Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
marşıyla addımlayıblar. Beş il sonra isə Almaniya darmadağın olub və Hitler bunkerində intihar edib. Paris də, Elzas da, Lotaringiya da, bütün Fransa da yenidən azad olub. Tarix - Allahın səbridir. Hər xalqın taleyində qara günlər olur. Rusiya biabırçı Brest müqaviləsini imzalamağa, Türkiyə alçaldıcı Mudros anlaşmasına qol çəkməyə məcbur olublar, amma vaxt keçib, ədalət qalib gəlib və bu imzalanmış sənədlər tarixin zibil qutusuna atılıb. Azərbaycanın gələcək taleyində mühüm rol oynayacaq amillərdən biri də Amerikayla, Avropayla münasibətlərdir. Əli bəy Hüseynzadənin ilk dəfə ortaya atdığı, sonralar Ziya Göyalpın da qəbul etdiyi məşhur üçlüyü yada salaq: türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək. Bu son anlayışı qərbləşmək, avropalaşmaq kimi də ifadə edirlər. Hər halda müasirləşmək əsas etibarilə Qərb dəyərlərinin mənimsənilməsi anlamındadır. Amma müstəqil Azərbaycanda türkləşmək ön plana çəkilirsə, islami dəyərlərə qayıtmamağımızın vacibliyi vurğulanırsa, üçüncü ünsürə-çağdaşlaşmağa, müasir dünyanın inkişaf səviyyəsinə qalxmağa çox da əhəmiyyət verilmir. Nədənsə çağdaşlaşmağı, Qərb, Avropa dəyərlərini mənimsəməyi milliliyimizə ziyan vura biləcək təhlükə kimi qavrayırıq. Əlbəttə, bu gün qəzet, jurnallarımızın, özəl televiziya kanallarımızın və radio studiyalarımızın adları yabançı sözlərdirsə, Bakının küçələrində əcnəbi dillərdə yazılar, reklamlar doğma dilimizdəkilərdən çoxdursa, gənclərimiz hətta Azərbaycan dilində rus ya ingilis aksentiylə, intonasiyalarıyla, ibarələriylə danışırsa, belə qərbləşməyi, belə müasirləşməni heç cür qəbul etmək olmaz. Cəlil Məmmədquluzadə “Anamın kitabı”nda bu üçlüyün ifrat şəkillərinə acı-acı istehza edirdi. İslamlaşmağı, türkləşməyi (osmanlılaşmağı), ruslaşmağı anamızın kitabından yadırğamaq kimi, milli dəyərlərin itirilməsi kimi suçlayırdı. Amma axı dünyanın, o cümlədən Qərb dünyasının həqiqi və bizə bu gün çox gərəkli mənəvi, fəlsəfi, mədəni, estetik, bədii dəyərləri, nəhayət, demokratik siyasi dəyərləri var. Biz məhz bu dəyərlərdən yararlanmalıyıq. «Əcnəbi seyrə balonlarla» deyil, kosmik raketlərlə çıxdığı bir dövrdə ən son “Mersedes” avtomobillərinə minməyimizlə qürurlanıb qala bilmərik. Xalqlar dostluğundan danışanda əlbəttə, bu anlayışın ən vacib tərəfi Azərbaycanın öz içində yaşayan müxtəlif xalqların doğmalığıdır. Azərbaycanda yaşayan xalqların özlərini azərbaycanlı sayması ədalətli və düzgündür. Amma azərbaycanlı olmaqla yanaşı, ləzgi ləzgiliyini, talış talışlığını, avar avarlığını, tat tatlığını, kürd kürdlüyünü danmamalıdır və danmır. Eyni cür Azərbaycan türkü də azərbaycanlı olmaqla bərabər, türklüyünü danmamalıdır. Bir şərtlə. Vaxtilə müəyyən kontekstdə deyilmiş “Türkün türkdən başqa dostu yoxdur” sözlərini birdəfəlik unutmaq şərtilə. Sovet vaxtında yasaq olunmuş, açıq ya gizli daşıyıcıları təqiblərə, cəzalara, ölümə, sürgünə məhkum edilmiş türkçülük ideyalarının bu gün dirçəlməsini təbii hal kimi qəbul etmək lazımdır. Amma bu işdə də ifrata varmaq olmaz. Türkçülüyü sırf filoloci qavramda qəbul edərək real tarixi gerçəklərə göz yummaq mənasızdır. Yəni dilimizin tarixi kökləri baxımından qazax, ya başqırd mənə nə qədər yaxın olsa da, ayrı dil sistemində danışan talışdan, ləzgidən, ya kürddən yaxın deyil. Əsrlər boyu adət- ənənələri, məişət özəllikləri, əxlaq anlayışları, nəhayət, mətbəxləri bir olmuş tat, avar, mənə eyni dil sisteminə malik olduğum xakasdan, ya yakutdan doğmadır. Ailə bağları da Azəri türklərini çuvaşlarla, ya tuvalılarla deyil, talışlarla, kürdlərlə, ləzgilərlə və özünə qürurla “Azərbaycanlıyam” deyən bütün başqa millətlərlə bağlayır. Tarixi araşdırmalar, dil, ədəbiyyat tədqiqatları baxımından son dərəcə önəmli olan bir sahə - türkçülük məkanı bizi azərbaycançılıq məkanından ayıra bilməz. Azərbaycan türk dünyasının bir parçasıdır, amma Azərbaycanın içində ayrıca bir Azərbaycan dünyası da var və bu dünyada türk olmayan azərbaycanlılar da layiqli, şərəfli yerə malikdir. Və inanıram ki, bu vətənin övladları əl-ələ verib çiyin-çiyinə, ürək-ürəyə, beyin- beyinə gələcəyin - XXI əsrin - Üçüncü Minilliyin Azad, Müstəqil ölkəsini, Bərabərliyin, Qardaşlığın və Dostluğun hökm sürəcəyi xoşbəxt Azərbaycanı quracaqlar. Xəyallarımda yaşatdığım, bəlkə də görə bilməyəcəyim bu gələcək Azərbaycanımın isə yuxarıda anlatmağa, izah etməyə çalışdığım beş təməl üzərində - İnsan Azadlığı, Milli Müstəqillik, sinfi, milli, irqi, dini, cinsi Bərabərlik, Türk qardaşlığı, Xalqlar dostluğu - bünövrəsində duracağını arzulayır, uca Tanrıdan diləyirəm.
DANIŞA BİLMİRƏM
Kükrəyən vicdanı bütün varlığını sarsıdanda dahi Tolstoy «Susa bilmirəm» deyə fəryad qoparmışdı.Bu gün bir sıra başqa Azərbaycan yaşıçıları kimi mən də bircə onu deyirəm ki,danışa bilmirəm. Başımıza gələn müsibət qarşısında söz acizdir,nitqimiz tutulub,dilimiiz lal olub.Gərək belə olmasın,bilirəm.Yazıçı xalqının dərdini hayqırmalıdır. Amma faciəmiz o qədər böyük,matəmimiz o qədər müdhiş,ağrımız o qədər dözülməzdir ki,onları bəlkə də yalnız sükutla ifadə etmək olar. Ən təsirli,ən parlaq sözlər qiymətdən düşüb,mənasızlaşıb. Nə təsəlli sözləri tapıram,nə ürək-dirək vermək istəyirəm. Bütün sözlər deyilib qurtarıb,deməyə söz qalmayıb,elə bil sözlərin içi boşalıb. Dünya sanki sössüzlük səhrasıdır. Niyə qismətimiz belə gətirdi.nəydi gunahımız,bu ağır bəlaya neçin düçar olduq? Qanlara bulaşmış tanklar,güllələrdən çopur olmuş divarlar,qətl yerinə çevrilmiş küçələr, iki gündə qəbristana dönmüş yaşıl yamac,göz yaşları, boğuq hıçqırıqlar, nalələr, yas… Analara oğullarını, uşaqlara atalarını,qadınlara ərlərini kim qaytaracaq, kim? Kim verəcək bu acı sualların cavabını? Bilmirəm.Danışa bilmirəm. Düşünə bilmirəm. Söz tapmıram deməyə… Dərdimi suya dedim Alışdı su da yandı. Xalqa təsəllini yenə də yalnız xalqın özü verə bilir.Xalqın əsrlərdən bəri cilalayıb dediklərinə bərabər söz tapmaq mümkün deyil.
Şəhidlərmiizə mir rəhmət.Məzarları nurla dolsun. Əzizlərinin,yaxınlarını başı sağ olsun.Xalqımızın başı sağ olsun. 22 yanvar 1990
Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|