Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından

-Nazir  Bakatin  çıxış  etdi,  -  dedim.  -  Göstərdi  ki,  o  günlər  talançıların  sayı  beş 

mindən  artıq  olmayıb.  Eyni  zamanda  bunu  da  Bakatin  dedi  -  həmin  günlər  Bakıdakı 

daxili  qoşunların  sayı  12  min  nəfər  imiş.  Deməli,  bir  talançıya  iki  yarım  milisioner 

düşür. Bəs niyə talanların qarşısını ala   bilmədilər? 

M. S. Qorbaçov düz gözümün içinə baxaraq: 

- Doğrudan da, niyə talanların qabağını  ala bilmədilər?  - deyə soruşur. Məndən 

soruşur. 

Yazımın bu yerində bir sual (?) və üç nida (!!!) işarəsi qoymaqdan savayı əlacım 

qalmır. 

Nəhayət, görüşümüzün bir məqsədindən də söz açırıq: söhbət Ali Sovetin qəbul 

edəcəyi  qərara  yanvar  hadisələrinin,  qanlı  divanın  müqəssirlərini ittiham  edən  abzasın 

salınmasından  gedir.  Mən  bu  abzası  əvvəlcədən  yazıb  hazır  etmişəm,  oxuyur  və 

Qorbaçova  təqdim  edirəm.  Bu  abzasın  qərara  salınmağına  heç  cür  razılıq  vermir. 

Bəllidir  ki,  heç  vəchlə  ordunu  narazı  salmaq  istəmir.  Təkidlərimizdən  sonra  bir  az 

yumşalır.  Müəyyən  redaktəylə  abzasın  qərara  salınmasına  razılıq  verir.  Tənəffüsdən 

sonrakı iclasda mən yenə çıxış elədim və dediyim abzası gecə yazdığım kimi oxudum. 

Qorbaçov son sözündə: "Mən deputat Rzayevin hisslərini başa düşürəm", - dedi, amma 

son  məqamda  (artıq  iclasdan  sonra,  bizsiz,  Rəyasət  heyəti  aparatında  mətbu  mətn 

hazırlanarkən)  yenə  də  bu  abzas  çıxarıldı.  Belə  qalmaqallı  vaxtda  hakimiyyətə  dayaq 

olan Ordunun təəssübünü çəkmək - bütün qeyri-mülahizələrə, faktlara, həqiqət və ədalət 

hissinə üstün gəlmişdi. 

Bu məsələdə ölkə parlamentində qələbə çala bilmədiksə, məğlub da olmadıq. Hər 

halda  hadisələrin  məğzini,  mahiyyətini  əsl  mətləbdən  bixəbər  deputatlara  çatdıra, 

səsimizi, etirazımızı, fəryadımızı eşitdirə bilmişdik. Bir növ qəribə tənasüb yaranmışdı 

Ali  Sovetdə.  Qarabağ  məsələsində  bizim  mövqeyimizdə  durmayan  "sol  -  radikal" 

deputatlar Ordunun Bakıya divan tutmasından qəti narazılıqlarını bildirirdilər, ordunun 

hərəkətini  dəstəkləyən  "mühafizəkar"  və  hərbçi  deputatlar  isə  Qarabağ  məsələsində 

bizimlə  tam  həmrəy  idilər.  Ümumiyyətlə,  bu  tənasüb  həm  qurultaylarda,  həm  də  Ali 

Sovetin  sessiyalarında  bizim  siyasi  xətt-harəkətimizi,  taktik  gedişlərimizi 

müəyyənləşdirmək  üçün  nəzərə  alınası  vacib  faktordur.  Bu  cəhətdən  bəzi  deputatlarla 

---

qısa  söhbətlərim  çox  səciyyəvidir.  Marşal  Axromeyevə  yanaşdım,  Bakıda  olanları 

danışdım,  ordunun  amansız  davranışı  haqqında  mənim  rəyimlə  qəti  surətdə  razı 

olmadığını  bildirdi,  amma  dərhal  əlavə  etdi  ki,  Qarabağ  məsələsində  yüz  faiz 

Azərbaycanın  mövqeyini  müdafiə  edir.  Sobçaka  Yanvar  divanı  münasibətilə  müraciət 

etdiyim  zaman,  "əlbəttə,  ordunun  hərəkətləri  bağışlanmazdır,  -  dedi,  -  amma  sizin, 

Azərbaycan ziyalılarının da günahı var, niyə Bakıdakı erməni talanlarının qarşısını ala 

bilmədiz?  -  Bakı  iki  milyonluq  şəhərdir,  -  dedim.  -Bəs  nədən  Moskva  ziyalıları 

Ədəbiyyat  evində  yəhudi  talanının  qarşısını  ala  bilmədi?  -  dedim.  Sobçak:  mən 

moskvalı deyiləm, leninqradlıyam, - dedi və söhbətimiz bununla bitdi. 

B.N.Yeltsinin Yaponiyada çıxışlarının birində Bakıdakı qanlı Yanvar faciəsindən 

danışdığını, ordunun hərəkətlərini pislədiyini eşitmişdim. Dəh-lizdə ona yanaşdım, belə 

mövqeyi üçün təşəkkür etdim - Mən Rəyasət heyətinin iclasında da sizi müdafiə etdim, 

-  dedi.  Sonra  bizim  cəbhəçilər  sayağı  yumruğunu  "Rot-Front"  cestiylə  qaldırdı:  -  Mən 

sizinləyəm,  -  dedi,  amma  iclasda  Yanvar  qırğınının  müzakirəsi  zamanı  bir  kəlmə  də 

dinib-danışmadı.  Litva  nümayəndələri  İttifaqlar  Sovetində  bizim  qarşımızdakı  sırada 

otururdular.  "Çernı  yanvar"  kitabını  Kazimira  Prunskeneyə  verdim.  Arif  Məlikov  ona 

dəhşətli Yanvar fotolarını təqdim etdi. Prunskene: - "Sizə bu divanı tutublar ki, bizi də 

qorxutsunlar",  -  dedi.  "Bizim  başımıza  gələn,  sizin  də  başınıza  gələ  bilər"  -  dedim.  - 

Bəli.  Amma  Prunskene  də,  başqa  Baltik  deputatları  da,  Orta  Asiya  nümayəndələri  də 

müzakirə zamanı susmağı, məsələyə qarışmamağı üstün tutdular. 

Bütün bunları yazmaqda məqsədim  - şahidi olduqlarımı, duyub-düşündüklərimi, 

olub-keçənləri  artırıb-əskiltmədən  qələmə  almaqdır,  həm  olanları  tarixin  gələcək  çək-

çeviri  üçün  hifz  etmək  istəyirəm,  həm  də  bugünkü  qüvvələr  nisbətinə  ayıq  real 

mövqedən  yanaşmağa  çağırıram.  Deputat  korpusumuzun  işini  nöqsansız  saymıram. 

Bəlkə  də  başqa  deputatlar  bizdən  daha  səmərəli  fəaliyyət  göstərə  bilərdi.  Nə  deyim... 

Amma xalqımızın mənafeyi, şərəfi və ləyaqəti yolunda əlimizdən gələni, bacardığımızı 

etdik və bu cəhətdən  tarix qarşısında da, millətimiz qarşısında da alnımız açıq, üzümüz 

ağdır. Şübhə etmirəm ki, tarix özü yaxşını-yamanı ayırd edəcək, həqiqi əməllə havayı 

sözləri fərqləndirəcək, çətin parlaman döyüşləriylə asan çayxana tənqidlərinin hərəsini 

öz  yerinə  qoyacaq.  Üzücü  siyasi  deyişmələrlə  gurultulu  şeir  gecələrinin  başqa-başqa 

---

canrlar  olduğu,  yəqin  bir  gün  hər  kəsə  aydın  olacaq.  Halva-halva  deməklə  ağız  şirin 

olmadığı kimi "qeyrət, qeyrət" deməklə də insan qeyrətlənmir. Əlbəttə, adama bir az yer 

eləyir  ki,  deputatlarımız  Moskvada  rəqiblərimizlə  çarpışan  zaman  burda  da  bəziləri 

deputatlarımızın kölgələrini qılınclayır, onlara həcv yazırdılar. Elə bil düşmənlərimizin 

cızdığı  çox  dəqiq  bir  layihəni  həyata  keçirirdilər  -  xalqı  ziyalılara,  deputatlara  qarşı 

qoymaq, parçalamaq və hökm etmək. Xalqın tarixi zəkası dövrün hər hansı keçəri, ötəri 

oyunlarına,  fəndlərinə  üstün  gələsidir.  Ziyalıları  hörmətdən,  nüfuzdan  salmaq,  onların 

ünvanına hər çeşidli föhş və böhtanlar yağdırmaq faşist və totalitar recimlərin ən dürüst 

göstəricisi, ən dəqiq əlamətidir. Faşist Almaniyası   da, Çinin maoçu mədəni inqilabı da, 

dini  fanatiklərin  hökm  sürdüyu  quruluşlar  da,  hər  hansı  qaraguruh  hərəkatı  da,  bütün 

fərqli cəhətlərinə baxmadan bir ümumi nöqtədə birləşir - ziyalılara nifrətdə. Qəribəsi də 

odur ki, bəzən bu nifrəti ziyalıların özləri oyadır, yayırlar! Daha doğrusu, ziyalıların bir 

qismi  başqa  qismini  gözdən  salmağa,  damğalamağa,  sıradan  çıxarmağa  çalışır  ki,  öz 

yerləri  gen-bol  olsun.  Amma  bu  xam  xəyaldır.  Ziyalıları,  ümumiyyətlə  ziyalılıq 

anlayışını ləkələməyə çalışanlar üstünə qonduqları budağın özünü baltalayırlar. Məşhur 

xalq məsəli var - hörmətli yazıçımız İsmayıl Şıxlı həmin məsəli yerində yadımıza saldı: 

"Sapı özündən olan baltalar" ifadəsi həm  də  özləriözlərini baltalayan  ziyalılara  aiddir. 

Çingiz  Aytmatovun  manqurtluq  anlayışı  da  bir  tərəfdən  milli  köklərini  dananlara 

aiddirsə,  o  biri  tərəfdən  öz  ziyalılıq  borcundan  vaz  keçənlərə,  mədəniyyət  və 

mənəviyyat  irsindən  imtina  edənlərə  şamil  edilə  bilər.  Hər  şey  ötüb  keçəcək,  xalqın 

həqiqi  dəyərləri  qalacaq.  Zamanın  bütün  tozanaqlarını  və  haray-qışqırıqlarını  yarıb 

keçən əbədi meyarlar qalacaq. 

 

 

 

---