Xususiy ta’limni boshqarishni zamonaviy yo‘nalishlari

Ehtimol, maktab va oliy ta'lim muassasalarining shu paytgacha davlat budjeti hisobidan yashab kelgani ham buning sabablaridan biridir. Negaki, bunday tizimda ko‘pincha sifat emas, son ketidan quviladi. Doimiy ta'minot bo‘lib turgani sababli o‘z-o‘zidan raqobat muhiti yo‘qoladi, faqat natija va hisobot uchun ishlash kayfiyati kuchayadi. Qo‘pol qilib aytganda, «mendan ketguncha, egasiga yetguncha» qabilida ish tutiladi.

• Ehtimol, maktab va oliy ta'lim muassasalarining shu paytgacha davlat budjeti hisobidan yashab kelgani ham buning sabablaridan biridir. Negaki, bunday tizimda ko‘pincha sifat emas, son ketidan quviladi. Doimiy ta'minot bo‘lib turgani sababli o‘z-o‘zidan raqobat muhiti yo‘qoladi, faqat natija va hisobot uchun ishlash kayfiyati kuchayadi. Qo‘pol qilib aytganda, «mendan ketguncha, egasiga yetguncha» qabilida ish tutiladi.
• Xususiy maktab ochish uchun litsenziya olish jarayonining soddalashtirilishi, shuningdek, ularga shahodatnoma va attestatlarni berish huquqi berilishi natijasida nodavlat umumta'lim muassasalari soni 6 baravarga oshib, 150 taga yetdi.

Bu turdagi maktablar o‘z kunini o‘zi ko‘rgani uchun ham, o‘zraro raqobatga kirishishar, sifatli ta'lim berish, yaxshiroq natija ko‘rsatish uchun kurashishardi. Ammo ularning soni nisbatan kam bo‘lgani tufayli u qadar ommalashib keta olmadi. Buning ustiga moliyaviy qiyinchiliklar oqibatida birin-ketin yopila boshladi. Davlat ularni o‘z vaqtida qo‘llab-quvvatlamadi.

• Bu turdagi maktablar o‘z kunini o‘zi ko‘rgani uchun ham, o‘zraro raqobatga kirishishar, sifatli ta'lim berish, yaxshiroq natija ko‘rsatish uchun kurashishardi. Ammo ularning soni nisbatan kam bo‘lgani tufayli u qadar ommalashib keta olmadi. Buning ustiga moliyaviy qiyinchiliklar oqibatida birin-ketin yopila boshladi. Davlat ularni o‘z vaqtida qo‘llab-quvvatlamadi.
• Xususiy ta’lim hamisha o‘zini oqlagan. Buni boshqa davlatlar tarixidan ham bilib olish mumkin. Dunyoda dovrug‘ qozongan universitet yoki maktablarning aksariyati xususiy sektorga tegishli. Misol uchun, Harvard universitetining o‘zi dunyoga 75 nafar Nobel mukofoti sovrindorlarini yetishtirib bergan. Mamlakat bo‘yicha eng ko‘p muvaffaqiyatga erishgan kishilar ham aynan shu universitet bitiruvchilaridir. Bunday misollarni yana ko‘plab keltirish mumkin.

• Aslida, davlat ta'limni to‘liq boshqarishdan ko‘ra, uni chetdan turib nazoratga olishi, faoliyatini tartibga solib turishining o‘zi yetarli. Ana shundagina ularda yuqori sifatli ta'limga, yaxshi natijaga bo‘lgan intilish kuchayadi, «yashab qolish» uchun kurashadi. Ta'limdagi korrupsiya ham o‘z-o‘zidan barham topadi. Chunki nodavlat ta'lim muassasalari o‘z obro‘si uchun kurashar ekan, bunday holatlarga yo‘l qo‘ymaslikka urinadi.
• Buni o‘z vaqtida anglab, tegishli islohotlar amalga oshirilayotgani kishiga ancha taskin beradi. Aks holda, yo‘qotilgan avlod vakillari ko‘payishda davom etishi kundek ravshan edi. Davlat xususiy maktablarni ko‘paytirish siyosatini boshlagan ekan, mamlakat kelajagi uchun eng to‘g‘ri investitsiya kiritildi, deb ayta olamiz.

• Xususiy maktablarni tashkil etishda Nial Fergyusonning nazariyasi.

• Buyuk britaniyalik Nial Fergyuson o‘zining «Buyuk degeneratsiya. Davlat va institutlar qanday halok bo‘ladi» asarida o‘quvchining oldiga bir noqulay savolni ko‘ndalang qo‘yadi: Nega g‘arb demokratiyasida siyosiy va moliyaviy munosabatlar so‘nib bormoqda, qonun ijodkorlari qanday qilib qonunlarning ustidan hukmronlikni o‘rnatdi hamda jahon moliyaviy tizimiga barqarorlikni qayta olib kirish uchun nima zarur? Muallifning aytishicha, kuchli fuqarolik jamiyatini barpo etishning bir timsoli bu - xususiy ta'lim maktablarni ko‘paytirish va qo‘llab-quvvatlash.
• Fergyusonning ta’kidlashicha, davlat ta’lim tizimidan tashqarida bo‘lgan xususiy maktablar barcha ijtimoiy sinf - boy, o‘rtahol va kambag‘al uchun ham foydali.