Yirminci Yüzyılın Son Çeyreğinde Türkiye’de Osmanlı Tarihçiliği: Bir Bilanço Denemesi

Sonuç Yerine
Son çeyrek yüzyılda Türkiye'deki Osmanlı tarihçiliğinin yukarıda ana hatları çizilen serüveni üzerinden toplu bir değerlendirme yapılacak olursa, bu tarihçiliğin, içinde gerçekleştiği toplumsal ve siyasal ortam bir yana, akademik anlamda başlıca üç temel gelişme ekseninde biçimlendiği, bir seyir takip ettiği söylenebilir: a) Arşivlerin yeniden yapılandırılması, b) yeni Tarih bölümleri ve içe kapanma, c) yükselen standartlar ve dışa açılma.
1980'lerde Osmanlı arşivlerinin yeniden yapılandırılması ve bu bağlamda belge tasnifi ve kullanıma sunulması konusunda yeni bir personel politikasıyla da desteklenen yeni işleyişi Osmanlı tarihçiliğinin üzerinde gelişeceği temel kaynak ve bu kaynağa ulaşma sorununun aşılmasında çok önemli bir adım olmştur. Düzenli olarak kullanıma açılan her yeni koleksiyon, özellikle 1990'larda sayıları hızla artan tarihçilerin bir yandan işini kolaylaştırmış diğer yandan üzerinde çalışılan konularda dikkate değer bir çeşitlenmeye yol açmıştır. 1990'lara kadar ülkenin değişik yerel kütüphanelerinde muhafaza edilen şeriye sicillerinin, İstanbul'dakiler hariç, Ankara'da tek merkezde (Milli Kütüphane'de) toplanmış olması tarihçilerin işini kolaylaştıran bir başka önemli gelişme olmuştur. Bu, zaten kimi büyük arşiv koleksiyonlarına sahip Ankara'nın bir araştırma merkezi olarak önemini daha da artırmıştır.
1990'lardaki üniversite patlamasına paralel olarak yaşanan Tarih Bölümlerinin sayısındaki artışın bir önemli sonucu tarihçi sayısındaki yükseliş ise diğeri de Osmanlı tarihçiliğinin Türkiye sathındaki icraat sahasının genişlemesi ve işlediği konuların çeşitlenmesi olmuştur. Söz konusu yaygınlaşmanın ve konu çeşitlenmesinin Türkiye'deki tarihçiliğin kalitesine henüz olumlu bir katkısının olduğunu söylemek çok zordur. Aksine, bu gelişmenin kapalı devre yapılan, zihinsel çerçevesi ve yöntemleri bakımından bu döneme özgü oldukça sığ bir tarihçiliğin de yaygınlaşmasına yol açtığını söylemek mümkündür. Bununla birlikte, günümüzde iyice uluslararasılaşan Osmanlı tarihçiliği içinde pek bir ağırlığı olmayan ve fakat Türkiye'deki Osmanlı tarihçiliğinin oldukça büyük bir kesimini temsil eden bu tarihçilik tarzının Osmanlı tarihinin olgusal bilgisinin daha çeşitli ve daha ayrıntılı bir şekilde önümüze dökülmesi gibi önemli bir katkısı olduğunu da bu arada belirtmek gerekir. Hakkıyla işlenmemiş de olsa, büyük ölçüde bu yaygın tarihçiliğin ortaya koyduğu bilgiler sayesindedir ki, bugünkü Osmanlı tarihçiliği alan ve konu itibariyle İstanbul ve saray sınırlarının dışına çıkmış, merkez taşra ilişkileri artık taşra zaviyesinden işlenmeye, şimdilik Anadolu’yla sınırlı da olsa, kapsayıcı Osmanlı şemsiyesinin gölgesi altındaki bölgesel farklılıklar, çeşitlilikler kendini daha fazla göstermeye, tarihçilerimizin gündeminde kalıcı olarak yer almaya başlamıştır. Kapsam olarak sosyal ve ekonomik tarih bağlamında değerlendirilebilecek bu gelişmelerin zamanla ortaya çıkacak dört başı mamur bir “sosyal tarih”in habercisi olması umulur.
Bütün bu potansiyel zenginliğine rağmen sözünü ettiğimiz yaygın sığlaşma ve içe kapanma olgusuyla ilk başta tezat teşkil eden üçüncü gelişme ise, özellikle 90'lı yıllarda Osmanlı tarihçiliğinin diğer yüzünü ortaya koymaktadır. Madalyonun öteki yüzündeki bu gelişme, 80'li yılların ortalarından itibaren artan bir ivme kazanan belirgin bir dışa açılmadır. Burada dışa açılmadan kasıt, belki Cumhuriyet devrinin hiç bir dönemiyle kıyaslanamayacak sayıda Osmanlı tarihçisinin, bu alanın uluslararası standartlarına yakın veya bu standartlarda bir tarihçilik donanımı ve pratiği ortaya koymasıdır. Son çeyrek yüzyılın bu önemli hamlesinin bir ayağını yukarıdaki sayfalarda zikredilen, Türkiye'deki tarihçilik alanına sosyal bilimlerin diğer disiplinlerinden giren ve süreç içinde en azından sınırlı bir çerçevede ve belli üniversitelerde yapılan akademik tarihçiliğin çehresini olumlu yönde değiştiren isimler oluşturmuştur. Bu gelişmenin diğer ayağında ise, bir yandan Türkiye'nin dışa açık tarihçiler kuşağının önemli isimlerinin rahle-i tedrisinden geçmiş olmanın avantajıyla mesleğe nisbeten iyi ve şanslı bir başlangıç yapan, bir yandan da üzerinde durduğumuz dönemde gerek MEB gerekse YÖK gibi kurumlarının sağladığı imkanlarla uzmanlık eğitimlerini doğrudan yurtdışında gerçekleştirme fırsatı bulan artan sayıdaki genç tarihçiler kuşağı vardır. Anılan değişik kulvarlardan bu gruba giren tarihçilerin iki yönlü bir işlev gördüğü, bir yandan Türkiye’deki Osmanlı tarihçiliğini dünya tarihçiliğine bir yandan da Osmanlı tarihini dünya tarihine ortak standartlar ve temalar üzerinden eklemlemeye gayret ettikleri söylenebilir.⁶¹
Türkiye'nin akademik tarihçiliğinde 1980'li yıllardan itibaren yaşanmaya başlanan, olumlu ve olumsuz boyutlarına yukarıda dikkat çekmeye çalıştığımız niceliksel patlamanın birbirini bütünleyen bu önemli gelişmelerin, iç içe geçmiş bu süreçlerin ortak sonucu olduğuna şüphe yoktur. Osmanlı tarihçiliğindeki söz konusu hareketlenmenin, bu çalışmanın analitik kurgusuna da açıkça yansıdığı gibi, üç ana kulvarda, üniversitelerde, üniversite dışı özel/özerk kurumlarda ve popüler alanda farklı yansımaları olduğu yeterince açıktır. Bu bağlamda karşımıza çıkan büyük şehir ve taşra eksenli bariz ikilik, biraz daha derinlemesine incelendiğinde, aslında basit bir taşra-büyük şehir farklılaşması olmaktan ziyade (zira taşra üniversitelerindeki kadrolar da bazı büyük şehir üniversitelerindeki tarih bölümleri tarafından yetiştiriliyor), dış dünyaya, uluslararası Osmanlı tarihçiliğine açık ve kapalı zihinsel/mesleki tutumlar arasındaki kritik farklılık olarak görülmelidir.
Söz konusu farklı zihinsel tutumlar ve bir ölçüde bununla ilişkili farklı tarihçilik tarzları arasındaki makul sınırların çok ötesinde seyreden ve hâlâ büyük ölçüde temel yapısal sorunları da içeren bu uçurumun, yeni yüzyıla girerken Türkiye'de yalnızca tarihin değil genelde sosyal bilimlerin önündeki en önemli problemlerden biri olarak üzerine gidilmeyi beklediği söylenebilir. Aksi taktirde, ve büyük ihtimalle, çözümü yine akıp giden zamandan bekleyeceğiz. Kısacası, bundan evvel olduğu gibi yine hadisat hükmünü yürütecek, biz peşinden sürükleneceğiz.

* Türkiye’de modern tarihçilik ve Osmanlı tarihçiliği üzerine daha önce yapılan değerlendirmelerden bazıları için bkz. Zafer Toprak, “Türkiye’de Çağdaş Tarihçilik (1908-1970), Sevil Atauz (der.), Türkiye’de Sosyal Bilim Araştırmalarının Gelişimi, Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği Yay., 1986, içinde, 431- 438; Mehmet Genç, “Tarih Araştırmaları Oturumu Üzerine Yorum”, Türkiye’de Sosyal Bilim Araştırmalarının Gelişimi içinde, 439-446; Halil Berktay, “Tarih Çalışmaları”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (CDTA), Cilt 9 (1985), 2456-74; Orhan Koloğlu, “Tarih Çalışmaları: 1980-95”, CDTA, Cilt 15 (1995), 1352-1360; Ertuğrul Tokdemir, “1980 Sonrasında Türkiye’de İktisat Tarihçiliği”, CTDA, Cilt 15 (1995), 1356-1357; Salih Özbaran, “1980’den Günümüze Tarih Çalışmaları”, CTDA, Cilt 15 (1995), 1358-1359; Salih Özbaran, Tarih, Tarihçi ve Toplum, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 1997; Gökhan Çetinsaya, “Abdülhamid’i Anlamak: 19. Yüzyıl Tarihçiliğine Bir Bakış,” Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek (Sempozyum Bildirileri), Haz. Tanıl Bora, Semih Sökmen, Kaya Şahin, İstanbul: Metis Yay., 1998, 137-146; Oktay Özel, “Bir Tarih Okuma ve Yazma Pratiği Olarak Türkiye’de Osmanlı Tarihçiliği”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, 147-160; Tayfun Atay, “Çözümlenememiş Bir Tarih Sorunu: Şeyh Bedreddin,” Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, 161-179. Ayrıca, henüz tebliğleri basılmamış olsa da oldukça verimli bir sempozyum olan TDV İslam Araştırmaları Merkezi’nin düzenlediği, Dünden Bugüne Osmanlı Araştırmaları: tespitler-problemler-teklifler, 24-25 Şubat 2001, söz konusu edilebilir.

 Bilkent Üniversitesi, Tarih Bölümü.

 İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Bölümü.

1 Kongreye sunulan bildirilerin bir kısmı daha sonra yayınlandı. Bkz. Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Ed. Osman Okyar-Halil İnalcık, Ankara: Hacettepe Ünv. Yay., 1980. Aslında bu toplantı daha önce 1973 yılında yine Hacettepe Üniversitesi'nce düzenlenen Türkiye İktisat Tarihi Semineri'nin (bkz. Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Metinler/Tartışmalar, 8-10 Haziran 1973, ed. Osman Okyar-H. Ünal Nalbantoğlu, Ankara: Hacettepe Ünv. Yay., 1975) bir devamı gibi de görülebilir.

2 Halil İnalcık, “Ottoman Social and Economic History: A Review”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920) içinde, 1-8.

3 Huricihan İslamoğlu and Çağlar Keyder, “Agenda for Ottoman History”, Review, I/1 (1977), 31-55.

4 Huricihan İslamoğlu-Çağlar Keyder, “Osmanlı Tarihi Nasıl Yazılmalı? Bir Öneri”, Toplum ve Bilim, 1 (1977), 49-80. Bu yazıya aynı dergide verilen bir yanıt için bkz. Toktamış Ateş, "Osmanlı Tarihi Nasıl Yazılmalı? Bir Öneriye Yanıt," Toplum ve Bilim, 4 (1978), 93-102.

5 Bkz. I. Wallerstein and Reşat Kasaba, “The Ottoman Empire and Capitalist World Economy: Some Questions for Research,” Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920) içinde, 117-122.

6 Bu çizginin başlıca isimleri arasında Ankara’da Yaşar Yücel, Muzaffer Arıkan, Yavuz Ercan, Özer Ergenç, Yücel Özkaya, Musa Çadırcı, İlber Ortaylı, İstanbul’da özellikle İktisat Fakültesi’nde Lütfi Güçer, Sabri Ülgener, Halil Sahillioğlu, Mehmet Genç, Yavuz Cezar, Tevfik Güran anılabilir.

7 İstanbul’da öne çıkan isimler arasında, bir ara Hacettepe Üniversitesi’nde de görev yapmış olan rahmetli Nejat Göyünç ve halen çalışmalarını büyük bir verimlilikle sürdüren Mübahat Kütükoğlu ile bir süre sonra İzmir'de Tarih Bölümü'nü kuracak olan kadrodan Salih Özbaran ve Zeki Arıkan zikredilebilir.

8 Dönemin başlıca akademik tarih dergileri şunlardı: TTK Belleten, Belgeler, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Tarih Araştırmaları Dergisi, Vakıflar Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Tarih Enstitüsü Dergisi, İktisat Fakültesi Dergisi, Türkiyat Mecmuası, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi. Türk Kültürü, Türk Kültürü Araştırmaları ve Türk Dünyası Araştırmaları dergileri ise akademideki bazı milliyetçi-muhafazakar tarihçilerce üniversite dışında çıkarılan dergilerin başlıcalarıydı.

9 Bu dönüşüm bu kadarla kalmamış, AKDTYK'nın başına doğrudan bir emekli general atanmış, TTK'nın yönetiminde de benzer şekilde emekli askerler görevlendirilmiştir.

* Aslında 1933 Üniversite Reformu, 27 Mayıs ve 12 Mart dönemlerinin açık müdahaleleri gözönüne alındığında Türkiye'de yerleşmiş bir akademik "gelenek"ten bahsetmenin ne derece mümkün olduğu da oldukça tartışmalıdır.

10 Bkz. Bozkurt Güvenç, Gencay Şaylan, İlhan Tekeli, Şerafettin Turan, Türk-İslam Sentezi, İstanbul: Sarmal Yay., 1991.

11 Ermeni Sorunu bağlamında yayınlananlara örnek olarak bkz. Kamuran Gürün, Ermeni Dosyası, Ankara: TTK, 1983; M. Kemal Öke, Ermeni Meselesi, 1914-1923, İstanbul: Aydınlar Ocağı, 1986; Şinasi Orel-Süreyya Yuca, Ermenilerce Talat Paşa'ya Atfedilen Telgrafların Gerçek Yüzü, Ankara: TTK, 1983. Bulgaristan Türklerine örnek olarak bkz. Bilal Şimşir, Bulgaristan Türkleri, 1878-1985, Ankara: Bilgi Yay., 1986. TKAE’nin yayınladığı Doğu Anadolu ve Kürt Sorunuyla ilgili çalışmaları ise ayrı bir düzlemde değerlendirmek daha doğru olur. Bunlardan tipik iki örnek için bkz S. Ahmet Arvasi, Doğu Anadolu Gerçeği, İstanbul, 1986; Bahaeddin Ögel, Hakkı Dursun Yıldız, Fahreddin Kırzıoğlu, Mehmet Eröz, Bayram Kodaman, M. Abdulhaluk Çay, Türk Milli Bütünlüğü İçerisinde Doğu Anadolu, Ankara, 1986. TKAE'nin aynı dönemde farklı bir isimle tekrar basımını yaptığı Laszlo Rasonyi'nin Tarihte Türklük adlı çalışmasının Türkçe çevirisinde orijinalindeki şekliyle Kürt ismini her geçtiği yerde "Kürttürkleri"ne çevirmesi, dönemin bilimdışı atmosferine sözde bilimsel kurumların nasıl katkıda bulunduğunun tipik bir örneği olarak hafızalarda kaldı. Bunun bir eleştirisi için bkz. Halil Berktay, "'İntihal'den de Öte", Yapıt, 5 (1984), 97-101.

12 Bu yeniden yapılanma girişiminin önemli adımlarından biri olarak 1985'te düzenlenen sempozyum için bkz. Osmanlı Arşivleri ve Osmanlı Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul: Türk-Arap İlişkileri İncelemeleri Vakfı, 1985.

* Hasan Celal Güzel'in aktif politikadan neredeyse tasfiyesiyle sonuçlanan sonraki dönemlerde tarihe şahsi ilgisi büyük bir sebat ve inatla çıkardığı Yeni Türkiye dergisi üzerinden devam etmiştir. Bu ilginin 1990'ların sonlarında Osmanlı Devleti'nin 700. Kuruluş Yıldönümü kutlamaları bağlamındaki tezahürü ise, Kemal Çiçek gibi genç tarihçilerin de katkısıyla yine kendisinin organize ettiği 12 ciltlik Osmanlı tarihi ve uygarlığı derlemesi olmuştur (bkz. Güler Eren, Kemal Çiçek, Cem Oğuz (ed.) Osmanlı, 12 cilt, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999). Dünyanın her tarafından yüzlerce tarihçinin orijinal katkılarını içeren bu son girişim, akademik hayatımıza dışarıdan yalnızca olumsuz değil gerekirse olumlu müdahalelerin de yapılabilebileceğinin güzel bir göstergesi olmuştur.

13 Bkz. Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, der. Ekmeleddin İhsanoğlu, 2 cilt, İstanbul: IRCICA, 1994-1997.

14 Heath W. Lowry, Trabzon Şehrinin İslamlaşması ve Türkleşmesi, 1461-1583, Boğaziçi Üniversitesi Yay., 1981; Bahaeddin Yediyıldız, Ordu Kazası Sosyal Tarihi (1455-1613), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1985; Feridun M. Emecen, XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara: TTK, 1989. Bu çalışmalara 1990’larda eklenebilecek bir başka örnek için bkz. Mehmet Öz, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara: TTK, 1999. Burada tahrir defterlerini bilgisayar teknolojisinin imkanlarıyla değerlendirme konusunda Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümü’nden Ramazan Acun’un öncü çalışmalarını hatırlatmak yerinde olacaktır.

15 Huricihan İslamoğlu-İnan, Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Köylü, İstanbul: İletişim Yay., 1991. Üç yıl sonra bu çalışmanın İngilizcesi de yayınlanacaktır: Huri İslamoğlu-İnan, State and Peasant in the Ottoman Empire, Leiden: E.J. Brill, 1994.

16 Bunun bir istisnası için bkz. Mehmet Öz, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Köylü İlişkileri Hakkında bir Kitap", Türkiye Günlüğü, 16 (1991), 151-156.

17 Osmanlı tarihçiliğinin bu türü üzerine bir eleştiri için bkz. Oktay Özel, “Bir Tarih Okuma ve Yazma Pratiği Olarak Türkiye’de Osmanlı Tarihçiliği”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, 147, 160.

18 Bu arada Ömer Lütfi Barkan’ın Enver Meriçli ile yıllar önce hazırladığı Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri’nin de nihayet yayınlanması kurumun bu dönemdeki en önemli yayın faaliyetleri arasında sayılmalıdır. Bkz. Ö. L. Barkan-Enver Meriçli, Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri, I, Ankara: TTK, 1988.

19 Ömer Lütfi Barkan, Türkiye’de Toprak Meselesi. Toplu Eserler, İstanbul: Gözlem Yay., 1980. Barkan'ın makalelerinin önemli bir kısmının yayınlandığı İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası'nın, 1985 yılında çıkardığı Ord. Prof. Ömer Lütfi Barkan'a Armağan sayısı (41/1-4 (1982-83)) bu bağlamda bir başka önemli yayın oldu.

20 Sabri F. Ülgener, İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, İstanbul: Der Yay., 1981; Zihniyet ve Din: İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı, İstanbul: Der Yay., 1981.

21 Yavuz Cezar, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, İstanbul, Alan Yay., 1986; Ahmet Tabakoğlu, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul, Dergah Yay., 1985; aynı yazar, Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Dergah Yay., 1986; Ahmet Güner Sayar, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, İstanbul: Der Yay., 1986.

22 Suraiya Faroqhi'nin bu dönemde basılan başlıca kitapları için bkz. Towns and Townsmen of Ottoman Anatolia. Trade, Crafts and Food Production in an Urban Setting, 1520-1650, Cambridge: Cambridge University Press, 1984 (Türkçesi: Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 1993); Men of Modest Substance. House Owners and House Property in Seventeenth Century Ankara and Kayseri, Cambridge: Cambridge University Press, 1987.

23 Ahmet Yaşar Ocak, Babailer İsyanı, İstanbul: Dergah Yay., 1980 (Genişletilmiş ikinci basım: Babailer İsyanı. Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslam-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü, İstanbul: Dergah Yay., 1996); Veysel Karani ve Üveysilik, İstanbul: Dergah Yay., 1982; Türk Halk İnançlarında ve Edebiyatında Evliya Menkabeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1983 (Genişletilmiş ikinci baskı: Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıb-nâmeler. Metodolojik Bir Yaklaşım, Ankara: TTK, 1997); İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, Ankara: TKAE Yay., 1985.

24 M. Şükrü Hanioğlu, Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1981; Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, İstanbul: İletişim Yay., 1985.

25 Zafer Toprak, Türkiye’de “Milli İktisat” (1908-1918), İstanbul: Yurt Yayınları, 1982; Mim Kemal Öke, Osmanlı İmparatorluğu, Siyonizm ve Filistin Sorunu, İstanbul: Üçdal, 1982.

26 Bkz. Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasi Partiler, 3 cilt, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yay., 1984-1989. Bu çalışmanın ilk basımı tek cilt halinde 1952'de gerçekleştirilmişti.

27 Sina Akşin, 100 Soruda Jön Türkler ve İttihad ve Terakki, İstanbul: Gerçek Yay., 1980; aynı yazar, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, İstanbul: Cem Yay., 1983; İlber Ortaylı, II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, Ankara: SBF, 1981. Bu noktada, Şükrü Hanioğlu'nun anılan çalışmalarıyla yeni bir hareketlilik kazanan Jön Türk dönemi üzerine çalışmalara 1990'larda eklenen ve orijinal yorumlarıyla dikkat çeken (ilki tarih yazıcılığı bakımından tartışmalı) iki incelemeyi özellikle zikretmek gerekir: Aykut Kansu, 1908 Devrimi, İstanbul: İletişim Yay., 1995; Kudret Emiroğlu, Anadolu'da Devrim Günleri. İkinci Meşrutiyet'in İlanı, Temmuz-Ağustos 1908, Ankara: İmge Yay., 1999.

28 Mete Tunçay, Türkiye’de Tek Parti Yönetiminin Kuruluşu, 1923-1931, Ankara: Yurt Yay., 1981; Cemil Koçak, Türkiye’de Milli Şef Dönemi, 1938-1945, Ankara: Yurt Yay., 1986; Hikmet Özdemir, Yön Hareketi, Ankara: Bilgi Yay., 1986; Asaf Savaş Akat, Alternatif Büyüme Stratejisi. İktisat Politikası Yazıları, İstanbul: İletişim Yay., 1983; Ahmet İnsel, Türkiye Toplumunun Bunalımı, İstanbul: Birikim, 1990.

29 Örnek olarak bkz. Seyfettin Gürsel, "Osmanlı Toplumsal Yapısı ve Kapitalizm", Yapıt, 1 (1983), 19-35, Reşat Kasaba, "Osmanlı İmparatorluğunun Çözülmesi ve Dünya Ekonomisi", Yapıt, 10 (1985), 37-50; Toplum ve Bilim'in "Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Sistemi" özel sayısı, 23 (1983).

30 Halil Berktay, Kabileden Feodalizme, İstanbul: Kaynak Yay., 1983; Mehmet Ali Kılıçbay, Feodalite ve Klasik Dönem Osmanlı Üretim Tarzı, Ankara: G.Ü.İ.İ.B.F., 1982.

31 Bkz. Halil Berktay, Fuad Köprülü ve Cumhuriyet İdeolojisi, İstanbul: Kaynak Yayınları, 1983; "Osmanlı Devleti'nin Yükselişine Kadar Türklerin İktisadi ve Toplumsal Tarihi", Sina Akşin (der.), Türkiye Tarihi, 1- Osmanlı Devleti'ne Kadar Türkler, içinde 23-136; "İdeolojik Milliyetçilikten Propaganda Güdümlülüğüne", Tarih ve Toplum, 35 (1986); The Feudalism Debate: The Turkish End", The Journal of Peasant Studies, 14/3 (1987); "Batı ve Türk Ortaçağ Tarihçiliğinin Köylülüğe Bakışının Temel Deformasyonu", Toplum ve Bilim, 48/49 (1990).

32 Bkz. Marc Bloch, Feodal Toplum, Ankara: Savaş Yay., 1983; Henry Pirene, Hz. Muhammed ve Charlemagne, Ankara: Birey ve Toplum Yay., 1984; Marc Bloch, Tarihin Savunusu ya da Tarihçilik Mesleği, Ankara: Birey ve Toplum Yay., 1985; L. Febvre, Rönesans İnsanı, Ankara: İmge Yay., 1995; Fernand Braudel, Tarih Üzerine Yazılar, Ankara: İmge Yay., 1992; F. Braudel, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, 2 cilt, İstanbul: Eren, 1989-1990; F. Braudel, Maddi Uygarlık, Ekonomi ve Kapitalizm, 3 Cilt, Ankara: Gece Yay., 1993; G. Duby, Ortaçağ İnsanları ve Kültürü, Ankara: İmge Yay.,, 1990; G. Duby, Ortaçağda Entelektüeller, İstanbul: Ayrıntı Yay., 1994. Ayrıca bkz. Tarih ve Tarihçi: Annales Okulu İzinde, der. Ali Boratav, İstanbul: Alan Yay., 1985.

33 Necdet Sakaoğlu, Anadolu Derebeyi Ocaklarından Köse Paşa Hanedanı, İstanbul, 1984; İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Hil Yay., 1983.

34 En önemli çalışmaları için bkz. Kuruluş ve Yükseliş Döneminde Osmanlı Toplumsal Düzeni, Ankara: Turhan Yay., 2. Baskı, 1979; Osmanlı Kimliği, İstanbul: Hil Yayınları, 1986; Osmanlı Çalışmaları, Ankara: Verso, 1989 (2nci baskı, İmge, 1996).

35 Çalışmalarından örnekler için bkz. Takvim-i Vekayi, Ankara: ABS, 1981; Ne Kızıl Sultan Ne Ulu Hakan: Abdülhamid Gerçeği, İstanbul: Gür Yay., 1987; Abdülhamid ve Masonlar, İstanbul: Gür Yay., 1991; İttihatçılar ve Masonlar, İstanbul: Gür Yay., 1991; Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın, İstanbul: İletişim Yay., 1992; Osmanlı Basınının Doğuşu ve Blak Bey Ailesi, İstanbul, Müteferrika, 1998; Avrupa Kıskacında Abdülhamid, İstanbul: İletişim Yay., 1998.

36 Yüksek Öğretim Kurumu’nun kendi kayıtlarına göre, 1981’de yalnızca 18 olan olan üniversite sayısı 1992’ye kadar 30’a yaklaşmış, anılan tarihten itibaren yaklaşık iki kat bir artış göstererek 1998’de 53’e ulaşmıştır. Bu rakama 1984’ten sonra kurulan 19 özel/vakıf üniversite dahil değildir. Bkz. Oktay Özel-Pınar Emiralioğlu, “A Report on the Issues of Documentation and Information in Historical Studies in Turkey: Problems and Potentials”, Abduljelil Temimi (ed.), Modernisation et Modernism dans les pays Arabes et en Turquie au XXe siècle, Zaghouan: Fondation Temimi pour la Recherche Scientifique et l’information, 2001, içinde, 100-101.

* Burada özellikle doçentlik sınavlarında tez zorunluluğunun kaldırılarak hakemli dergilerde makale yayınlatmaya önem verilmesinin payı da zikredilmelidir.

37 Halil İnalcık-Bahaeddin Yediyıldız, "Türkiye'de Osmanlı Araştırmaları", XIII. Türk Tarih Kongresi, 4-8 Ekim 1999, Ankara'ya sunulmuş bildiri.

38 Örnekler için bkz. Murat Koraltürk, Osmanlı Ekonomik ve Toplumsal Tarihine İlişkin Türkçe Makaleler Bibliyografyası Denemesi, 1910-1997, İstanbul: Creative Yayıncılık, 1998; Coşkun Çakır, “Osmanlı Ekonomik ve Toplumsal Tarihiyle İlgili Tezler Bibliyografyası, 1933-1999,”