Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından

Türkiyəylə  qardaşlığımızın  köklərini  və  mahiyyətini,  heç  də  Rusiyaya  qarşı 

yönəlmədiyini dərk edə bilsə, Amerikayla münasibətlərimizə qısqanclıqla yanaşmasa və 

nəyahət,  ermənilərlə  qarşıdurmamızda  daha  obyektiv  mövqe  tutsa,  bu  böyük 

qonşumuzla ən sıx və ən mehriban əlaqələrimiz ola bilər. Azərbaycan hələ uzun zaman 

dünyanın mənəvi dəyərlərinə qovuşmaq üçün rus dilinin vasitəçiliyindən istifadə edəcək 

və  hələ  çox  illər  rus  mədəniyyətinin  cazibə  dairəsində  qalacaqdır.  Öz-özlüyündə  bu 

təhlükəli  və  mənfi  bir  şey  deyil.  Amma  burda  bir  məsələnin  də  üstündə  durmaq 

istəyirəm.  

Müəyyən tarixi şərtlər nəticəsində bəzi Azərbaycan ziyalılarının doğma dillərini 

yetərincə  bilməmələrini  onlara  irad  tuturlar.  Əlbəttə,  ideal  halda  hər  bir  ziyalı  ilk 

növbədə öz Ana dilini mükəmməl bilməlidir. Amma insaf naminə onu da deyək ki, öz 

dilində təəssüf ki, istənilən səviyyədə və istənilən sərbəstliklə danışa bilməyən bir çox 

bəstəkarlarımız,  rəssamlarımız,  hətta  yazıçılarımız  Azərbaycan  mədəniyyətinin 

ucalması, onu dünya sənətinin çağdaş örnəklərinə boy verəcək bir səviyyəyə yüksəlməsi 

uğrunda dili bilib, əfsus ki, ayrı heç nə bilməyən bəzilərindən qat-qat artıq xeyirli işlər 

görüblər. Azərbaycan türkü olub Azəri türkcəsini yetərincə bilməyənlərə yazıq. Amma 

Azəri  türkcəsini  bilib  bu  dildə  Azərbaycan  türklərinə  küfr  edənlərə,  türk  dilində 

türklüyün əleyhinə yazanlara, danışanlara nə deyəsən?  

Gürcüstan həm yaxın qonşumuz, həm də bu gün strateji müttəfiqimizdir. Coğrafi 

mövqelərimiz elədir ki, bu müttəfiqliyin məhz strateci məqsəd daşıması, yəni müvəqqəti 

deyil,  uzun  müddətli  olması  faktdır.  Gürcü  mədəniyyətinin  özəlliyi,  üzünün  Qərbə 

baxması  vaxtilə  Tiflisin  internasional  Qafqaz  şəhəri  olmasıyla  da  bağlıdır  və 

Azərbaycanın  bir  neçə  önəmli  simasının,  bir  neçə  mühüm  hadisəsinin  bu  şəhərdə 

meydana çıxması da təbiidir. Gürcüstanla dostluq münasibətlərimiz bu ölkədə yaşayan 

yarım  milyon  soydaşımızın  taleyinə  də  təminat  verməlidir.  Tarixin  inkişaf  yollarında 

büdrəmələri  də  olur  və  sabah,  allah  göstərməsin,  hər  hansı  bir  yeni  Qamsaxurdiyanın 

Gürcüstandakı Azəri türklərinə qarşı zorakılıq siyasətini büs-bütün istisna etmək olmaz. 

Buna  hər  halda  biz  də    və  daha  artıq  gürcüstanlı  soydaşlarımız  da  bərai-ehtiyat  hazır 

olmalıyıq  ki,  Ermənistandakı  Azəri  türklərinin  aqibətini  nə  onlar  özləri,  nə  də 

Azərbaycan bir daha yaşamalı olmasın. 

---

Bu  qədər  qan  töküləndən,  bu  qədər  qəddarlıqdan,  sağalmaz  yaralardan, 

milyonlarla  insanın  faciəsindən,  söndürülmüş  ocaqlardan,  talan  olmuş  evlərdən, 

tapdanmış məzarlardan sonra Ermənistanla, ermənilərlə münasibətimiz necə olmalıdır? 

Paradoksal  bir  fikir  söyləyəcəm:  ermənilərin,  hətta  99  faizinin  barışmaz  düşmənimiz 

olduğunu qəbul etsək belə, erməni xalqını bir xalq kimi düşmən saymamalıyıq. Çünki 

dünyada  heç  bir  xalq  başqa  bir  xalqa  düşmən  deyil.  Xalqların  bir-birinə  düşmən 

olmaması  prinsip  məsələsidir,  bəlkə  də  idillik  bir  aldanışın  simvolik  ifadəsidir. 

Hökumətlər, siyasi quruluşlar, ordular, var-dövlət sahibləri, mətbuat işçiləri, adını ziyalı 

qoymuş əhli-qələmlər başqa xalqa nifrət hisslərini, düşmənçiliyi, ədavəti, kini təbliğ və 

təlqin  edə  bilər.  Amma  xalq  öz-özlüyündə  düşmən  ola  bilməz.  Faşist  Almaniyasıyla 

müharibə  aparmış  fransızlar,  ingilislər  almanları  yağı  saymadıqları  kimi,  Amerikanın 

Pirl  Harbor  hərbi  bazasını  darmadağın  etmiş  yaponlar  və  Xirosimaya  atom  bombası 

atmış  amerikalılar  bu  gün  bir-birinə  düşmən  olmadıqları  kimi,  yunanlarla  Türkiyə 

türkləri,  fələstinlilərlə  israillilər  dil  tapmağa  çalışdığı  kimi,  bir  gün  -  Dağlıq  Qarabağ 

məsələsi  ədalətlə  həll  edildikdən,  Azərbaycanın  ərazi  bütövlüyü  bərpa  olunandan, 

qaçqınlar  doğma  yurd-yuvalarına  dönəndən  sonra,  hələ  qövr  eləyən  yaralar  bir  az 

ovunandan  sonra  Azərbaycanla  Ermənistanın  da  normal  qonşuluq  münasibətləri  qura 

biləcəklərinə inanmaq istərdim. Çünki ermənilər də axı yaşadıqları yerlərdən köçüb aya 

getməyəcək,  deməli,  tarixən  qonşuluğa  məhkumuq  və  “Qonşun  pisdir,  köç  qurtar” 

məsəli  ailələrə  aid  olsa  da,  xalqlara  aid  edilə  bilməz.  Erməniləri  rəqib  sayırıqsa,  bu 

düşməni  daha  yaxından  öyrənməliyik.  Erməni  tarixi,  dili,  siyasi  partiyaları,  bugünkü 

mətbuatı  və  ictimai  durumu  haqqında  mükəmməl  bilgilərə  malik  olan  mütəxəssislər 

yetişdirməliyik.  Türk  dilçiliyinin  ən  görkəmli  simaları  sırasında  ermənilər  yer  alıb- 

Ermənistanda  Açaryan,  Türkiyədə  Akop  Dilaçar,  Rusiyada  Lazarevlər,  Budaqovlar, 

Sevortyanlar.  İnanmıram  ki,  türk  dilini  türklərə  xüsusi  məhəbbətləri  olduqlarına  görə 

belə dərindən öyrəniblər. Soyuq müharibənin şıdırğı vaxtlarında Amerikada, Avropada 

sovetologiya,  kremlologiya  üzrə  mütəxəssislərin  yetişdirilməsi  və  fəaliyyəti  də  Sovet 

İttifaqına  və  Kreml  rəhbərlərinə  sevginin  ifadəsi  deyildi,  düşməni,  rəqibi  daha  yaxşı 

tanımaq,  onun  zəif-güclü  yerlərini  bilmək  və  mübarizədə  istifadə  etmək  məqsədi 

güdürdü.  

---

Dağlıq  Qarabağda  Azərbaycan  dövlətçiliyinin  bərpa  olunmasına  inanırıqsa  və 

burada  ermənilərin  yaşayacaqları  bir  gerçəkdirsə,  həmin  elə  Qarabağ  erməniləri 

arasındanAzərbaycanın suveren haqlarına, dövlətçiliyimizə, ərazi bütövlüyümüzə loyal 

münasibət bəsləyən və Dağlıq Qarabağı Azərbaycanın tərkibində bir qurum kimi idarə 

edə  biləcək  kadrların  hazırlanması  işini  sabaha  qoymadan,  bu  gündən  başlamaq 

dazımdır. Demirəm ki, ermənilərdən Qarabağda bizə işləyən casuslar hazırlayaq. Yox. 

Dağlıq Qarabağın inzibati işlərini Azərbaycan ana yasasına görə yönəldən, bu ərazinin 

Azərbaycana  bağlı  olduğunu  fakt  kimi  qəbul  edə  biləcək  yerli  kadrlar  haqqında 

düşünməli,  onları  axtarıb  tapmalı  və  indidən  hazırlamalıyıq.  Belələri  yəqin  ki,  var, 

qorxub  üzə  çıxmırlar.  Bu  cür  düşünən  adamların  fəaliyyətlərinin  yalnız  Azərbaycan 

üçün deyil, Qarabağ erməniləri üçün də faydalı və gərəkli olacağına onları inandırmaq 

lazımdır.  

Qarabağ problemini layiqli şəkildə həll etmək üçün biz bir xalq kimi məğlubluq 

kompleksindən də azad olmalıyıq.  Qarabağda  hərbi  zəfər  çala bilməməyimizin  acısını 

duymamaq  üçün  gözlərimiz  önündə  cərəyan  edən  hadisələri  yada  salmaq  kifayətdir. 

Dünyada  ən  böyük  orduya  malik  olan,  ən  yeni  və  dəhşətli  silahlarla  təchiz  olunmuş, 

çoxəsrlik  savaş  ənənələrindən  bəhrələnən  və  mükəmməl  hərbi  təhsil  almış  səriştəli 

sərkərdələrə,  generallara,  zabitlərə  malik  nəhəng  Rusiya  balaca  Çeçenistanın 

öhdəsindən  neçə  ildir  gələ  bilmirsə,  Gürcüstan  kiçik  Abxaziyanı  ram  edə  bilmirsə, 

yüksək  hazırlıqlı,  döyüşkən  və  cəsur  Türk  ordusu  PKK-çıların  kökünü  kəsə  bilmirsə, 

milli  silahlı  qüvvələri  yeni-yeni  yaranan  Azərbaycanın  Qarabağdakı  uğursuzluğunu 

faciə kimi  qəbul etmək və xalqa məhz ümidsizlik örnəyi kimi təqdim etmək düz deyil.  

XIX  əsrdə  Prusiyayla  müharibədə  məğlub  olmuş  Fransa  Elzas  və  Lotaringiya 

əyalətlərini itirmişdi. Parisdə Barışıq meydanında bütün fransız əyalətlərini təmsil edən 

rəmzi  heykəllər  var.  Bu  əyalətlər  itiriləndən  sonra  Elzas  və  Lotaringiya  heykəllərinin 

üstünə örtük  çəkiblərmiş.  Ta  Birinci  Dünya  hərbində  Fransa Almaniyanı  məğlub edib 

və  əyalətləri  yenidən  qaytarana  qədər  bu  örtüklər  açılmayıb.  Almaniya  məğlubiyyət 

aktına qol çəkdiyi vaqon tarixi bir yer kimi qorunub saxlanırmış və hikkəli Hitler İkinci 

Dünya müharibəsi illərində Fransanı işğal edərkən təslimçi Peten hökuməti məğlubiyyət 

aktını  həmin  o  vaqonda  imzalayıb,  alman  qoşunları  Parisin  Yelisey  çöllərində  zəfər 

---