlik) Kredit/Təminat nisbəti Mühasibat çərçivəsi Kapital əmsallarının zamanla dəyiĢməsi Dinamik ehtiyatlanma Sərbəst Stress testlər Bazel II standartı Kapital nisbətlərinə sərbəst düzəliĢlər Ehtiyat tələbi Mənbə: Banque de France and the Toulouse School of Economics (TSE), 2009.
12 Bank of England, “The role of macroprudential policy”, London, UK, 2009. 80
Sistem riskləri Sistem riskinin yaranmasının iki əsas səbəbi vardır: maliyyə bazarlarında gözlənilməz Ģok hadisəsi-böhran və ya sistemdə böyük həcmli iĢtirakçının olması. Birinci səbəbə misal olaraq likvidlik riskini göstərə bilərik. Bir maliyyə təĢkilatında baĢ vermiĢ likvidlik çatıĢmazlığının digər maliyyə təĢkilatlarına yayılmasının ehtimalı yüksəkdir. Böyük həcmli iĢtirakçının böhran vəziyyəti ilə üzləĢməsinin ehtimalı az olsa da, bu iĢtirakçıda çətinliklərin yaranması zamanı bütün sistem böhranla üzləĢə bilər. Sistem riskinin təhlili məqsədilə iki metoddan istifadə edilir: -
maliyyə təĢkilatlarında fəaliyyətin Ģəffaflığının təmin olunması), -
Ġkinci yanaĢma makroprudensial təhlil metodudur. Bu yanaĢma bütün sistemin üzləĢdiyi riskləri əhatə edir. Makroprudensial təhlilin həyata keçirilməsində əsas alət maliyyə vasitəçilərinin kapitala olan tələblərinin müəyyən edilməsidir. Kapital tələblərinin isə ikili funksiyası vardır. Kapital depozit sahibləri və səhmdarlar üçün bufer və stimul rolunu oynayır. Belə ki, kapital depozit sahiblərinin banka etibarını qoruyur və depozit qaçıĢı riskini azaldır. Tənzimlənmənin bu iki funksiya ilə birgə həyata keçirilməsi isə asan deyil. Nəzəriyyədə bu, vergi siyasəti, gəlirlərin artırılması və resursların bölüĢdürülməsi vasitəsilə həyata keçirilsə də, təcrübədə bunun həyata keçirilməsi mürəkkəbdir. Aktivlərin və gəlirliyin artması zamanı banklar üçün kapitalı artırmaq çətin deyildir. Əksinə, iqtisadiyyatda tənəzzül, aktiv və gəlirliyin azaldığı zamanlarda kapitallaĢma daha da çətinləĢir. Bu halda kontrtsiklik kapital tələblərinin həyata keçirilməsi özünü doğruldur. Beləliklə, bir tərəfdən bank kapitalı banklarda aktivlərin və gəlirlərin artmasını stimullaĢdırdığı halda, digər tərəfdən risklərin düzgün idarə olunmaması nəticəsində maliyyə sabitliyinin pozulmasına səbəb ola bilər. Makroprudensial baxımdan maliyyə sabitliyinin pozulması zamanı portfelini yüksək diversifikasiya edən ayrı-ayrı maliyyə təĢkilatlarında dayanıqlı vəziyyət müĢahidə edilir 13 . Belə ki, diversifikasiya bir sektorda baĢ vermiĢ böhranın bütün portfelə zərər yetirməsinin qarĢısını alır. Sistem daxilində ayrı-ayrı banklar maliyyə dayanıqlığı problemi ilə üzləĢsə də, makroprudensial idarəetmə çərçivəsindən istifadə nəticəsində ümumilikdə sistemin maliyyə vəziyyəti yaxĢı görünə bilər. Bu isə makroprudensial idarəetmə çərçivəsinin effektivliyini Ģübhə altında qoyur.
13 V. V. Acharya, London Business School, “A Theory of Systemic Risk and Design of Prudential Bank Regulation”, 2009. 81
Mənbə: “Financial stability, systemic risk and macroprudential policy”, Czech National Bank / Financial Stability Report 2010/2011. ġəkil 1 iqtisadi tsiklə uyğun olaraq makroprudensial alətlərin istifadəsini əks etdirir. Ġqtisadi tsikldə hərarətlənmə davam etdikcə, leverec əmsalı artır. Lakin, iqtisadi hərarətlənmənin müəyyən həddində böhran yaranır. Böhrandan sonra isə leverec əmsalı yenidən azalmağa baĢlayır və bu proses illərlə davam edə bilər. Bəzən isə leverecin səviyyəsi böhrandan əvvəlki səviyyədən belə aĢağı olur. Böhran nöqtəsində leverecin yüksək olmasına baxmayaraq, hər iki tərəfdə iqtisadi vəziyyət fərqlidir. Böhrandan əvvəlki optimist dövrdə iqtisadi və maliyyə bumu davam edir. Böhrandan sonrakı dövrdə isə iqtisadi tənəzzül və maliyyə sektorunda stress müəyyən müddət davam edir. Beləliklə, iqtisadi artım dövründə leverecin müəyyən həddində artıq makroprudensial idarəetmə alətlərinin aktivləĢdirilməsinə baĢlanılmalıdır. Bununla belə yalnız böhran tam bitdikdən və leverecin azalma tendensiyası dəyiĢdikdən sonra həmin alətlər deaktivləĢdirilməlidir. 4. Makroprudensial siyasətin analitik üsulları: metodologiya Makro və mikroprudensial idarəetmə çərçivəsindən bərabər istifadə bank tənzimlənməsi və risklərin idarə edilməsi baxımından daha effektiv olacaqdır.
Normal leverec Zaman “Yaxşı zamanlar” sistem risklərinin toplanması “Pis zamanlar” sistem risklərinin həyata keçməsi DönüĢ nöqtəsi, böhran Makroprudensial alətin aktivləĢdirilməsi siqnalı (kredit artım limiti, daĢınmaz əmlak və s.) Maliyyə sabitliyi riski (kredit artım spredi, likvidlik indikatorları və s.) Makroprudensial alətin deaktivləĢdirilməsi siqnalı (ehtiyatlanma, borclanma Ģərtləri və s.)
82
Makroprudensial siyasətin əsas analitik üsullarına aĢağıdakılar aid edilir:
Maliyyə dayanıqlığı göstəricilərinin monitorinqi
Erkən xəbərdarlıq sistemi (indikatorlar əsasında böhran haqqında əvvəlcədən siqnal verə bilən)
Bankların stress-testləĢdirilməsi (verilmiĢ makroiqtisadi ssenarilər əsasında) 14 . Bu kimi analitik üsullardan istifadə bütün sistemin maliyyə vəziyyətini daha dolğun qiymətləndirməyə imkan verir. Belə ki, hər iki çərçivə fərqli prudensial alətlərə malikdir. Bu alətlərin (cədvəl 3) analitik üsullarla birlikdə istifadəsi maliyyə sabitliyinin qorunması baxımından daha effektivdir. Alətlər arasında əsas fərq ehtiyatlanma və digər tələblərin tsiklik olaraq müəyyən ediməsindən ibarətdir. Belə ki, bu alətlər mikroprudensial siyasət aləti kimi statistik, makroprudensial alət kimi isə dinamik Ģəkildə istifadə edilir.
Ġqtisadiyyatda hərarətlənmə zamanı makroprudensial alət kimi kredit artımına limit və ehtiyatlara yüksək tələb müəyyən edilir. Təcrübədə kredit artımının limitlənməsi alətindən Xorvatiyada 2008-ci ildən baĢlayaraq istifadə edilmiĢdir 15 . Kredit portfelinin artımı kəskin olan banklar üçün isə yüksək kapital tələbi tətbiq edilir. Qaydalara əsasən, bankın kredit portfeli hesablanmıĢ məbləğdən yuxarı olduqda, həmin bank kapital
14 Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı, “Maliyyə sabitliyi icmalı I rüb 2011”, Bakı 2011. 15 Evan Kraft, Xorvatiya Mərkəzi Bankının Sədrinin məsləhətçisi, Bank of England üçün hazırladığı “The Croatian Experience with Macroprudential Policies” təqdimatı, Noyabr 2010. Mikroprudensial siyasət alətləri •Gözlənilən itkilərə qarĢı əvvəlcədən ehtiyatlanma •Aktivlərin bazar dəyərinin dəyiĢməsi riskinə uyğun olaraq ehtiyatlanma •LTV/minimal təminat həddi •Spesifik maliyyə risklərinin daha yüksək risk dərəcəsi ilə qiymətləndirilməsi •Daha yüksək kapital keyfiyyəti də daxil olmaqla minimal kapital tələbləri (Basel III) •Leverec əmsalı •Kapital buferi (Basel III) •Likvid aktivlər buferi (Basel III) •Valyuta və ödəmə müddəti uyğunsuzluqlarına limitlər (Basel III)
• Tsiklik dəyiĢən ehtiyatlanma tələbləri • Tsiklik dəyiĢən təminat/kredit nisbəti (LTV)
• Kontr-tsiklik kapital buferi (Basel III) • Maliyyə bazarının sistem əhəmiyyətli iĢtirakçılarına daha sərt tələblərin (kapital, likvidlik) tətbiq edilməsi • Volatil maliyyə mənbələrinə vergilər • Kredit artımının limitlənməsi • Yüksək ehtiyat tələbləri
83
adekvatlıq əmsalını artırmalıdır. Bu alətin tətbiq olunması qeyri-stabil maliyyələĢmə mənbələrini də müəyyən limitdə saxlayır. Kreditin ehtimal olunan maksimal artımı qeyri-stabil fondların ümumi öhdəliklərdə payı ilə faktiki kapital adekvatlıq əmsalının hasili əsasında müəyyən edilir. Tətbiq edilən düstur isə aĢağıdakı Ģəkildədir:
Еhtimalla tələb olunan minimal kapital adekvatlıq əmsalı kapitalın normativ səviyyəsi və cari kapital adekvatlığının qeyri-stabil fondların ümumi öhdəliklərdə payına olan hasillərinin (optimal səviyyəyə korrektə edilmiĢ) cəminə bərabərdir. Minimal kapital adekvatlığı səviyyəsi isə aĢağıdakı kimi hesablanır:
Qeyd edək ki, qiymətləndirmələr əsasən hər bir bank üzrə fərdi qaydada və Bazel II standartlarına uyğun aparılır.
Analoji metodologiyadan istifadə etməklə Azərbaycan bank sistemi üçün qiymətləndirmə aparılmıĢdır. Bu illərdə kommersiya bankları tərəfindən maliyyə sektorundan alınmıĢ kreditlər və depozitlərin cəmi öhdəliklərə orta rüblük payı 16.8% təĢkil etmiĢdir (cədvəl 4).
01.01.2005 802.7 194.66
19.9 288.9
1674.8 1385.9
14 01.04.2005 883.0 195.1
20.1 303.0
1640.6 1337.6
15 01.07.2005 932.0 222.7
19.7 323.2
1846.8 1523.6
15 01.10.2005 1088.3 296.3
19.6 343.3
2104.7 1761.4
17 01.01.2006 1268.9 315.8
20.8 388.3
2251.9 1863.7
17 01.04.2006 1210.8 356.5
20.0 413.1
2444.6 2031.5
18
16
yuxarı (qeyri-effektiv) optimallaĢma əmsalıdır.
84
01.07.2006 1465.9 401.0
19.1 473.5
2806.5 2333.0
17 01.10.2006 1585.7 403.0
17.4 492.4
2895.1 2402.8
17 01.01.2007 2002.5 562.2
18.7 533.9
3362.1 2828.2
20 01.04.2007 2621.8 763.0
18.3 669.9
4068.9 3399.1
22 01.07.2007 3196.1 1253.0
20.4 841.7
5048.4 4206.8
30 01.10.2007 3491.2 1388.6
19.7 959.7
5821.4 4861.7
29 01.01.2008 4393.9 1720.2
19.9 1098.1
6725.7 5627.6
31 01.04.2008 4643.7 1905.4
18.8 1169.3
7415.9 6246.6
31 01.07.2008 5915.1 2338.5
18.5 1393.9
8744.6 7350.7
32 01.10.2008 6304.4 3122.7
17.7 1556.6
9913.8 8357.2
37 01.01.2009 6816.9 3265.4
19.6 1704.7
10273.4 8568.8
38 01.04.2009 5832.9 2928.5
19.2 1787.2
8814.9 7027.7
42 01.07.2009 6066.3 3037.5
19.5 1859.7
9191.8 7332.2
41 01.10.2009 7346.2 3930.4
19.4 1952.3
10769.7 8817.4
45 01.01.2010 7963.7 4477.9
17.8 2004.9
11665.2 9660.2
46 01.04.2010 8004.9 4774.4
17.3 1994.8
12030.0 10035.3
48 01.07.2010 8348.4 4898.9
17.2 2058.3
12180.8 10122.5
48 01.10.2011 8416.9 4903.4
17.0 2135.2
12350.5 10215.2
48 01.01.2011 8574.3 5141.5
16.9 2169.1
13290.8 11121.7
46 01.04.2011 7763.4 4282.8
16.6 2205.6
12631.8 10426.2
41 01.07.2011 8328.8 4370.4
16.3 2269.2
13141.1 10871.9 40 01.10.2011 8755.4 4385.3
16.1 2345.0
13567.7 11222.7
39 01.01.2012 8851.8 4352.0
16.7 2118.5
13946.8 11828.3
37 01.04.2012 9118.4 4554.2
15.4 2163.9
14685.9 12522.0
36 01.07.2012 9642.4 4539.9
14.2 2223.2
14778.8 12555.6
36 01.10.2012 10130.4 4755.8
15.2 2340.6
15998.8 13658.2
35 01.01.2013 10681.3 5172.4
16.9 2555.3
17643.5 15088.2
34 01.04.2013 11304.0 5316.6
16.8 2667.7
17311.8 14644.1
36 01.07.2013 12551.7 5876.3
16.7 2856.9
18176.3 15319.4
38 Mənbə: Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı, Statistik bülleten 2005-2013, Maliyyə sabitliyi icmalı 2009-2013. Xorvatiya Mərkəzi Bankı tərəfindən istifadə edilən düstura uyğun olaraq Azərbaycan bank sistemi üçün aĢağıdakı düstur əldə etmiĢ olarıq:
ġəkil 2-dən göründüyü kimi, 2007-ci ildən baĢlayaraq kredit artımının limitlənməsi alətindən istifadə Azərbaycan bank sistemidə kredit portfelinin daha aĢağı artımına səbəb olardı. Bu alətdən istifadə əslində daha uzun müddətin qiymətləndirilməsini tələb edir.
17 16.8 - sistem üzrə qeyri-stabil fondların (maliyyə sektorundan alınmıĢ kreditlər və depozitlər) orta rüblük (2005-2006) göstəricisini, 12% - kapital adekvat normativini göstərir, 1.5-normadan yuxarı (qeyri-effektiv) optimallaĢma əmsalını göstərir.
85
Bunun əsas səbəbi belə alətlərdən iqtisadi tsiklə uyğun istifadə edilməsidir. Ġqtisadi tsiklin müəyyən edilməsi isə daha uzunmüddət tələb edir. Bundan əlavə, bu kimi alətdən istifadə kredit portfelinin həcmini azaldaraq ölkədə maliyyə dərinliyinin və real sektorun inkiĢafını ləngidə bilər.
limitlərdən qaçmaq məqsədilə bir sıra vasitələrdən istifadə edirlər. Belə ki, təcrübədə banklara xarici borclanmaya görə ehtiyat norması tətbiq edildikdə, banklar vəsaiti lizinq və ya birbaĢa investiyalara yönəldirlər. Nəticədə xarici borclanma ehtiyat normasından yayındırılır. Bu səbəbdən kredit artımını müəyyən edən zaman bank kreditləri ilə yanaĢı lizinq və birbaĢa xarici borclanmanın da nəzərə alınmasına zərurət yaranır. Bazar standartlarına uyğun olaraq, tələb edilən minimal kapital adekvatlıq tələbi isə aĢağıdakı kimi olacaqdır:
Burada: KA – faktiki kredit artımı, MSAKD - maliyyə sektorundan alınmıĢ kreditlər və depozitlərin cəmi öhdəliklərdə payı, KAƏ – ehtimalla tələb olunan minimal kapital adekvatlıq əmsalıdır. Azərbaycan bank sistemi üçün kapital adekvatlığı üzrə hesablanmıĢ nəticələr ġəkil 3-də göstərilmiĢdir.
18
orta rüblük (2005-2006) göstəricisini, 12% isə kapital adekvat normativini, 1.5-normadan yuxarı (qeyri- effektiv) optimallaĢma əmsalını göstərir.
-20%
-10% 0% 10% 20% 30%
40% 01.0
1.20 05 01.0 4.20 05 01.0 7.20 05 01.1 0.20 05 01.0 1.20 06 01.0 4.20 06 01.0 7.20 06 01.1 0.20 06 01.0 1.20 07 01.0 4.20 07 01.0 7.20 07 01.1 0.20 07 01.0 1.20 08 01.0 4.20 08 01.0 7.20 08 01.1 0.20 08 01.0 1.20 09 01.0 4.20 09 01.0 7.20 09 01.1 0.20 09 01.0 1.20 10 01.0 4.20 10 01.0 7.20 10 01.1 0.20 10 01.0 1.20 11 01.0 4.20 11 01.0 7.20 11 01.1 0.20 11 01.0 1.20 12 01.0 4.20 12 01.0 7.20 12 01.1 0.20 12 01.0 1.20 13 01.0 4.20 13 01.0 7.20 13 Faktiki Kredit artımı Ehtimal olunan maksimal kredit artımı Kredit artımı limitlənməsi alətinin istifadəsi
86
Qeyd: Müəllif tərəfindən hesablanmıĢdır. Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı Ġdarə Heyətinin 10 dekabr 2003-cü il tarixli qərarı ilə qəbul edilmiĢ “Bank kapitalının və onun adekvatlığının hesablanması qaydaları”na uyğun olaraq banklar məcmu kapitalın adekvatlıq əmsalını 12%-dən az olmayan səviyyədə saxlamalıdırlar. Kredit artımına uyğun olaraq hesablanmıĢ və minimal səviyyə qəbul edilən kapital adekvatlığı bəzi dövrlərdə 12%-dən yüksək olsa da, əhəmiyyətli fərq nümayiĢ etdirmir. Buna səbəb Azərbaycan bank sisteminin kapitallaĢma səviyyəsinin yüksək olması və sistem risklərinin düzgün tənzimlənməsidir. Eyni zamanda, kreditlərin artım tempinin limitlənməsi alətindən istifadə dalğalanmaların qarĢısını ala və banklara kredit portfelini düzgün proqnozlaĢdırmağa imkan verər. Perspektivdə kredit portfelinin artım templəri yüksəldikdə bu alətin istifadəsi kredit riskinin düzgün idarə olunması və sistem riskinə çevrilməsinin qarĢısını almağa imkan verəcəkdir.
Beləliklə, makroprudensial siyasət alətləri sistem risklərinin azalmasında mühüm rola malikdir. Belə ki, preventiv tədbirlərin həyata keçirilməsi maliyyə sisteminin ümumi stabilliyinin qorunmasına xidmət edir. Stress test və erkən xəbərdarlıq kimi analitik üsullardan istifadə isə bütün sistemin maliyyə vəziyyətini daha dolğun qiymətləndirməyə imkan verir. 10 12 14 16 18 20 22 Ehtimalla tələb olunan minimal kapital adekvatlıq əmsalı Faktiki kapital adekvatlıq əmsalı
Mərkəzi Bankın normativ tələbi
87
Bununla belə, makroprudensial siyasət alətləri bankların fəaliyyət istiqamətinə və maliyyə vəziyyətinə uyğun olaraq həyata keçirilməli, maliyyə təĢkilatının üzləĢdiyi risk səviyyəsini qarĢılaya bilməlidir. Hər bir prudensial nəzarət orqanı makroprudensial alətləri ölkə iqtisadiyyatına və milli bank sektoruna uyğunlaĢdırmaqla istifadə etməli, sistem əhəmiyyətli banklara qarĢı xüsusi tələblər müəyyən etməlidir. Ədəbiyyat 1.
Banque de France, Financial Stability Review, The future of financial regulation, Financial Stability Departament, Banque de France, Paris 2009; 2.
prudential supervision". In D. G.-P. Landau (Ed.), Joint conference on “The Future of Financial Regulation”, Paris, 2009 3.
4.
Bini Smaghi, L (2009) “Macro-prudential supervision”. Speech at the CEPR/ESI 13th Annual Conf. on "Fin.l Supervision in an Uncertain World", European Banking Center at Venice Intern. University, Venice, 25-26 Sept. 2009 5.
speech at the workshop on “Concrete macroprudential tools” hosted by DNB, the IMF and the Duisenberg School of Finance, Amsterdam, 13 January 2010 6.
BIS Working Papers N 128, February 2003. 7.
Borio C (2009), “The macroprudential approach to regulation and supervision, What? How Why?” presentation to the Banque de France and Toulouse School of Economics Conference on “the future of financial regulation”, 28 January 2009 8.
C.A.E. Goodhart, “Analysis of Financial Stability”, University of Oxford , 2008, London UK.
9.
Clement, P. (2010): The Term “Macroprudential”: Origins and Evolution, BIS Quarterly Review, March. 10.
Czech National Bank, “Financial stability, systemic risk and macroprudential policy”, Financial Stability Report 2010/2011. 11.
Enhancing Financial Stability and Resilience: Macroprudential Policy, Tools, and Systems for the Future. Group of Thirty, October 2010. 12.
Nijathaworn, B (2009) “Rethinking procyclicality – what is it now and what can be done?”. Presentation by Mr Bandid Nijathaworn, Deputy Governor of the Bank of Thailand, at the BIS/FSI-EMEAP High Level Meeting on “Lessons Learned from the Financial Crisis – An International and Asian Perspective”, Tokyo, 30 November 2009 Yüklə 160,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|