Yerel Dış Politikanın temelleri

90  Yerel Dış Politikanın temelleri
a) dış politika konusunda açık bir yükümlülüğe sahip olmayıp, zımnî 
bir yükümlülüğe sahip olan ve b) kamu kurumu olup, kamu meşru-
iyetini ve (malî, idarî) kamu kaynağını kullanan ulus-altı yönetimler, 
egemenlik ile ilişkisi açısından uluslararası alanda “egemenlik-şartlı” 
(
sovereignty-conditioned) aktör konumundadır. Yani, egemenlik-bağlı 
aktör  değildir,  zira  egemen  adına  dış  politika  alanında  merkezî  yö-
netim  gibi  yetkilendirilmemiştir,  ancak  ülkenin  millî  menfaatlerinin 
dairesi ile şartlandırılmıştır.
Bu bölümde yine görülmektedir ki, ister Hocking’in önerdiği “kar-
ma aktör” olsun, ister bu tezde önerilen “egemenlik-şartlı aktör” ol-
sun, her ne ifade esas alınırsa alınsın, ulus-altı yönetimlerin uluslara-
rası ilişkiler alanındaki bu vasfı kazanmalarında ulusal yönetimin kilit 
rolü vardır. Ayrıca, bu kavramlar üzerinde takip eden bölümde daha 
derinlemesine durulacaktır, zira egemenlik ile ilişkisi bakımından ye-
rel aktörlerin konumu için daha ayrıntılı bir yaklaşım geliştirilebilir.  
3.2.2. egemenlik ilişkisi açısından
Yerel Yönetim Birlikleri 
Uluslararası  alanda  yerel  yönetimlerin  konumunu  aydınlatmaya 
çalışan yukarıdaki değerlendirmeler ışığında, yerel yönetim birlikleri-
nin durumunu da netleştirmek gerekir. 
Salomon  (2011:48),  yerel  yönetim  birliklerinin  bu  alandaki  ko-
numunu kısaca ele alarak şu tespitleri yapmaktadır: Uluslararası ye-
rel  yönetim  birliklerine,  Birleşmiş  Milletler  sisteminde  diğer  hükü-
met-dışı aktörlerle benzer bir şekilde muamele edilmekte ve bunlar 
BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi’nde temsil edilmektedir. Oysa bu 
birlikler, misalen UCLG (Birleşmiş Kentler ve Yerel Yönetimler) ye-
relde seçilmiş yetkililerden oluştukları gerekçesi ile farklı bir statüyü 
talep etmektedir. Bu ağların her bir üyenin (yerel yönetimin) meşru-
iyetinin bir araya gelmesi, bu ağa toplu bir meşruiyet kazandırır mı? 
Bu soruya cevap vermek için her bir birliğinin temsil kabiliyetinin 
ve yönetimini seçme yöntemlerinin ayrı ayrı incelenmesi gerektiğini 
savunan Salomon’un kişisel görüşü (AB Bölgeler Komitesi CoR veya 
Güney Amerika’nın “ortak pazarı” olan MERCOSUR’a bağlı Şehir-
ler ve Bölgeler İstişarî Forumu gibi geniş entegrasyon yapılanmalara 
bağlı olanlar hariç olmak üzere), bu birliklerin devlet-dışı aktör ol-

---

Yerel Dış Politikanın temelleri   91
dukları, fakat devletin kanallarına ve kaynaklarına kolaylıkla erişebi-
len bir aktör olarak ele alınmaları gerektiği yöndedir.
Yerel yönetim birliklerini uluslararası arenada karma aktör veya 
egemenlik-şartlı  aktör  mü,  yoksa  egemenlik-dışı,  yani  Salomon’un 
önerdiği  gibi  devlet-dışı  aktör  olarak  mı  görmek  gerekir  sorusuna 
cevap  verebilmek  için  birlikleri  ulus-içi  ve  uluslararası  düzlemde, 
kuruluş ve statü, iç düzenin düzenlenmesi, kullandığı kaynak ve dış 
politika ile kanunî bağ bakımından farklı kategoriler ışığında ince-
lemek gerekir. E-posta yoluyla yapılan kısa bir anketle incelemeye 
alınan bazı birliklerin durumu Tablo 2’de gösterilmiştir.
tablo 2
Yerel Yönetim Birliklerinin Statüleri ve ulusal Dış Politika ile ilişkileri
A. 
Kuruluş 
ve statü
B. 
İç 
düzen 
C. 
Kullandığı kaynak
D. 
Dış politikada 
hukukî sınırlama
Türkiye, 
5355 MİBK 
birlikler 
A1
B1
C1.1, C2.1
D1, D2
Bosna-
Hersek 
A3
B2
C1.1/C1.2; C2.2.
Karadağ
A2
B2
C1.1/C1.2; C2.2
Kosova
A3
B2
C1.1/C1.2; C2.2
Makedonya A2
B2
C1.1/C1.2; C2.2
Romanya
A2
B2
C1.1/C1.2;C2.2
Bulgaristan A2
B2
C1.1/C1.2;C2.2
Hırvatistan
A2
B2
C1.1/C1.2;C2.2
Gürcistan
A2
B2
C1.1/C1.2;C2.2
Sırbistan
A3
B2
C1.1/C1.2;C2.2
Slovenya
A1
B2
C1.1/C1.2/C1.3; C2.1
İsveç
A3
B2
C1.1/C1.2/C1.3; C2.2
*: A1: Kamu tüzel kişisi birlik; A2: “Kamuya yararlı dernek” statüsünde bir-
lik; A3: Dernek statüsünde birlik; B1: Birliğin iç işleyişi önemli ölçüde kanunla 
düzenlenir; B2: Birlik, iç işleyişini düzenleme konusunda serbest; C1.1: Gelirler 
esasen yerel yönetimlerin aidatlarından oluşur; C1.2: Özel gelirler önemlidir 
(bağış, donör hibeleri); C1.3: Merkezî yönetim proje veya görev amaçlı kaynak 
aktarır; C2.1: Personel rejimi kamu hukukuna dayalı; C2.2: Personel rejimi özel 

---

92  Yerel Dış Politikanın temelleri
hukuka dayalı; D1: Birlikler için, ülkenin dış politikasına, uluslararası yüküm-
lülüklerine riayet şartı mevzuatla sabit; D2: Birlikler için, yurt dışı ilişkilerinde 
merkezî yönetimden önceden izin/onay alma şartı var.
**: Anket soruları ve ankete katılan birlikler için bkz. Ek 1. 
Anket  sonuçları  değerlendirildiğinde,  hem  ulusal  dış  politika  ile 
mevzuatta net bir bağ kurulan, hem de yurtdışı ilişkilerinde izin alma 
durumunda olan tek birlik türü, Türkiye’de uygulanan kamu tüzel ki-
şiliğine sahip birliklerdir.
47,48
 Diğer ülkelerde yaygın olan kamuya ya-
rarlı dernekler statüsündeki birliklerin ise yurt dışı çalışmalarını doğru-
dan kısıtlayan, şartlandıran düzenleme görülmemektedir.
Bu  bulgular  ışığında,  “egemenlik”  ile  ilişkisi  çerçevesinde  du-
rum  bu  tezde  yeniden  yorumlanacaktır.  Bunun  için,  a)  yurt  dışı 
ilişkilerinde  ulusal  dış  politika  ile  bağımlılık  ilişkisi  ve  b)  kamu 
meşruiyetine  ve  kaynaklarına  dayanma  kriterleri  esas  alınacaktır. 
Rosenau  (1990)’nun  “egemenlik-bağlı  aktör”  ve  “egemenlik-dı-
şı aktör” ayırımı, Gordenker ve Weiss (1996)’in “egemenlik-bağlı 
davranış” ve “egemenlik-dışı davranış” tespiti, Hoching’in (1999) 
“karma aktör” tanımı ve Salomon’un (2011) değerlendirmeleri not 
edilerek durum analiz edilecek ve sonuçlar Şekil 1’de yerleştirile-
cektir. Buna göre: 
1.  Uluslararası düzeyde devletin egemenliğinin kilit temsilcisi ve 
dış  politikanın  baş  yürütücüsü  (van  der  Pluijm  ve  Melissen, 
2007:12) olan dışişleri bakanlıkları, “egemenlik” alanının mer-
kezinde  bulunmaktadır.
49
  Bu  kurumlar, 
“egemenlik-yetkili” 
47  Türkiye’deki MİBK’ya göre kurulan yerel yönetim birliklerinin yurt dışı ile ilişkilerini düzen-
leyen mevzuat çerçevesi şöyledir: MİBK 22.maddesine göre, “birliklerde.. yurt dışı ilişkileri... 
konularında, bu Kanunda hüküm bulunmayan durumlarda… Belediye Kanunu hükümleri uy-
gulanır” hükmü uyarınca 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 74.maddesine göre yurt dışı ilişkile-
ri için İçişleri Bakanlığı’ndan önceden izin alınmalıdır. Ayrıca, birlikler Türkiye’de kamu tüzel 
kişiliğine  sahip  olup  “mahallî  idare”  kapsamında  değerlendirilmektedir.  Oysa  1969  tarih  ve 
1173 sayılı Milletlerarası Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinasyonu Hakkında Kanun’un 
6.  maddesi  mahallî  idareleri  de  sayarak,  bunların  yabancı  ülke  temsilcileri  ve  kurumları  ile 
temaslarının, milletlerarası hukuk kurallarına ve usullerine uygun yapılması ve bu temaslardan 
Dışişleri Bakanlığı’na bilgi verilmesi şartını getirmektedir. Konu ayrıca “3.3.2.1. Sınırlayıcı Re-
jim Modeli: Türkiye” bölümünde değerlendirilmektedir.
48  Fransa’daki “yerel yönetim birliktelikleri” de benzer bir şekilde mevzuatla bağımlıdır, ancak bu 
birliktelikler, aslında kamu tüzel kişiliği haiz yerel yönetimler arası ortak hizmet platformları 
(groupements des collectivités territoriales) olduklarından, “klasik” belediye birlikleri (associa-
tions)  çerçevesinde  değerlendirilmemektedir.  Bkz.  Fransa  Yerel  Yönetimler  Kanunu,  (CGCT, 
Chapitre V: Coopération décentralisée, L1115-1)
49  2010 tarih ve 6004 sayılı Dışişleri Bakanlığı Teşkilat Kanunu, md.2/a gereği “Bakanlığın görev 
ve yetkileri… dış politikayı uygulamak ve koordine etmektir”; ayrıca madde 2/ç gereği, 1173 
sayılı  Kanun  çerçevesinde,  Dışişleri’nin  “diğer  kamu  kurum  ve  kuruluşlarınca  dış  politika 

---