Yazılış qaydası Metodikası Tərtibi Müdafiəsi Azərbaycan Respublikası Təhsil

gerçəkliyin praktik və nəzəri surətdə qavranılmasını təmin
edən müxtəlif üsulların, tərzlərin, əməliyyatların məcmusu
başa düşülür. Mövcud bilikərin əsasında yeni elmi faktlar,
elmi  məlumat  və biliklər  almaq  üçün  tətbiq  edilən
üsullardır. Tədqiqat  metodları  tədqiqatçının  qarşısına
qoyduğu  məqsədə çatması  üçün  və ya  ona nail  olmağa
imkan  verən  müxtəlif  üsullar  tərz  və əməliyyatların
məcmusudur. Elmdə metod  idrak  yoludur,  bu  yolla  təd-
qiqatçı  həqiqətə doğru  (konkret  olaraq  tədqiqat  obyektinə
və predmetinə doğru) irəliləyir.
Ümumiyyətlə tədqiqat  metodları  üç qrupa  bölünür:
1)  Empirik  tədqiqat  metodları  (müşahidə,  müsahibə,  eks-
periment); 2) Həm empirik, həm də nəzəri səviyyəli tədqi-
qat  metodları  (mücərrədləşdirmə,  təhlil  və tərkib,  induk-
siya və deduksiya, modelləşdirmə və s. ); 3) Nəzəri tədqi-
qat metodları  (Ümumiləşdirmə,  sistemləşdirmə,  qrup-
laşdırma, müqayisə etmə, təhlil etmək, ölçmək və s).
Qeyd edək ki, universal metod yoxdur. Hər hansı bir
problemi,  pedaqoji  sahəni,  predmeti,  obyekti  öyrənmək,
tədqiq etmək üçün özünəməxsus tədqiqat metodları vardır.
Məsələn  ,  tədqiqat  metodu  kimi  magistrant  müsahibə,
müşahidə,  eksperiment,  test,  müqayisə,  təhlil,  ümumi-
ləşdirmə,  arxiv  sənədlərinin,  məktəb  sənədlərinin  öyrə-
nilməsi və s. metodlardan istifadə edə bilər.
Müşahidə metodu – Hadisələrin gedişinə qarışma-
dan,  onun sistemli,  məqsədyönlü  şəkildə izlənməsidir.
Tədqiqatçı  müşahidə metodu  vasitəsilə padqoji  prosesi,
fərdi-psixoloji  xüsusiyyətləri,  fəaliyyəti,  davranışı,  peda-
qoji, psixoloji hadisəni öyrənə bilər.

---

18
Təlim  fəaliyyətində,  elmi tədqiqat  işlərində,  bədii
yaradıcılıqda, bir  sözlə, insan əməyinin bütün sahələrində
müşahidənin  böyük
əhəmiyyəti  vardır.
Müşahidənin
müvəffəqiyyəti 
hər 
şeydən
əvvəl, 
ona 
ciddi
hazırlaşmaqdan,  qarşıya  konkret  vəzifə qoymaqdan,  bunu
ətraflı  düşünüb  aydın  dərk  etməkdən,  bu əsasda  dürüst
müşahidə planı və müşahidə gündəliyi tərtib  etməkdən,
onu  aparan  tədqiqatçının həmin  sahəyə aid  mükəmməl
biliyə malik  olmasından  çox  asılıdır. Müşahidə səbr  və
təmkin tələb edir. Hər  hansı bir obyekti  müntəzəm olaraq
dəfələrlə, həm də müxtəlif cəhətlərdən müşahidə etmədən
düzgün  nəticəyə
gəlmək  mümkün  deyil.
Müşahidə
nəticəsində əldə edilən  faktları  qeyd etmək,  sonra  onlar
üzərində
düşünmək, 
təhlil 
və
müqayisə
etmək,
ümumiləşdirmək  və düzgün  elmi  nəticələr çıxarmaq, və
nəticələri “Müşahidə gündəliyi”ndə yazmaq zəruridir.
Müşahidə dəqiq  olmalı,  faktlar  qeyd  edilib,  sonra
təhlildən  keçirilməli  və elmi  nəticələr  çıxarılmalıdır. Hə-
min nəticələr bu və ya digər nəzəri mühakimələr yürütmə-
yə əsas verir.
Tədqiqatçı  müşahidə zamanı  müəyyən  şərtləri  göz-
ləməlidir. Müşahidə qabaqcadan  müəyyən  olunmuş  plan
üzrə aparılır və orada müşahidə obyekti konkret göstərilir,
sonra onun təzahür xüsusiyyətləri izlənilir.
Müşahidənin mərhələləri aşagıdakılardır:
1. Müşahidənin  məqsəd  və vəzifələrinin  müəyyən-
ləşdirilməsi (müşahidə nə üçün aparılır)

---

2. Tədqidat obyektinə daha az təsir edən və zəruri in-
formasiyalar toplamağa imkan verən müşahidə qaydasının
seçilməsi (necə müşahidə etmək)
3. Müşahidə edilən  obyektin  qeydə alınması  qayda-
larının seçilməsi (qeydiyyatı necə aparmaq)
4. Toplanan  məlumatın  təhlili  və ümumiləşdirilməsi
(hansı nəticə alınıb)
Pedaqoji  tədqiqatlarda  müşahidə metodunun  müx-
təlif  növlərindən istifadə olunur. Müşahidənin  növləri
aşağıdakılardır:
1. Açıq müşahidə
2. Gizli müşahidə
3. Geniş  müşahidə (tam,  yaxud  bütöv  müşahidə) –
belə müşahidə prosesi  obyekti  tam  və bütöv əhatə edir,
hadisə başlanandan  qurtarana  qədər  izlənilir,  pedaqoji
tədqiqatda  müşahidəçi  müvafiq  qanunauyğunluğu  aşkar-
lamaq  üçün  daha çox  məktəbi,  sinfi,  şagirdi əhatə et-
məlidir.
4. Məhdud  müşahidə (seçici  müşahidə) – seçmə
xarakteri daşıyır. Bu halda prosesin bu və ya digər cəhətlə-
ri  öyrənilir. Məsələn,  şagirdlərin  təlim  prosesində idrak
fəaliyyətinin müşahidəsi.
5. Uzun müddətli müşahidə - Uzun müddət- bir təd-
ris ili və daha uzun müddət davam edir.
6. Qısa  müddətli  müşahidə – dövri  xarakter  daşıyır
və nisbətən  az  vaxt  tələb  edir. Məsələn,  tənəffüs  zamanı
şagirdi və ya şagirdləri müşahidə etmək.

---

20
Tədqiqat  zamanı  pedaqoji  müşahidə metodu  üç  for-
mada təşkil olunur.
1. Proses və hadisələrin gedişinə müdaxilə etmədən,
kənardan  izləmək. Bu  müşahidə forması  o  zaman  mü-
kəmməl  olur  ki,  tədqiqatçının  iştirakı  nə müəllim,  nə də
şagird tərəfindən hiss olunur.
2. Tədqiqatçı  bilavasitə fəaliyyətdə iştirak  etməklə
müşahidə aparır. Məsələn, sinifdə dərs deyir və tədqiqatın
məqsədəuyğun proseslərini həyata keçirir.
3. Tədqiqatçı sınananlara “qoşulur” və “sınanan” ro-
lunu oynayır.
Müşahidə elmi-tədqiqat  metodu  olsa  da,  onun  bəzi
elementlərindən  təlim  prosesində,  xüsusən  təbiət  elmlə-
rinin  tədrisində istifadə olunur. Məsələn,  təbiət  hadisələri
üzərində müşahidə,  laboratoriya  şəraitində təcrübənin
müşahidəsi  və s. Bu  halda  müşahidə təlim  metodu, digər
metodlarla vəhdətdə istifadə edildikdə isə təlim tərzi rolu-
nu oynayır.
Müsahibə metodu- Araşdırılan  məsələ ilə bağlı
müəyyən  faktlar,  hadisələr  haqqında  hər  hansı  insan  qru-
punun  ictimai  rəyini  öyrənmək,  məlumat  almaq  məqsədi
ilə aparılır.
Müsahibə- bu  sadəcə bildiyimiz,  həmişə etdiyimiz
söhbət  deyildir. Müsahibə metodu – pedaqoji  psixoloji
tədqiqatlarda əvvəlcədən  hazırlanmış  plan əsasında  keçi-
rilən məqsədli söhbətdir. Tədqiqat metodu kimi müsahibə
informasiya əldə etmək  və ya  müşahidə zamanı  aydın
olmayan məsələləri aydınlaşdırmaq,

---