Yaşar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

 
ı 
73 
 
•   II  fəsil  •  
Hüceyrə canlının quruluş və inkişaf vahididir  
• 
 
 
 
 
 
 
 
1.  İnternet resurslarından istifadə edərək  “Hüceyrənin kəşfi tarixi. Hüceyrə nəzəriyyəsi” 
mövzusunda məlumat toplayın. Məlumatları kartoteka formasında cədvəllər şəklində 
təqdim edin.  
Kəşfin tarixi 
Alim 
Kəşfin mahiyyəti 
 
 
 
2.  İnternet resurslarından istifadə edərək  Publisher, yaxud WORD proqramında (A4 
ölçülü kağızlarda) “QİÇS: yoluxma yolları və profilaktikası” yaxud  “Hepatit virusu: 
yoluxma yolları və profilaktikası” mövzularında yaddaş kitabçası tərtib edin. 
 
3.  Populyar ədəbiyyat, yaxud  internet resurslarından istifadə edərək qədim və müasir 
mikroskoplar  haqqında  məlumat  tapın.  Məlumatı  aşağıdakı  plan  əsasında  elektron 
təqdimat formasında tərtib edin: 
  Mikroskopun şəkli, texniki imkanları 
  Yaranma tarixi 
  Müəllif 
  Mikroskopun köməyi ilə edilən kəşflər 
 
4.  İnternet resurslarından istifadə edərək  “Fotosintezin kəşfi tarixi” mövzusunda məlu-
mat toplayın. Məlumatları kartoteka formasında cədvəllər şəklində təqdim edin.  
Kəşflərin tarixi 
Alim 
Elmə verdiyi töhfə 
 
 
 
 
5.  Dərslikdən  və  http://festival.1september.ru/articles/515676/  ünvanında  yerləşən 
məlumatlardan istifadə edərək “Mitoz” model-aplikasiyasını hazırlayın.  
 
 
L a y i h ə
 
 

---

 
 
74 
 
 
 
1. Düzgün variantları müəyyən edin:  
1) Birhüceyrəli orqanizmləri ilk dəfə mikroskop altında müşahidə edən 
A.Levenhuk/T.Şvann olmuşdur. 
2) Qeyri-hüceyrəvi quruluşa malik olan canlılar bakteriyalardır/viruslardır. 
3) İnsanın immun sisteminin işini pozan poliomielit/QİÇS virusudur. 
4) Məməlilərin yumurtahüceyrəsini öyrənən K.Ber/R.Virxov olmuşdur. 
5) Nüvənin əsas komponenti ribosomlardır/xromosomlardır. 
6) Hüceyrə ilə ətraf mühit arasında maddələr mübadiləsi plazmatik membran/sitoplazma 
ilə tənzimlənir. 
 
2. Əvvəlcə heyvan və bitki hüceyrələrini, sonra isə onlarda fərqlənən orqanoidləri 
qeyd edin. 
 
 
 
 
3. Dəftərinizdə cümlələrin qarşısına müvafiq strukturun nömrəsini qeyd edin. 
 
a)  Maddələrin hüceyrə daxilində daşınmasını təmin edir __ 
b)  Hüceyrədə yaranan maddələri toplayır __  
c)  Hüceyrədaxili həzmdə iştirak edir __ 
d)  Yaranan enerjini ATF enerjisi şəklində ehtiyat halında saxlayır __ 
e)  Günəş enerjisini udmaq qabiliyyətinə malikdir __ 
f)  Funksiyası zülal sintez etməkdir __ 
 
1) Holci kompleksi  
2) lizosom  
3) ribosom  
4) endoplazmatik şəbəkə  
5) plastid   
6) mitoxondri 
 
 
Ü m u m i l ə ş d i r i c i   t a p ş ı r ı q l a r
 
1 ___________________ 
2 ___________________ 
3 ___________________ 
4 ___________________ 
____ 
hüceyrəsi 
____ 
hüceyrəsi 

---

 
ı 
75 
 
•   II  fəsil  •  
Hüceyrə canlının quruluş və inkişaf vahididir  
• 
4. Fotosintez zamanı mərhələlərin ardıcıllığını müəyyən edin. Cədvəli dəftərinizə kö-
çürün və tamamlayın.   
a)  Suyun fotolizi   
b)  Xlorofil molekulu tərəfindən işıq enerjisinin tutulması  
c)  Sərbəst oksigenin xaric edilməsi    
d)  Karbon qazının hidrogen protonları ilə birləşməsi 
e)  Qlükozanın əmələ gəlməsi 
f)  Xlorofil molekulunun elektron itirməsi 
 
 
5.Uyğunluğu müəyyən edin: 
 
 
6. Translyasiya prosesində 45 molekul n-RNT iştirak etmişdir. Sintez olunan zülalın 
tərkibinə daxil olan aminturşuların, gendə olan tripletlərin və nukleotidlərin  sayını 
müəyyən edin:  
Aminturşular: ...      
Tripletlər:  ...     
Nukleotidlər: ... 
 
7. Mitozun mərhələlərinin düzgün ardıcıllığını müəyyən edin. Sxemi dəftərinizə çəkin 
və tamamlayın. 
a)  Xromatidlərin hüceyrənin əks qütblərinə çəkilməsi  
b)  Xromosomların spirallaşması 
c)  Qız nüvələrin yaranması  
d)  Xromosomların hüceyrənin ekvatorunda yerləşməsi 
e)  Xromosomların bölünmə vətərinin tellərinə birləşməsi  
f)  Nüvə pərdəsinin dağılması 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
 
 
 
 
 
 
a) m-RNT-nin sintezi  
b) n-RNT-nin aminturşuları ribosoma daşıması  
c) Ribosomda məlumatın m-RNT-dən oxunması 
d) m-RNT-nin ribosoma çatdırılması 
e) m-RNT-də nukleotid ardıcıllığının aminturşular ardıcıllığına 
çevrilməsi
1. Transkripsiya 
2. Translyasiya 

---

 
 
76 
 
 
 
 
 
 
 
 O
RQANİZMLƏRİN ÇOXŞƏKİLLİLİYİ 
 
 
 
Orqanizm tam bir vahid kimi fəaliyyət göstərən bioloji sistem hesab olunur.  Yer 
üzərində  quruluşuna  və  qidalanma  tipinə  görə  bir-birindən  fərqlənən  çoxlu  orqa-
nizmlər yaşayır. Onlardan ən sadə quruluşlu olanlar birhüceyrəlilərdir. 
 
 
20 
– Orqanizmlər hansı aləmlərə bölünür? 
 
 
 
Fəaliyyət
Bu  və  ya  digər  aləmə mənsub  olmasından  asılı  olaraq  sadalanan  orqanizmləri 
qruplaşdırın.  Aləmlərin  adını  çəkin  və  hansı  orqanizmlərin  birhüceyrəli  olduğunu 
qeyd edin. 
1) qov göbələyi;  
2) xlamidomonada;  
3) boz canavar;  
4) quş mamırı;  
5) vərəm çöpü;  
6) vəba vibrionu;   
7) ağ planari;  
8) mukor;  
9) mayböcəyi;  
10) xlorella;   
11) ulva;   
12) penisil;  
13) tütün mozaikası virusu;   
14) çöl qatırquyruğu;   
15) askarid;  
16) amöb. 
 
Aləm 
? 
? 
? 
? 
Orqanizmlər
 
 
 
 
– Sadalananlardan hansılar heç bir aləmə aid edilmir? 
III fəsil 
ORQANİZM  
TAM BİR SİSTEMDİR 

---