Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ŞƏHİDLƏR DAĞI
ŞƏHİDLƏR DAĞI
Bu bir il nə tez keçdi, ilahi. Bu bir il nə uzun çəkdi. Göz qırpımı kimi, an kimi qısa, ömür kimi uzun. Elə bil dünən idi o müdhiş gecə. Elə bil yüz il bundan qabaq idi. Yüz il bundan qabaq tanklar, pulemyotlar, avtomatlar yox idi. Qəddarlıq, zülm, zorakılıq ki, var idi, "həqq-qəvinindir" inancı ki, var idi... Yüz il də, iki yüz il də, neçə əsrlər, min illər əvvəl də... Dünyada heç nə dəyişmirmiş, ilahi. Qoluzorlu elə qoluzorludur, "zülmün topu var, gülləsi var"... Necə igidimiz şəhid oldu o dəhşətli yanvar gecəsində. O gecədən əvvəlki gecələrdə və gündüzlərdə. O gecədən sonrakı səhərlərdə-axşamlarda. Bu ilin - 91-ci ilin yanvar qurbanları da ötən illərin, ayların matəm siyahısına əlavə olundu.
Bu günümüzü görəydin, qoca aşıq. Bu gün qızlarımıza, gəlinlərimizə göz dəymir, güllə dəyir. Düşmən gülləsi, namərd gülləsi 1 ... 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-sinə açılan gecə Bakımızın neçə min illik yaşında ən uzun, ən müdhiş, ən faciəli gecə idi. Rəsmi müharibə elan etmədən, hətta rəsmi bəyanat verilməsindən, fövqəladə vəziyyət elan edilməsindən yeddi saat qabaq Sovet qoşunları Azərbaycan paytaxtına qarşı əsl hərbi əməliyyata başladılar - tanklarla zirehli maşınlarla, ən müasir silahlarla. Yüzlərlə öldürülənlər, neçə yüzlərlə yaralananlar - o sıradan qocalar, uşaqlar, qadınlar, əlillər… Çoxu azərilər, amma həm də ruslar, tatarlar, yəhudilər. Tank tırtılları altında əzilmişlər, sinədən və arxadan vurulmuşlar, itkin düşmüşlər, həmişəlik şikəst qalanlar, sonrakı günlərdə, aylarda ağır yaralardan keçinənlər. Yaşayış evlərinin, xəstəxanaların, hətta təcili yardım maşınının gülləbaran edilməsi. Avtobusda yol gedən, öz mənzilində oturan, eyvana, ya küçəyə çıxmış, küçədə avtomat-telefonla danışan neçə-neçə insanın qəfil qətli. Ölənlərin, yaralananların bədənlərindən çıxarılan
1
mütəhərrik (yuvarlanan) güllələr. Ordunun öz ölkəsinin vətəndaşlarına qarşı belə amansız davranması insan beyninə sığışmır. İkinci dünya müharibəsi illərində Bakı nefti Sovet İttifaqının faşist Almaniyası üzərində zəfər çalmasının mühüm amillərindən biri idi. Elə buna görə də Hitler Bakı neftini ələ keçirməyə can atırdı. Faşistlər istəklərinə çata bilmədilər. Almaniyanın darmadağın edilməsindən qırx beş il sonra şəhərimizi Sovet qoşunları zəbt etdi. Uşaqların, yeniyetmələrin müqavimətini qırıb şəhərə daxil oldular. Bir il keçib, amma elə gün olmur ki, bu səhnə yaddaşımda canlanmasın: yanvarın 19-u, axşam saat 11 radələri - Tbilisi prospekti səmtində sürətlə gedən avtobus. Avtobusun açıq qapısından lap sütül bir gəncin, yeniyetmənin sifəti, parlayan gözləri görünür. Yalın əllərlə tankın, zirehin, atəşin qabağına gedir. Tarixin bu axşamında, bu saatında onu saxlaya biləcək heç bir qüvvə, heç bir söz, heç bir dəlil yoxdur. Tankların, atəşin, ölümün qabağını saxlamağa qadir olmadığımız kimi... Dəhşətli fəlakətin qarşısı alınmazdır. Bundan qabaq başqa yerlərdə, şəhərlərdə,bundan sonra kim bilir harda və nə şəkildə olacaq bəlalar kimi... Əlin, səsin, sözün hara çatacaq? Sonra, olan olandan, keçən keçəndən sonra - bu müsibətin, dinc vaxtı dinc əhaliyə divan tutulmasının səbəblərini izah etmək üçün müxtəlif dəlillər gətirirdilər - bu dəlillərdə nə həqiqət vardı, nə məntiq. Dəlillərin özləri bir-biriylə uyuşmurdu. Ölkənin ən yüksək rəhbərləri bu məsələdə heç dilbir də deyildilər. Biri deyirdi ki, Sovet hakimiyyətini qorumağa gəlmişik, ikincisi deyirdi ki, məqsədimiz milli qırğına son qoymaqdı, üçüncüsü Xalq Çəbhəsi strukturlarını dağıtmaq niyyətini əsas sayırdı. Bu "əsas"ların hamısı əsassız idi, daha düzü, heç biri xalqı qanına qəltan etmək üçün əsas ola bilməzdi. Yanğını ilk qor düşən kimi, köz alova çevrilməmiş söndürmək lazımdı. 13-14 yanvarda Bakıda törənmiş cinayətlərin qarşısını almaq olardı. Yeri gəlmişkən bu cinayətlərin kimlər tərəfindən törədilməsi bu günə qədər dürüst aydınlaşdırılmayıb. Bəlkə bu hadisələr bir bəhanəymiş, belə bir bəhanə lazım imiş və ona görə də məharətlə təşkil olunubmuş. Kim bilir? Kim bilir hardan gəlirdi bu sifariş, kim idi fitva verən, kim idi bu fitvaya əməl edən. Əgər talan olunanların dəqiq ünvanları talançılara yaxşı məlum idisə, milisə, mühafizə orqanlarına niyə məlum deyildi? Hardaydılar bu ictimai asayişin qoruyucuları, daxili işlər nazirliyinin, müdafiə nazirliyinin qoşunları? Kim idi bu qurğunu quran? Azərbaycan ictimaiyyəti 13-14 yanvar cinayətlərini kəskin şəkildə pisləmişdi, müqəssirləri məsuliyyətə cəlb etməyə çağırmışdı. Amma bunun yerinə bütün bir xalqın "dərsini verməyə" cəhd göstərildi, ağına-bozuna baxmadan cinayətkarları yox, tamam başqa adamları, günahsızları cəzalandırdılar. Əgər bir şəhərdə cinayət olubsa, o şəhəri ucdantutma güllə yağmuruna qərq etmək hansı əxlaqa, hansı insan anlayışlarına tuş gəlir? Yenidənqurma bu imiş demək? Suverenlik bu imiş? O dəhşətli gecənin səhəri "Pravda"nın müxbirləri yanıma gəlmişdilər. Dediklərimi, o vaxt keçirdiyim hisslərin ifadəsini olduğu kimi qəzetlərinin səhifələrində verdilər: "Yeniyetməlik çağım 1956-cı ildə qoşunlarımız Macarıstana girəndə bitdi. Gəncliyimlə 1966-cı ildə, Çexoslovakiya hadisələri zamanı vidalaşdım. İndi duyuram ki, bu Bakı yanvarında ömrüm sona yetir..." Bu sözlər - bir il bundan qabaq keçirdiyim sarsıntının həqiqi və səmimi əksi idi... Doğrudan da, o vaxt mənə elə gəlirdi ki, həyat bitib-tükənib, daha heç bir şey olmayacaq, heç bir söz deyilməyəcək. Dünya sanki sözsüzlük səhrası idi. Bütün mənəviyyat müc olub qalmışdı, nə düşünməyə, nə danışmağa hey yox idi. Amma elə bu ilk günlərin, ilk saatların sarsıntısındaca dərk etdim ki, susub durmaq da olmaz, nə isə bir iş görmək, müsibətimizi aləmə bildirmək gərəkdir. 20-dən 21-nə keçən gecə müxtəlif respublikalardan olan SSRİ Xalq deputatlarına və Yazıçılar İttifaqlarına doqquz səhifəlik müraciət yazdım ("Çernı yanvar" kitabında dərc olunmuş "Beda"(«Müsibət») adlı yazım da həmin bu müraciətin mətni əsasındadır). Yanvarın 21- də səhər Akademiyada toplaşdıq və bu müraciətin yüzdən artıq kserosurətini ölkənin müxtəlif şəhərlərinə - deputatların, yazıçıların ünvanlarına göndərdik. 21-də axşam başlanan və bütün gecəni səhərə qədər davam edən sessiyada - Azərbaycan Ali Sovetinin sessiyasında - bütün ölkələrin parlamentlərinə və BMT-yə müraciətin mətnini tərtib və təklif etdim. Elə o gecə, Ali Sovetin binasından xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə Oljas Süleymenova zəng elədi, müsibətimizi ona çatdırdı. Bir, ya iki gün sonra Oljas özünü Bakıya yetirdi. Bu əsl qardaşlıq hərəkəti idi. SSRİ Xalq deputatları Qurultaylarında da, Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|