Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından

Ali Sovetin sessiyalarında da Oljasın bizə dost və arxa olduğunu dönə-dönə görmüşük. 

Ermənistan zəlzələsində ora yardıma gedənlərin təyyarə qəzasında həlak olması və bu 

barədə  "Komsomolskaya  Pravda"  qəzetində  çıxan  məlumatı  Oljasa  verdim  və  o, 

çıxışında bu barədə təsirli sözlər dedi... Sonralar bizə irad tutanlar da tapıldı: Niyə bu 

faktı  Azərbaycan  deputatları  yox,  Oljas  dedi?  Məgər  bunun  özümüzün  deyil,  başqa 

respublikanın  nümayəndəsinin  dilindən    səslənməsi  daha  əhəmiyyətli,  daha  tutarlı 

deyilmi? 

Yanvar  faciəsində  Oljas  bir  neçə  gün  Bakıda  oldu,  bədbinləşənlərə  ürək-dirək 

verdi.  Bir  növ  həyan  oldu  bizə.  "Bölüşülmüş  sevinc  ikiqat  sevinc,  bölüşülmüş  dərd 

yarım dərddir", - deyirlər. 

 

Oljas  Bakıda  xəstələnmişdi,  "Azərbaycan"  mehmanxanasında  yatırdı.  Ona 

dəyməyə  getmişdim.  Yanında  Xalq  Cəbhəsindən  cavanlar  vardı.  Azadlıq  meydanı 

bomboş idi. Bir azdan həngamə başladı. Tanklar  hay-küylə meydana daxil olub Dəniz 

vağzalına  tərəf  getdilər,  gəmilərə  atəş  açdılar.  Mehmanxanaya  tərəf  də  güllə  atırdılar. 

Cavanlar  pəncərədən  dəhlizə  düşmüş  güllələri  Oljasın  nömrəsinə  gətirdilər,  bizə 

göstərdilər.  Gənc  operator  mehmanxananın  eyvanından  bu  "dəniz  döyüşü"  səhnələrini 

cəsarətlə çəkirdi. 

Gecələr  atəş  səsi  eşidilirdi  -  daraq-daraq,  qatar-qatar  avtomat  atəşi.Gecələr 

gəmilər  ulayırdı.  Nə  məşum  səs  idi  bu  -  qışın  zülmət  gecəsində  dalğa-dalğa  şəhərin 

üzərinə yayılırdı. Gecələr yuxum ərşə çəkilirdi. 

Hər gün Yanvar müsibətinin yeni-yeni təfərrüatı, faktları üzə çıxırdı. 

 

*** 

Elə qara Yanvar günlərindəcə faciəmizi dünyaya, ölkəyə çatdırmaq üçün, ona ən 

kəskin  qiymət  vermək  üçün  müəyyən  işlər  görüldü.  Bu  baxımdan  ən  mötəbər  və 

əhəmiyyatli  kürsülərdən  biri,  bəlkə  də  birincisi  SSRİ  Ali  Sovetinin  sessiyası  idi. 

Sessiyada  xalqımızın  faciəsini  bütün  ölkəyə,  dünyaya  çatdırmalıydıq.  Asan  məsələ 

deyildi  bu.  Yaxşı  bilirdik  ki,  biz  19  yanvar  hadisələrinə  qiymət  vermək  tələbini  irəli 

sürən  kimi  13-14  yanvar  hadisələrini  üzümüzə  çırpacaqlar.  Həm  də  ki,  19-20  yanvar 

---

hadisələrinin üstündən az qala tam sükutla keçən mərkəzi informasiya vasitələri 13-14 

yanvar hadisələrini yerli-yataqlı və hətta şişirdərək ölkəyə, dünyaya yaymış, bizə qarşı 

əsaslı  mənfi  rəy  yarada  bilmişdilər.  1989-cu  il  aprelin  9-da  Tbilisidə  baş  vermiş 

faciədən bizim fəlakətimizin fərqli cəhəti bunda idi və bu vəziyyətdən ləyaqətlə çıxmaq 

gərəkdi. Ləyaqətlə və həqiqətə sədaqətlə... 

Fevralın  13-də  "Moskva"  mehmanxanasında  E.Qafarovanın  nömrəsində 

toplaşdıq.  Səhərisi,  sessiya    açılırdı.  Qərara  gəldik  ki,  hamımızın  adından  akademik 

Midhət  Abbasov  danışsın.  O,  19-20  yanvar  hadisələrini  araşdıran  komissiyanın  - 

Azərbaycan  SSR  Ali  Sovetinin  yaratdığı  komissiyanın  sədri  idi.  Komissiya  artıq 

müəyyən  işlər  görmüşdü,  xeyli  fakt,  məlumat  toplamışdı  və  nəyin  bahasına  olursa 

olsun, bütün bunları ölkə deputatlarına çatdırmaq lazım idi. 

Amma  mən  başqa  sarıdan  da  nigaran  idim.  Əmin  idim  ki,  iclas  başlayan  kimi 

erməni deputatlar qabağa düşüb 13-14 yanvar hadisələrindən söz açacaq, o günlər həlak 

olanların xatirəsini yad etməyi təklif edəcəklər. Bundan sonra bizim də durub ikinci bir 

təkliflə  çıxış  etməyimiz  -  19-20  yanvar  şəhidlərinin  xatirəsini  yad  etmək  təklifimiz  - 

təkrar və təqlid kimi, bəhsəbəhs kimi görünərdi, yerinə düşməzdi. Eyni zamanda 19-20 

yanvar  şəhidlərini  yad  edib 13-14  yanvarın  üstündən sükutla keçmək  də  olmazdı. Bu, 

xalqımıza  xas  olan  insani  keyfiyyətlərlə,  alicənablıqla,  ürək  genişliyilə  uyuşmayan, 

əxlaqa  zidd  bir  şey  olardı  və  hamıya  çox  pis  təsir  bağışlardı,  əleyhdarlarımızın 

dəyirmanına su tökərdi. Yeganə məqbul yol - qanlı yanvarda həlak olanların hamısının 

xatirəsini  yad  etməkdi  və  bu  təklifi  məhz  biz  etməliydik.  Bu  mülahizələrimi 

deputatlarımızla bölüşdüm, mənimlə razılaşdılar. 

Fevralın 14-də sessiyanın səhər iclası başlananda Tofiq İsmayılov inadla və əzmlə 

(iclasın sədri ona mane olmağa çalışsa da) bu təklifi irəli sürdü və deputatlar, o sıradan 

hərbi libasda olanlar da, ayağa qalxıb Bakıda qırılanların xatirələrini sükutla yad etdilər. 

Elə həmin səhər iclasındaca Azərbaycan deputatları 19-20 yanvar Bakı qırğınını 

müzakirə etmək və bu hadisələrə qiymət verilməsi haqqında fikir yürütdülər. Lakin həm 

sədrlik edən A.İ.Lukyanov, həm də erməni deputatları bu məsələni  - yenə də uydurma 

bir problemin - Dağlıq Qarabağ probleminin müzakirəsinə çevirməyə çalışdılar. Dağlıq 

Qarabağ deputatı Vaqif Cəfərov Lukyanova müraciətlə: Anatoli İvanoviç, bildirin fevral 

---

ayından başlayaraq bu məsələ 20 dəfədən artıq müzakirə olunub, - dedi. - Qərarlar qəbul 

olunub, amma biri də yerinə yetirilmir. Odur ki, biz qəti surətdə bu məsələnin yenidən 

müzakirə  olunmasının  əleyhinəyik.  (Gətirdiyim  bütün  sitatlar  sessiyanın  çap  olunmuş 

stenoqramlarındandır).  Başqa  bir  regionun  deputatı  qaçqınlar  məsələsini  müzakirə 

etməyi təklif etdi. Yeni mübahisələr başlandı. Mikrofona yanaşıb: "Bakıda dəhşətli faciə 

baş  verib,  -  dedim.  -  On  min  hərbçini  Bakıya  göndərmək  üçün  beş  gün  kifayət  imiş. 

Amma  540  deputatı  -  Ali  Sovet  üzvlərini  Moskvada  toplayıb  onların  rəyini  soruşmaq 

üçün bu beş gün azlıq  edib. İndi biz burda oturub sakitliklə müxtəlif şeyləri müzakirə 

edirik,  elə  bu  zaman  Bakıda  göz  yaşları  tökülür,  qan  axır.  Bu  məsələ  müzakirə 

olunacaqmı?  Seçicilərimizin  qəti  rəyi  belədir:  əgər  bu  məsələyə  biganəlik 

göstəriləcəksə, Ali Sovetin işində iştirak etməyək (salonda səs-küy). 

Fasilədən sonra, saat 12-də ikinci iclas başlanan kimi sədr Midhət Abbasova söz 

verdi  və  Midhət  müəllim  Bakı  faciəsinin  bütün  acı  həqiqətlərini  əks  etdirən,  ordu 

hissələrinin qəddarlıq faktlarını göstərən, konkret  günahkarları ittiham edən ətraflı və 

inandırıcı məruzəylə  çıxış etdi. Bu məruzə mətbuatda dərc olunmadısa da Ali Sovetin 

bülletenində  çap  edildi  və  ölkə  ictimaiyyətini  Parlament  səviyyəsində  hadisələrin  əsl 

mahiyyətilə  tanış  edən  çox  mühüm  bir  sənəd  mövqeyini  qazandı.  Ordunun  şəhərə 

soxulması, dinc əhalinin qırğını məruzədə Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş təcavüz 

və cinayət kimi qiymətləndirilir və 5 maddədən ibarət konkret təkliflər irəli sürülürdü. 

Lakin  sədrlik  edən  yenə  də  müxtəlif  fəndlərlə  bu  məsələni  müzakirəyə 

qoymamağa  çalışdı.  Elə  həmin  gün  saat  16-da  davam  edən  iclasda  Rüstəm 

İbrahimbəyov Azərbaycan nümayəndələri adından bəyanat verdi: 

"Bakıda  qan  tökülməsi  davam  etdiyinə  görə  biz  təklif  etmişdik  ki,  palata 

vətənimizdəki  vəziyyəti  müzakirə  etsin  və  bu  hadisələrə  siyasi  qiymət  versin.  Ali 

Sovetin  bu  biganəliyi  nəticəsində  respublikada  vəziyyət  daha  da  mürəkkəbləşə  və 

problemlər  çıxa  bilər.  Biz  təkid  edirik  ki,  bu  məsələ  ən  təcili  surətdə  müzakirəyə   

qoyulsun və hadisəyə hərtərəfli siyasi qiymət verilsin». 

M.S.Qorbaçovun  replikası:  Mənim  mövqeyimi  bilməniz  üçün  deməliyəm  ki,  o, 

sizin  mövqeyinizə  uyğun  gəlir:  məsələni  müzakirə  etməliyik.  Amma  o  biri  tərəfdən 

---