Yüce Varlık Konusunda Raffaele Pettazzoni ile Wilhelm Schmidt Arasındaki Tartışma
Yüklə 448,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
Monoteizm Hakkında Schmidt ile Pettazzoni Arasındaki Tartışma 115
ortaya çıkan Din Bilimi, nispeten genç bir disiplindir. Bu disiplinin kurucusunun Friedrich Max Müller (1823-1900) olduğu kabul edilmektedir. 3
Avrupa‟da monoteizm konusuna ilişkin tartışma 18. yüzyılda, yani Din Biliminin kurumsallaşmaya başlamasından neredeyse bir asır önce ortaya çıkmaya başlamıştır. 4 İskoçyalı Aydınlanmacı filozof David Hume (1711- 1776), 1757 yılında yayımlanan ve dört denemeden oluşan Four Dissertations başlıklı kitabının ilk bölümünü oluşturan The Natural History of Religion adlı denemede, insan topluluğunun ilerleyerek “mükemmel bir duruma” ulaşmasını göz önünde bulundurarak “politeizmin ya da putperestliğin,” 5 insanlığın ilk ve en eski dini olması gerektiğini dile getirmekte ve bu düşüncesini doğrulamak için bir takım argümanlar ileri sürmektedir. Hume‟a göre 1700 yıl önce, insanlığın tamamı putperest ve politeistti. Putperestliği cehalet ve barbarlıkla eşdeğer gören Hume, teizmin ilk din şekli olmasının imkânsızlığına vurgu yapmaktadır. Hume‟un bu yaklaşımının evrimci bir paradigmaya dayandığı açıkça görülmektedir. Hume, doğayı gözlemleyip kocaman bir makineyi andıran evrenin her parçasını bir plan doğrultusunda tasarlayarak ahenkli bir sistem hâlinde ortaya koyan bir varlık düşüncesinin ilk insanlarda mevcut olmadığını savunmaktadır. 6 Hume‟a göre ilk insanlar, evreni düzene sokan yüce bir yaratıcı düşüncesine henüz sahip değillerdi; çünkü “böyle muhteşem bir düşünce, onların ne işin güzelliğini gözlemleyebilen ne de onu meydana getirenin büyüklüğünü anlayabilen dar anlayışlarına göre çok büyüktü.” 7
3
Bkz. A. Bros, “Aperçu historique sur l'histoire des religions,” Histoire des religions. c.1, (ed.) Maurice Brillant & René Aigrain (Paris: Bloud et Gay, 1953), s.111. 4
(Leiden: E.J. Brills, 1954), s.1. 5
Başlangıçta yer alan monoteizmin bozulması sonucu ortaya çıkan ve dolayısıyla aynı kökene sahip fenomenler olarak görüldüğü için 18. yüzyıl yazarları, çoğu zaman “putperestlik” ile “politeizm”i, hatta “paganizm”i eşanlamlı kavramlar olarak kullanmışlardır (M. V. David, “Les idées du 18e siècle sur l'idolâtrie, et les audaces de David Hume et du président de Brosses,” Numen, 24:2 (1977), s.82; Dictionnaire de théologie, c.5, (Paris: 1852), s.83). Hume‟un zihninde de “putperestlik” ile “politeizm” kavramlarının aynı şeyi çağrıştırdığı intibaı uyunmaktadır. İskenderiyeli Philon‟un (yaklaşık M.Ö.12-M.S.54) icat ettiği bir kavram olan polútheos (politeizm) kelimesi, 1580 yılında Fransız hukukçu ve filozof Jean Bodin (1529-1596) tarafından yeniden keşfedilene kadar Batı‟da idolâtrie/idolatry (putperestlik) kelimesi kullanılmıştır. Böylece 17. yüzyıla yaygın şekilde kullanılan putperestlik kelimesinin yerine yavaş yavaş politeizm kelimesi geçmiştir (Francis Schmidt, “Naissance des polythéismes (1624-1757),” Archives de Sciences Sociales des Religions, 59:1 (1985), ss.77, 87). Dolayısıyla Hume‟un bu iki kelimeyi aynı anlamda kullanmasının nedeni, o dönemde bu iki kavramın semantik alanlarının henüz tam olarak ayrışmadığıyla açıklık kazanmaktadır. 6
7
Hume, a.g.e., s.20. 116
Ramazan Adıbelli
Hume, ilk insanların tek bir tanrıyı idrak edecek kadar aklî gelişmişlik düzeyine sahip olmadıklarını savunmakla birlikte bunların yine de dinî inanışlara sahip olduklarını ve bunun da “gelecekteki olaylardan korkmalarından” kaynaklandığını ileri sürmektedir. 8
Hume‟un adı geçen kitabından birkaç yıl sonra yayımlanan Dictionnaire philosophique adlı eserinde Fransız Aydınlanmacı filozof Voltaire (1694- 1778), Hume‟u kastederek onun politeizmin ilk din şekli olduğu yönündeki görüşüne katılmadığını bildirmektedir. Hume‟un aksine Voltaire, insanlığın başlangıçta tek bir Tanrıya inandığını ve “zafiyetinden” dolayı daha sonra birçok tanrıya tapmaya başladığını düşünmektedir. 9 Voltaire‟e göre ilk insanlar, küçük gruplar hâlinde yaşarlarken gök gürültüsünden korkmaları, besin kaynaklarının ellerinden gitme endişesi, komşu toplulukların saldırma riski gibi olaylar karşısında zihinlerinde şöyle bir soru oluşmuştur: “Bize iyilik ve kötülük eden bir Varlık vardır üzerimizde.” 10 İnsanların neden tek tanrıya inanmaya başladıklarını Voltaire, basitten karmaşığa doğru ilerleme ilkesine dayanan “insan zihninin işleyiş tarzı”na bağlamakta ve bu tarzı, çocukluk dönemindeki tavra benzetmektedir: Yalnızca korkulan şey, tebcil edilir, zikredilir ve teskin edilmeye çalışılır. Bütün çocuklar, gökyüzü karşısında kayıtsızdırlar. Fakat gök gürlediği an korkudan titrer ve saklanırlar. Kuşkusuz ilk insanlar da bu şekilde davranmış olmalıdırlar … Bir köy [halkı] şöyle demekle yetinmiş olmalıdır: Gürleyen, üzerimize dolu yağdıran, çocuklarımızı öldüren bir Kuvvet bulunmaktadır. Onu teskin edelim … . 11
Voltaire‟e göre ilk insanlar, doğayı ve doğadaki varlıklar arasındaki ilişkileri incelemedikleri için tek tanrı inancına düşünerek ve akıl yürüterek değil, zafiyetlerini ve dolayısıyla da güçlü bir Himayeciye olan ihtiyaçlarını hissederek ulaşmışlardır. Bundan dolayı ilk insanların tapındıkları tanrı, kendi köylerinin tanrısı olduğu için evrensel bir karakter arz etmemiştir. 1762 yılında yayımlanan Émile, ou De l'éducation adlı kitabında Cenevreli filozof Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), ilk insanların kendi eylemlerinin diğer cisimler üzerinde etkili olduğu hissinden hareketle diğer cisimlerin de kendileri üzerinde etki ettiğine inanarak etkisini hissettikleri
8
9
Bkz. Voltaire, Dictionnaire philosophique, portatif, (Londres: 1764), s.246. 10
Voltaire, a.g.e., s.247. 11
Voltaire, a.g.e., s.247. Yüklə 448,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|