Yodgorliklarini

M e ’moriyplanirovka yechimi.
Binoning yangi vazifasini ta n - 
lashga ta'sir qiluvchi faktorlar, funksional yaqinlashib ketish haqida 
yuqorida keltirildi, shuning uchun bino rejasini loyihalashdagi 
m uhim jihatlarni qayd qilib o ‘tamiz. Binoga m uvofiq keluvchi 
vazifani tanlab va ishga kirishar ekanmiz, «binoni maksimal saqlab 
qolish», degan fikrga amal qilgan holda, m avjud konstruktiv 
holatini kamroq o ‘zgartirish nokonstruktiv xarakterdagi elem ent- 
lardan yengil to ‘siqlar, mebel va jihozlar yordam ida zonalashti- 
rishdan foydalanishga harakat qilamiz. M a’lum jaray o n va tex- 
nologik sxemaga muvofiq keluvchi rejalashtirishdan tashqari aso­
siy natija — tarixan shakllangan rejalashtirishni aniq idrok qilish- 
dir. Q ayta rejalashtirishning oxirgi v arian tig a rejaviy kom po- 
zitsion tuzilishini m ukam m al o ‘rganish orqaligina erishiladi: reja 
tu ri, saqlanib qolgan konstruktiv (kuch k o ktaru v ch i) devor-

---

laming mavjudligi, kompozitsion o ‘qlar. Tadqiqotlari natijasi aniq 
kom pozitsion tizim ko‘rinishida m ustahkam lanadi va zaru r hol­
larda qayta tiklashga alohida e ’tibor qaratiiadi. Tabiiyki, h a rb ir 
aniq holatda o ‘ziga xos savol va m uam m olar tu g kiladi, lekin 
m e ’m oriy yodgorlikning «yangi» rejaviy yechim ini izlashda bosh 
yo‘nalish um um iy tarzda shunday ko‘rinish oladi.
Interyer
, 
mebel, jihoz.
Interyerni hal etish m uam m osiga katta 
e ’tib o r qaratiiadi, chunki foydalanishga moslashtirish loyihasida 
interyerning o ‘rni katta. Interyerni hal etish m uam m osi juda 
murakkab, negaki, birini boshqasi uzviy to'ldiruvchi eski va yangi 
orasidagi m unosabatlar m e’yorini topish oson emas. Lekin, shu 
narsa aniqki, h ar qanday holda yechim «kontrast» yoki «nyuans» 
turda bo'lsa ham , m e’m or m ajm uani, yodgorlikning ta ’sir mu- 
hitini tashkillashtirishni hal etish kerak.
Interyerni ishlash — bu faqatgina mebel va jihozni joylashti- 
rish, fazoni tashkil qilish, devor, shift, m ato va boshqalarning 
yechim i em as, interyer qandaydir uyg‘un surat singari faqat 
idrok qilinm ay, dastaw al insonning buyum va ko‘ngil muhiti 
majmuasidir. U berilgan m uhitda insonning m a'lum fe’l-atvorini 
belgilab beradi va uni yo‘lga soladi.
Interyer insonda m a’noii ishora, harakatning m a’lum tuzili- 
shini shakllantirishgacha b o lg a n kayfiyatni tug‘diradi. Muzey, 
ko‘rgazma zali va saroy majmualarining oynadektiniq parket pol- 
larini bosib boruvchi inson odatdagidan boshqacharoq harakat 
qiladi: o ‘rta asr majmualarining tantanavorligi va yuksak ruhiyatga 
to ‘liq interyerlari, sirli va his-tuyg‘uli maftunkorlik baxsh etuv- 
chi karvonsaroyga nisbatan boshqacha kayfiyat tug‘diradi. Shunga 
ko ‘ra, interyerni qayta ishlashda, birinchi navbatda, bino ru- 
hiyatini ch u q u r anglash, uni saqlashga intilish zarur.
Biz yechim majmuiyligi haqida shu m a'noda gapiryapmizki, 
agar inson bir xillik bilan qoniqa olmaydigan san ’atning bir turi 
arxitektura bo'isa, u ornam ent, ganch va yog‘och o'ym akorligi, 
mayolika bilan bog‘liq, tarixiy interyer hech qachon o ‘zi yara- 
tilgan vaqt bilan sinxron (bir vaqtdagi) predm etlar yordam ida 
hal etilm agan. Interyerlar, shu jum ladan zamonaviy har xil (faqat 
interyerlar em as), bir xil uslubli, sinxron predm etlardan tashkil

---

topsa, odatda, zerikarli b o iad i, ehtimol, katta masshtabdagi yangi 
bino monotonligi muammosini tashkil qiladi, bu bilan zamonaviy 
insonning o im is h predm etlariga keng m a ’noda tabiiy intilishini 
tus'huntirish m um kin b o ia d i. Shu sababdan, tarixan shakllan- 
gan interyerning yangi yechim ini iziash y o ila ri eski nam unalar- 
ga yaqinlashish yoki ularni takrorlash y o ‘nalishida emas, balki 
eski va yangini um um lashtirish uchun izlanishlar orqali topilishi 
mumkin.
H ar bir aniq interyerda m a iu m vazifa saqlansa, m e'm oriy 
jih a td a n qiziq , «faol» b o i s a , u n in g o ld id a a y n a n tarix iy
m e’m orchilik asosiy jihat b o ig a n neytral fon (mebel, jihoz, 
yoritish)ni yaratish vazifasi turadi. Ba’zi um um lashtirish b o iish i 
mum kin, lekin inson psixologiyasi shundayki, bunday neytral, 
qulay muhitni yaratish shakllarning odatdagi yechim ini taqozo 
qiladi. Balki zamonaviy inson ko'zi o krgangan narsalam i biz 
sezamiz, am m o zamonaviy m uhitga m oslashganimizdan kelib 
c h iq ib , « k o 'rm a y m iz » . O d d iy b o i m a g a n , d o im k o 'r ib
o ‘rganmagan holda ravoqlar, gum bazlar arxitekturasiga devoriy 
m ozaikaning rang va m ohiyatiga aham iyat qaratiladi. Bu m e ’­
moriy yodgorlikda «yangi» in te ry e ry a ra tish n in g b iry o ii. Ikkin- 
chi usul — kontrast yechim.
Kontrast yechim foydalanishga moslashtirish loyihasida o ‘z 
o'rniga ega, lekin bu usulni q o ila sh d a ju d a ehtiyotkorlik talab 
qilinadi. 0 ‘zida o ‘ta zamonaviy predm etlar va ularni tashkillash- 
tirish uslublarini uzviy jam lagan tarixiy interyerlar ko ‘p emas. 
Uchinchisi, «yangi» interyerni tashkil qilishning eng ko‘p ta r- 
qalgan usuli - nyuans yechim , u haqda yuqorida gapirildi. Bu 
odatdagidek, saqlanib qolgan interyerlarda juda o ‘rinli, am m o 
o ‘z arxitekturasi bilan uncha qiziq b o im ag an mebel va jihozning 
ba’zi um um lashm alari. Bunday holda asosiy e'tib o r interyerning 
zamonaviy elem entlariga qaratiladi. Loyihalashda konstruksiya- 
lashning an'anaviy usullarini m ebel, jih o zn i dekorativ beza- 
tish-chekanka, kesish va o ‘ymakorlikni q oilash mumkin. Bu holda 
zamonaviy yechim m e’moriy yodgorlikda bor boigan barcha qim- 
m atbaho jihatlarni ajratib ko'rsatish, uni q o ila b -q u w a tla sh g a
qaratiladi.

---

Interyerni regional tashkillashtirish, rang yechim da regional 
qonuniyatlar haqida sokz aytish joiz. Bu m adaniy binolar in- 
teryerlaridan tashqari ham m a interyerlarda qo kIIanilishi mumkin.
CVzbekistonning h ar b ir viloyati (tarixiy rayonning m ar­
kaziy qismi) berilgan regionga xos o‘zining takrorlanm as m e'm o ­
riy yechim i, badiiy gammasiga ega. M e'm oriy yodgorlik (shahar, 
tum an) mavjud b o lm a g a n i u ch u n xalq a n ’anasidan foydala­
nish, binoning yangi interyerini yaratishda m a’lum xilma-xiJlik 
olib kiradi.
4 .2 . M e ’m oriy yodgorliklardan 
foydalanish
0 ‘zbekistonning qadim iy shaharlarida, shuningdek, respub- 
likamiz viloyat va tum anlaridagi m e’moriy obidalar: ulkan kosho- 
nalar, saroylar, ansam bllar, masjid va m adrasalar, m inora-yu 
m aqbaralar va turli xil san’at nam unalari bobokalonlarimiz yarat- 
gan buyuk m adaniyat xazinasining asrlar to 'fo n id an saqlanib 
qolgan nodir durdonalardir. Tom chida quyosh aks etganidek, 
h a r b ir o 'tm is h o b id asi b iro n m uay y an jo y , ajd o d larim iz 
m a ’naviy va badiiy ijodining ulkan davridan darak beradi. Shu- 
n in g u c h u n h a m , q ad im iy y o d g o rlik larn in g , sh u n in g d ek , 
m e ’m oriy obidalam ing qadri beqiyos va bebahodir.
Respublikam izning tarixiy shaharlarida tashkil etilgan yangi- 
yangi m uzeylar, ilm iy -tad q iq o t ilm gohlari, o so ri-atiq alarn i 
saqlash davJat tashkilotlari, arxitektura va san ’at yodgorliklarini 
ta ’m ir etishga sarf etiiayotgan bugungi kundagi mablagk va amaliy 
ishlar qadimiyat yodgorliklariga nisbatan xalqimiz va davlatimiz 
k o ‘rsatib kelayotgan e ’tibordan darak beradi. Sovet hokim iyati- 
ning turg‘unlik yillaridagi qatag‘onlik siyosati ko‘z qorachig‘i- 
m izdek saqlashim iz zarur bo'lgan m e’moriy obidalarni h am o ‘z 
q a’riga olib ketdi. N ech a-n ech a m ashhur masjidlar, sag‘analar 
daryolar ustiga o km atilgan ko‘prik-inshootlar, ziyoratgoh jo y - 
lar, qadimgi ham m om lar, isiom m adaniyatining qator obidalari 
yoppasi “q a tag 'o n ” qilindi. 0 ‘lkamizda yordam kutayotgan, bu - 
zilishga yuz tu tg a n tarixiy o b id alam in g esa so n -san o g ‘i y o ‘q.

---

U larni saqlab qolishimiz, ta'm irlashim iz va zam onaviy m aqsad- 
larda foydalanishimiz zarur.
T arix iy sh a h a rla rim iz n in g bug u n g i a h a m iy a ti u lard ag i 
m e'm oriy ansam bllar, m ajm ualar va alohida g o ‘zal inshootlar- 
ning mavjudligi bilangina ifodalanm ay, balki ushbu binolarning 
umrboqiyligi qay darajada ta'm inlanishi bilan ham ahamiyatlidir. 
Hozirda bu masala dolzarb m uam m o, chunki b u nda kokp m an- 
faat bor: birinchidan, tarixiy shaharlarim izda xalqqa xizmat 
ko‘rsatish uchun yangi binolar qurishga yetarli joyning zarur 
yerdan topilishi qiyin, joy topilganda esa m ablag‘ yetishmaydi; 
ikkinchidan, tarixiy shaharlar m uhitida yangi binolar qurish katta 
m e'm oriy javobgarlik va o ‘ziga xos qiyinchiliklar tu g ‘diradiki, bu 
ish ham m a vaqt ham shaharlarim iz foydasiga hal bo ‘lavermaydi. 
K o'rinib turibdiki, bu m aqsadda m e’m oriy obidalardan to ‘g‘ri 
foydalanish, ularning hayotini um rboqiy qilish ijtim oiy, ayniqsa, 
shaharning iqtisodiy masalalarini samarali hal qilishga yordam
beradi. Eng muhimi, bunday shaharlarga tash rif buyurgan say- 
yohlar juda qulay imkoniyatlarga ega bo'ladilar, zero ularning asl 
maqsadi ham mazkur vatan va xalq m adaniyati, tarixini jonli 
a n ’analarda ko‘rib tushunishdir. Dem ak, m e'm o riy yodgorlik- 
larimizni saqlab qolish va ularning um rboqiyligini oshirishning 
samarali va tejamli yo‘llaridan biri, bu ularni am aliy maqsadlarda 
foydalanishga m oslashtirishdir.
Shuni t a ’kidlash kerakki, yuqoridagi aytganlardan tarixiy 
obidaning qandayligidan q at'iy nazar, albatta am aliy foydala­
nishga moslashtirish kerak, degan xulosa kelib chiqm aydi. Ayrim 
yodgorliklam i qayta tiklab, ularda o'zlarining dastlabki xizm at- 
larini jo riy etm o q zarur. M asalan, qadim iy savdo rastalari, 
toqlar, shuningdek ham m om lar, m ahalla-guzar m asjidlaridan 
ilgarigidek foydalanish maqsadga muvofiq.