Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
oəuzlarla müsəlman olmuə oəuzların mənasız olaraq yeni din üçün boəuəduqları da çox olmuədur. Hicr ətdən sonrakı əsrlərdə gələn bütpərəst oəuzlar Xəzərin c ənub sahilindən keçən yolu təqib edərək o vaxt müsəlman olmuə Az ərbaycan, Qafqasa gəlib yerləədilər. Artıq burada qəti surətdə müs əlman olaraq yaəayorlardı. Əski oğuzlarda ədəbi həyat: ağız ədəbiyyatı Oəuzlar hənuz əin sərhədlərindən ayrılmadıqları zamanlar bel ə geniə surətdə aəız ədəbiyyatına malikdilər. əçinə bir çox növl əri alan aəız ədəbiyyatı yapılan tədqiqlərə görə öncə vəznli bir n əsr halında olmuədur. ədəbiyyata aid parçalar cinsindən tell ər çaləılar çalınaraq yüksək səslə söylənirdi. Dastanların söz- l ərinə çaləının havası verilir və bu surətlə oxunulan sözlər bir v əzn qazanmıə olurdu. Aəız ədəbiyyatına aid dastan və mənqəbələrin özləri də az- ç ox ah əngdar bir əəkildə idi: cümlələrin sonlarına bir taqım zəif s əclər qonulması, kəlmə və fellərin sıx-sıx təkrar edilməsi, yaxud b əzi nida ədatının cümlə baəında və yaxud sonuna dəfələrlə əla- v əsi adətən ibtidai bir vəzn və qafiyə deməkdi. əlk yazılar, ədə- biyyat nümun əsi olan Orxon kitabələrinin 1 ifad əsi və ondan çox sonra kopiya edilmiə “ Kitabi-Dədəm Qorqud əla lisan taifeyi – Oəuzan”ın üslubi vəznli nəsrin izlərini daəıyan nümunələrdir. Yazılı ədəbiyyat Aəız ədəbiyyatının yanında ibtidai olsa da oəuzların arasın- da q ədim zamandan bəri yazının və yazılı ədəbiyyatın varlıəı m əlumdur. “ oəuz-türkmən ləhcəsinin on iki əsr əvvəlki əəklindən biz ə qalan Orxon kitabələrindəki üslub və ifadə olduqca iələnmiə bir yazı ədəbiyyatının təkamül etməyə baəlayan dövrü əsərlərin- d ən olduəunu göstəriyor. Daha yaxından görə bilmək üçün Orxon 1 Akademik Köprülüzad ə: “ Türkiyə tarixi”, (səhifə 46). Eyni fikri akademik Bartold da t əyid ediyor: «...əəəəə əəəəəəə əəəəəəəəəə əəəəəəəəə əəəəəəəə / əəəəə əəəəəəə əəəəəəəə əəəəəəə, əəə.133.əəəə,1925. 64 kitab ələrindən bir neçə parçasını bu günkü türkcəmizlə bərabər buraya n əql ediyoruz: “ Türk oəuz bəgləri!.. – Budun!.. Eəidin: əze tenri basmasar, asra yer telinm əsər, türk budun!.. əlinin, törənin kim artıtı?.. Od- çisi türk budun ertiz. O gün güngün üçün igidmiə Bilgə kaəanın ermiə, barmıə. əzgü ilin kəndü yanıldıə, yabalıq gigürtik. Yaraq- lıq qandan gəlipən yaya ilətdi? Sonkilik qandan gəlipən, sürə ilət- di? Ayduq ötük ən yıə budun! Bardıq ilkərü quri əaru. “ ...Türk o gur budun k əntü budunum erti. Tənqri yeyər bulcaqın üçün yaəı bultı. Bir yıləə biə yoli sonuədımız. əniki toəu balaqda sonuədı- mız. Kül təkin azaman aqıə binip uplayu təkdi. Altı erin sançdı. Sonəisində yetinç erin qılıncladı. əkinti Quəliəaqda oəuz birlə sonuədımız. Kül təkin az yazı- əın binip uplayu tekip bir erin sançdı. Tuquz erin gerü tuqudı. Oəuz budun anda öləni. əçinç yol...nda Oəuz birlə sonuədımız. Kül təkin az aəıəın binip t əkdi. Sançdı. Süysin sançdımız. Elin altımız. Türtünç əuəbaəında sonuədımız. Türk budun azaq qamaədı yablaq bu... biri y ə üzmiə ermiə. Süysin Kül Təkin aəıtıp tünrə bir oəıə alpaəu ol erin tuna təkin yuəındə ekirüb öldürtimiz. Beəinç Ezkənti qazında Oəuz birlə sonuədımız. Gül təkin az yaəıqın binin təkdi. əki erin sançdı. Balıqəa barmadı. Oəuz anda öldürtimiz. Qurəu yıəsap yazısı oəuz qaru su taəıqdımız”. Bu günkü türkc əmizə təbdil: Türk Oəuz bəgləri!.. Millət!.. Eəidin: əstdə (yuqarıda) gög batmayıncə, altda yer çökməyincə, türk milləti! əlkəni, törəni kim daəıtdı?.. Türk qovminin hakimi idiniz.. əql və tədbirlər ilə sizi yetiədirmiə olan Bilgə Kaəan gəlmiə və getmiə. Eyn ölkənə öz yanlıəlıəını, pisligini gədirdin. Yaraqlılar nərədən gəlib sizi apardı? Süngülülər nərədən gəlib sürərək apardı? Müqəddəs öl- k ən ormanı milləti! Getdiniz iləri, getdiniz geri”. “ ... Doqquz Oəuz milləti öz millətim idi. Gög yer bulandıəı için yaəı oldu. Bir yılda beə yol hərb etdin. əlk dəfə Toəu balıədə h ərb etdik. Kül Təkin azman aə atınə binüb huplayaraq hücum etdi. Altı adamı deədi. əskər içində yeddinci adamı qılıncladı. 65 əkinci Quəlıəaqdə Oəuz ilə müharibə etdin. Kül Təkin az- man atınə binərək hücum etdi. Bir adamı deədi. Doqquz adamə toqudı. Oəuz qovmi oradə öldü. əçüncü yol...də oəuzlə müharibə etdin. Kül Təkin azman aq atin ə binip saldırdı. Deədi. əskərini də dəgiədin. Elini aldın. Dördünci əoə (nəhrdir) baəında hərb etdin. Türk millətinin ayaqları yoruldu. Qorqdu. Bəriyə iləriləmiədi. əskərini Kül Təkin daəıdub tunrə minüb bir əsil Alqaəu on adamı Tunəə təkinin dəfn m ərasimində dutub öldürdin. Beəinci Azkəndi yaqınlıəında Oəuzlə hərb etdin. Kül Təkin azm an atınə binüb hücum etdi. əki adamı deədi. Balıəə getmədi. Oəuzı oradə öldürdin. Qələyi alub yazın oəuzın arqası sıra əskər çıqardın 1 . Heca v əzni Zaman keç dikc ə türkcənin təkamülü vəznli nəsrdən öz vəz- nini vücud ə gətirdi. Bu gün hecə vəzni dedigimiz vəzn meydana çıxdı. Hecanın ilk təcəllisi atalar sözündə görülüyor. əksəriyyətlə iki, b əzən dörd bölmədən ibarət olan bir sözü birər küçük mən- zum ə əəklini ərz edər. əski sözindən bir çoxunu bizə qədər nəql ed ən vasitə bundan bin yıl qədər əvvəl Kaəəarin Mahmud bin Hüseyn adında bir zat tərəfindən “ Divani lüəat – it-türk” ünvanilə yazılmıə lüəət kitabıdır 1 . Bir fikir edinm ək məqsədilə bundakı atalar sözünd ən bir neçəsini olduəu kibi burayə nəql ediyoruz: Qul y əəi it böri (qul yaəı, it bori (qurt) ----------------- Alıtcı aslan 1 Tomsen v ə Radlova istinadən professor Nəcib Asim (Orxon abidələri, səhifə: 112-113, 124-126) 1 “ Divan lüəat-it türk” dəki atalar sözlərini əstanbul Darülfünuni professor- larından Nəcib Asim toplayaraq “ əski savlər” adı ilə bir risalə halında nəər etmiədir (əstanbul, 1338) 66 Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|