Yahudi-hiriSTİyan iLİŞKİleri tariHİ Ve anti-semiTİzm-oryantalizm iLİŞKİSİ
Yüklə 282,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
127
uygulamalar dışında da meselâ Hıristiyan sanatında da yaygın biçimde kendini göstermiştir. 13. y.y.’lardan itibaren Hıristiyan sanatında ve ikonografisinde Yahudiler ve Müslümanların, Îsâ karşısında müttefik düşmanlar olarak resmedilmiş oldukları dikkat çekmektedir. Tablolarda Yahudi’yi Müslüman gibi göstermede kullanılan en belirgin unsur ise ‘sarık’ olmuştur. Ancak yine dikkat çeker ki, Filistinli İsâ’nın başı hep açıktır. Hıristiyan sanatı ile ilgili eserlerde pek çok eski tabloda, Hz. Îsâ’yı çarmıha geren elleri kanlı bir Yahudi tipinin yanına yine elleri kanlı bir Arap/Müslüman tipi resmedilmiştir. 1)
Meselâ bugün hâlâ Norveç’te Bergen Tarih Müzesi’nde bulunduğu belirtilen ve 1350 tarihli olan bir Kilise tablosunda Hz. Îsâ çarmıha gerilmekte ve iki kişi ellerinde birer çekiç onu bu çarmıha mıhlamaktadırlar. Birisi bir Yahudi diğeri ise Kuzey Afrika tipli bir Müslümandır. 38 Bu ve daha sonraki yüzyıllara ait Hıristiyan sanatı örneklerinde, Çarmıh’a gerilen İsâ tablolarında, Davud yıldızı ve Müslüman Hilal’i hemen çarmıhın etrafını sarmış olarak gösterilmektedir. (Tablo-1) 2)
Bir ilginç tablo örneği de 15. y.y’ın ikinci yarısına ve meşhur Katolik İtalyan ressam Pierro della Francesca’ya aittir. Bu tabloda, kırbaçlanan İsâ figürünün önünde bir kral tipi –Yahudi Kralı Herod
39 -–sırtı tabloya bakana dönük olarak duran- vardır ve gerçekte kralın başına Osmanlı padişah sarığı yerleştirilmiştir. O dönem sanat eserlerinde bu sarık Müslüman Türk sarığıdır. Bu tabloda da İsâ’nın
38 Martin Blindheim (1965) The Stave Church Paintings: Mediaeval Art from Norway, Collins and UNESCO, s.18, Tablo 15. 39 Yahudi kralı Herod, hem Hıristiyan hem de Yahudi bilinci için önemli bir isimdir. Hıristiyan kilise tablolarında Herod’a yer verilmesinin sebebi şudur: İnanışa göre, Hz. İsâ’nın doğduğu haberini alan dönemin Yahudi Kralı Herod, Beytullahim’de iki ve iki yaşın altındaki küçük pek çok çocuğu bunlardan birinin İsâ olması ihtimaliyle toplatıp öldürtmüştü. [Matta 2: 1-18; William Smith (1977) “Herod”, Bible Dictionary, New York: Jove Books, s. 233] Kalıntıların bugün Filistin’de işgal altındaki Mehd/Nativite/Doğuş Kilisesi’nde doğuşun gerçekleştiği rivayet edilen mekânın altında hâlâ bulunduğu söylenmektedir. İşte yukarda bahsedilen tabloda sırtından Yahudi Kralı Herod olarak resmedilen kral İsâ katilini temsil eder; ve başında Osmanlı/Müslüman sarığı vardır. 128
çarmıha gerilişinde rol alan iki düşmanın –Yahudi ve Müslüman- aynîleştirilmesi anlayışı görülmektedir. 40 (Tablo-2) 3) Yine Hıristiyan sanatı üzerine eserlerde bir başka ilginç tablo daha dikkat çeker. İtalyan ressam Francesco Traini tarafından Pisa’daki St.Catherine Kilisesi için 1340’te yapılmış bu tabloda tasvir şöyledir: Üst merkezde Îsa oturmaktadır; aşağısında Hıristiyan ilâhiyatının zirvesini temsil eden Thomas Aquinas (1225-74) ve onun ayakları önünde yere yığılmış halde duran bir büyük filozof: Müslüman feylesof İbn-i Rüşd (Averroes, 1126-98). Daha da çarpıcı olanı İbn-i Rüşd’ün iki omuzu üzerinde Yahudiler’in 1215 tarihli Lateran Konsili’nden itibaren takmaya zorlandıkları ‘utanç sembolü’ vardır. 41
eserlerini muhafaza eden ve tercüme edenler Yahudiler olduğuna göre, işte Yahudi işte Müslüman. Yararlandığı felsefî/teolojik bir kaynağı, ‘öteki’ni kendinden yardım dilenen bir konuma yerleştirme çabası. Ortaçağ’da İslam Algısı adıyla Türkçe’ye çevrilen bir eserinde –ki artık Norman Daniel’in Islam and the West adlı kitabına mukaddime olarak düşünülebilecek bir klâsik olmuştur- Richard W. Southern’a göre, Hıristiyanlar’daki İslâm’dan öğrenme yönündeki arzu ve isteklilik yanında, bunu itiraf etmekten korkma duygusu ve İbn-i Rüşd’ün îmansızlığı temsil etmesi düşüncesi, bu dönemin rûhunu tam olarak yansıtacak şekilde, ‘İbn-i Rüşd’ün St. Thomas önünde dize gelmesi’ şeklinde resim tablolarına da yansımaktaydı. 42
Burada aktardığımız tablo, bunun en çarpıcı örneklerinden birisidir. Her ne kadar, 11. yy.’dan 13. y.y.’ın başlarına kadar Latin Hıristiyan dünyasında Endülüs kökenli Müslüman Arap bilim-kültür dünyasına duyulan saygı ve ilgi duyuluyorduysa da, Müslüman filozoflar, meselâ İbn-i Sînâ ve İbn Rüşd, İslâmî referanslarından soyutlanarak, klâsik Yunan geleneğini temsil eden bir felsefî şecerede Aristo ve Eflâtun’un talebeleri olarak resmediliyordu. Dante’nin İlâhî Komedya’sında Hz. Muhammed (sav) cehenneme (en alt tabaka -Inferno) yerleştirilirken, İbn-i Sînâ ve İbn-i Rüşd yine Inferno’da ancak daha üst bir tabakaya yerleştirilir. Burası bir tür ‘araf’tır ki Dante’nin bu bölümünün adı Limbo’dur. Hıristiyan inancına göre buraya vaftiz olmadan ölen
40 Frederick Hartt (1969) History of Italian Renaissance Art: Painting, Sculpture, Architecture, New York: Prentice-Hall and Abrams, s. 244-5, Tablo 31. 41 Alexander Altmann (1949) “Judaism and World Philosophy’, Louis Finkelstein (1949 –ed.) The Jews: Their History, Culture and Religion I-II, Philadelphia: Jewish Publication Society of America, c. I: s. 645. 42 Richard W. Southern (2000-çev.) Orta Çağ Avrupasında İslâm Algısı, (İng. baskı 1962), İstanbul: Yöneliş, s. 77. Yüklə 282,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|